ئایین یه‌كێكه له‌و كۆڵه‌كانه‌ی نه‌ته‌وه‌ی له‌سه‌ر ڕاگیراوه‌له‌پاڵ كۆڵه‌كه‌ی مێژوو و جوگرافیاو زمان و كولتوور، نه‌بوونی هه‌ریه‌ك له‌م كۆڵه‌كانه ده‌بێته هۆی لاوازبوونی نه‌ته‌وه، له دواییدا ده‌بێته هۆی لاوازی هه‌ستی نه‌ته‌وایه‌تی، لابردنی هه‌ریه‌ك له‌م كۆڵه‌كانه‌و دانانی كۆڵه‌كه‌ی تری هاوشێوه‌ی خۆی له نه‌ته‌وه‌یه‌كی تر له جیاتی، دیسانه‌وه ده‌بێته لاوازی هه‌ستی نه‌ته‌وایه‌تی.
كۆڵه‌كه‌ی پته‌وی ئاینی نه‌ته‌وه‌ی كورد ئاینی زه‌رده‌شتیه، ئاینی ئێزیدی به‌شێكه له‌و ئایینه، به زۆر سه‌پاندنی ئاینی عه‌ره‌بی ئیسلامی له جێگای ئاینی زه‌رده‌شتی، بووه هۆی لاوازی هه‌ستی نه‌ته‌وایه‌تی لای تاكی كوردی، هه‌ستی نه‌ته‌وایه‌تی مانای ڕه‌گه‌ز په‌رستی و نه‌ژاد په‌رستی ناگرێته‌وه وه‌كو نه‌ژاد په‌رست و ڕه‌گه‌زپه‌رستی عه‌ره‌ب و تورك و فارس.
مرۆڤ ده‌توانێت له یه‌ك كاتدا هه‌ستی نه‌ته‌وایه‌تی هه‌بێت و كۆمه‌نیست یان سه‌ر به ئاینێك بێت، به‌ڵام ناكرێت ئیسلامی سیاسی بێت و له هه‌مان كاتدا بۆ نه‌ته‌وه‌ی كورد كار بكات، چونكه دوو كاری جیاواز و دژ به یه‌كن، ڕه‌نگه كه‌سێكی ئیسلامی له ناخیدا هه‌ستی نه‌ته‌وه‌یی هه‌بێت وه‌كو كورد، به‌ڵام بیه‌وێت یان نه‌یه‌وێت له كۆتاییدا دژ به نه‌ته‌وه‌ی خۆی كار ده‌كات، ئه‌مه مانای ئه‌وه ناگه‌یه‌نێت كه مرۆڤ ئازاد نیه له‌وه‌ی چی ئایینێكی هه‌بێت، به پێچه‌وانه‌وه مرۆڤ كاتێك هه‌ستی نه‌ته‌وه‌یی به‌هێز ده‌بێت ئازاد بێت له‌وه‌ی چی ئایینێك یان بیروباوه‌ڕێك هه‌ڵبژێرێت، به‌و مه‌رجه‌ی ئه‌و ئایینه یان بیروباوه‌ڕه پێچه‌وانه‌ی مافه‌كانی مرۆڤ نه‌بێت.
به داخه‌وه ئایینی ئیسلام دژی ئازادی و یه‌كسانی مرۆڤه‌كانه، له‌به‌ر ئه‌وه ئیسلام ترسناكه بۆ سه‌ر ژیانی خه‌ڵكی هه‌روه‌ها ترسناكه له‌سه‌ر هه‌ستی نه‌ته‌وایه‌تی.
مێژووی گه‌لی كورد بۆ هه‌موو نه‌ته‌وه‌یه‌كی سه‌ر گۆی زه‌وی ڕوون و ئاشكرایه‌و نامۆ نیه، گه‌لی كورد خاوه‌نی مێژوویه‌كی ده‌وڵه‌مه‌نده له بواری فه‌رهه‌نگ و كولتوورو ئایینه‌وه كه پێشینه‌كه‌ی ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ زیاتر له 4000هه‌زار ساڵ له‌مه‌و پێش، ئه‌گه‌ر چاوێك به‌سه‌ر مێژووی كتێبی ئایینی نه‌ته‌وه‌ی كورد واته كتێبی ئاڤێستا كه نوسینی زه‌رده‌شتی پێغه‌مبه‌ری كورد و ئێرانیدا بخشێنین، زیاتر بۆمان ڕوون ده‌بێته‌وه كه چ جیاوازییه‌كی له‌گه‌ڵ ئایینی ئیسلامدا كه به‌سه‌رماندا سه‌پاوه هه‌یه.
لێره‌دا ده‌مه‌وێت ئاماژه به خاڵێكی گرنگ بكه‌م كه ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ دیانه‌تی یه‌هوود كه له كتێبی ئایینی به ناوی (زه‌بوور) و ئێستاش به‌ناوی (ته‌ورات) ناوی لی ده‌به‌ن و له هه‌موو بوارێكدا كه‌ڵكی لی وه‌رده‌گرن و ئایینێكی پیرۆزه.
ئه‌م دیانه‌ته تا ڕاده‌یه‌ك له‌گه‌ڵ دیانه‌تی (زه‌رده‌شت) دا یه‌ك ده‌گرنه‌وه‌و ده‌لاله‌ت له‌وه ده‌كات كه نه‌ته‌وه‌ی كورد و نه‌ته‌وه‌ی یه‌هوود له بواری مێژوویدا یه‌ك ده‌گرنه‌وه.
ئێستا ده‌گه‌ڕێمه‌وه بۆ زاڵبوون و سه‌پاندنی دیانه‌تی ئیسلام كه چه‌ندین سه‌ده‌یه له‌مه‌و پێش به سه‌رماندا سه‌پاوه، گه‌لی كورد به هیچ شێوه‌یه‌ك ئاماده نه‌بووه ئایینی ئیسلام قبوڵ بكات و له جێگای ئایینی پیرۆزی (زه‌رده‌شت) دای بنێت، هه‌ر به‌و هۆیه‌شه‌وه شاخه‌كانی كوردستانی هه‌ڵبژارد بۆ به‌ره‌نگاری كردن له فه‌رهه‌نگ و ئایینه پیرۆزه‌كه‌ی خۆی، له كۆتاییدا زۆربه‌ی مه‌زهه‌ب و ئایین و ئایین زاكانی ڕۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست كه‌وته ژێر ڕكێفی ئایینی ئیسلامه‌وه، به تایبه‌تی نه‌ته‌وه‌و گه‌لانی دراوسێی كوردستان واته، ئێران، عێراق، توركیا، سوریا، له‌و كاته‌دا كورد توانای به‌رگری كردنی لاواز بووه، سه‌ره‌نجام ئایینی ئیسلام جێگای ئایینی پیرۆزی (زه‌رده‌شت) ی گرته‌وه و كێشه‌یه‌كی گه‌وره‌ی ئایینی و مێژوویی بۆ نه‌ته‌وه‌ی كورد نایه‌وه، كورد دوایه‌مین نه‌ته‌وه بوو كه به زه‌بری شمشێر دیانه‌تی ئیسلامی به سه‌ردا سه‌پا.
هه‌موومان باش ئه‌و ڕاستیه ده‌زانین كه ئایینی ئیسلام دوایه‌مین ئایینه كه به زمانی عه‌ره‌بی بۆ نه‌ته‌وه‌ی عه‌ره‌ب هاتووه.
