هه‌رچه‌نده له ساڵی 2018 ه‌وه له‌ناو ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانی عێراق لیژنه‌ی ئاسایش و به‌رگرییه‌كه‌ی سه‌رقاڵی ئه‌وه بوون ڕه‌شنووس و پڕۆژه‌یاسا بۆ خزمه‌تی ئاڵا یان خزمه‌تی سه‌ربازی ئاماده بكه‌ن، به‌ڵام هیچ پێشووه‌چونێكی وا نه‌هاته پێشه‌وه، تاوه‌كو له‌م ڕۆژانه‌دا حكومه‌تی عێراق خۆی پڕۆژه یاسایه‌كی ئاماده‌كردووه‌و بۆ خزمه‌تی سه‌ربازی ئیجباری و بڕیاره ڕه‌وانه‌ی ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانی بكات بۆ ئه‌وه‌ی یاسای تایبه‌تی بۆ ده‌ربكرێت.
له دوای ساڵانێكی زۆر له مشتومڕو له نێوان لایه‌نه سیاسیه‌كاندا حكومه‌تی عێراق ئه‌و هه‌نگاوه‌ی ناوه، هه‌رچه‌نده پێشتر یاسای خزمه‌تی سه‌ربازی زۆره‌ملی له عێراقدا كاری پێكراوه‌تا ساڵی 2003 له لایه‌ن حاكمی كارگێڕی و سه‌ربازی ئه‌مریكاوه له عێراق (پۆل بریمه‌ر) ه‌و هه‌ڵوشێنرایه‌وه.
حكومه‌تی عێراق پڕۆژه یاسای خزمه‌تی ئاڵا واته خزمه‌تی سه‌ربازی زۆره‌ملی په‌سه‌ند كرد دوای ئه‌وه‌ی ئه‌نجومه‌نی شورای ده‌وڵه‌تی عێراق وردبینی و پێداچوونه‌وه بۆ كرد، ئیتر ڕه‌وانه‌ی په‌رله‌مانیان كرد بۆ ئه‌وه‌ی گفتوگۆی له سه‌ربكه‌ن و یاسای تایبه‌تی بۆ ده‌ربكه‌ن.
هه‌رچه‌نده گه‌لی عێراق اه ڕابردوودا ئه‌زمونێكی تاڵی بینیووه له گه‌ڵ خزمه‌تی سه‌ربازی زۆره‌ملی له سایه‌ی سیستمی دكتاتۆری تاك حزبی و جه‌نگه نه‌بڕاوه‌كانی ڕژێمی پێشوو، كه زۆرێك له لاوانی عێراق بۆ ساڵانێكی دوورودرێژ له ریزه‌كانی سوپادا ده‌مانه‌وه، بۆ نمونه له دایكبووانی ساڵی 1957 زیاتر له ده‌ساڵ له خزمه‌ت سه‌ربزیدا مانه‌وه له وه‌ختی جه‌نگی عێراق و ئێراندا، به‌شێكی تر له لاوانی عێراق له چوار ساڵ و پێنج ساڵ زیاتر مانه‌وه له ریزی سوپای عێراقدا.
هه‌رئه‌وه‌شه وایكردووه له ئێستاوه ئه‌و پڕۆژه یاسایه ڕوبه‌ڕوی ناڕه‌زایه‌تیه‌كی زۆر له لایه‌ن هه‌ندێك لایه‌نی سیاسی وڕێكخراوه‌كانی كۆمه‌ڵگای مه‌ده‌نی و تۆڕه كۆمه‌ڵایه‌تیه‌كانه‌وه ببێته‌وه، كه هه‌ریه‌كه‌یان پاساوی تایبه‌تی خۆیان هه‌یه و ده‌ترسن به‌ره‌و به سه‌ربازی كردنی كۆمه‌ڵگای عێراقی بێت.
پڕۆژه‌یاساكه
ڕه‌شنووسی پڕۆژه یاسا تازه‌كه خزمه‌تی سه‌ربازی زۆره‌ملی ده‌سه‌پێنێت به‌سه‌ر هه‌موو تاكێكی نێرینه‌ی عێراقدا كه ته‌مه‌نیان له نێوان (19-35) ساڵدا بێت، ماوه‌ی خزمه‌ته‌كه‌ش له نێو ڕیزه‌كانی سوپادا له (9-18) مانگدا ده‌بێت به گوێره‌ی ئاستی زانستی، هه‌ر سه‌ربازێكیش مووچه‌یه‌كی دیاریكراوی بۆ ده‌بڕێته‌وه به پێی گه‌رمی و ئاڵۆزی ئه‌وناوچه‌ی خزمه‌تی تێدا ده‌كات.
كاردانه‌وه‌كانی پڕۆژه‌كه
هه‌ندێك لایه‌نی سیاسی هه‌ر له ئێستاوه مه‌ترسی ئه‌وه‌یان هه‌یه كه ئه‌مه گورزێكی گه‌وره بێت ئاڕاسته‌ی ئه‌وان بكرێت، به‌تایبه‌تی ئه‌وانه‌ی كه میلیشیلت ه هێزی چه‌كدارییان هه‌یه، نیگه‌رانن له‌وه‌ی پێشكه‌وتنی چه‌ندایه‌تی و چۆنایه‌تی تواناكانی سوپای نیشتمانی عێراق له ڕۆڵ و پێگه و هه‌ژموونی ئه‌وان كه‌م بكاته‌وه.
هه‌رێمی كوردستان و پڕۆژه یاساكه
یه‌كێكی تر له‌و كۆسپانه‌ی پێده چێت دێته به‌رده‌م ئه‌م پڕۆژه یاسا، هه‌رێمی كوردستانه وه‌كو هه‌رێمێكی فیدراڵی كه پاسه‌وانی هه‌رێمی هه‌یه كه هێزی پێشمه‌رگه‌یه‌و له ده‌ستووری عێراقیشدا ناوی هاتووه، ئایا خه‌ڵكی هه‌رێم له‌ناوی هێزی پێشمه‌رگه‌دا خزمه‌ت ده‌كه‌ن یان له ڕیزه‌كانی سوپای عێراقدا؟ له پارێزگانی هه‌رێم یان له پارێزگاكانی تری عێراق؟
لایه‌نه باشه‌كانی ئه‌م پڕۆژه یاسا
- سوپاو هێزه چه‌كداره‌كان له لایه‌نگیری حزبی و تائیفی ه ناوچه‌گه‌ری و خێڵه‌كی و ئتنیكی دوورده‌خاته‌وه.
- سوپا و هێزی چه‌كدار بێلایه‌ن ده‌كات له ململانی سیاسیه‌كانی وڵات.
- لاوانی وڵات و ساز و ئاماده ده‌كات بۆ بۆ به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی زۆر له ئاله‌نگاری و ڕاهاتن بۆ مه‌شق و به‌رگه‌گرتنی زۆری ماندوێتی وڕوبه‌ڕوبوونه‌وه‌ی هه‌موو پێشهاته‌كان.
- به‌رزكردنه‌وه‌ی گیانی نیشتمان په‌روه‌ری له نێو ڕیزی لاوان.
- كه‌مكردنه‌وه بێكاری به‌تایبه‌تی بۆ ئه‌وانه‌ی كه بواری ته‌واوكردنی قۆناغه‌كانی خوێندنیان بۆ نه‌ڕه‌خساوه.
له كۆتاییدا هه‌موو یاسایه‌ك لایه‌نی باش و خراپی هه‌یه، به‌ڵام بۆ بنیاتنانی ده‌وڵه‌وتی یاساو دامه‌زراوه بۆ بێلایه‌ن بوون و سه‌روه‌ر بوونی یاسا، سوپایه‌كی به‌هێزی په‌روه‌رده‌كراو به بیرو پرنسیپی دیموكراسی دوور له مه‌یلی تائیفی و نه‌ته‌وه‌یی پێویسته بۆ گه‌لی عێراق.
بورهان شێخ ڕەئوف
