دەسەڵاتداری بە بێ دەنگی بۆ نەوەی سێ و دووی بنەماڵە دەسەڵاتدارەكان گواسترایەوە، جەماوەر سەیركەرێكی زەبوونە و دەسەڵاتدارانیش بە بەشی خۆیان چ لە ناو بنەماڵە یاخود لە سەر ئاستی كوردستان رازی نین، چونكە كەمتریان لە پێش خۆیان بەركەوتووە، میراتەكان دابەشكراون، بۆیە كەوتونەتە كێشمە كێشەوە، ئەم كێشمە كێشە بەرگێكی سیاسی ئایدۆلۆجیان پێ بەخشیوە، ململانێی ئۆلیگارشیەكان لە بری دەسەڵاتی دیموكراتی دەسەڵاتی بلۆتۆقراتی بەرهەم دەهێنێت، گەل خراوەتە دەرەوەی كێشمە كێشەكان، بنەماڵەكان بەشێوەی مۆدێرنانە دەسەڵاتی خۆیان دەبەنە پێشەوە، ئارم و بەرنامەو حیزب و راگەی ندنی جۆراوجۆرو، رەنگی جیاوازی خۆیان هەیە، كاریگەری جیاوازی ئایدۆلۆژیا و رەنگی ئاڵاكانیان بە ئەندازەی جیاوازی رەنگی ئاڵای شیوەنی حوسێنییەكانە تەنها بۆ ناسینەوەیە نەك جیاكردنەوە،

لەبەر ئەوەی بەكارهێنانی دەستەواژەی دیموكراسیەت و ئازادی لە كوردستاندا لای ئەم پارت و دەستەو بنەماڵانە تەنها بۆ رێكلام و پاراستنی بەرژەوەندیەكانە نەك پیادەكردنی، ئەوان كار بۆ بەهێزكردنی دەسەڵاتی پلۆتۆقراتی دەكەن، خێزانە دەوڵەمەندە سیاسییەكان درێژە بە حوكم بدەن، ئەوان خاك و خەڵك وەك موڵكداری تایبەتی خۆیان سەیرە كەن، دیموكراسیەت لای ئەوان لاستیكییە كەی ویستیان رایدەكێشن و دواتریش خاوی دەكەنەوە، دیموكراسیەت و ئازادی واتا بە ئازادانە داكۆكی لە بەرژەوەندیەكانم بكە، شەوان هەموو لە كەناڵەكانەوە ئەم مومارەسەیە دەبینن، بۆیە وەك بازاڕی پشك لە كاتی ق ەیران و تەقینەوەی بڵقدا بە خێرایی سەوزو سورە كات، لێرەوە ئێستا پەرلەمان لە خۆ ئامادە كردندایە بۆ هەڵبژاردنی سەرۆكی هەرێمی كوردستان، ئەو شەڕەی پێشتر دەكرا لەسەر ئەوەی سەرۆك لەناو پەرلەمان هەڵبژێردرێت یان خەڵك هەڵیبژێرێت كۆتایی پێ هات، چونكە قەیران و ئاڵانگارییەكان پێشوو كۆتایی پێ هاتووە، منداڵەكان زۆرینەیان دەرچووی یەك زانكۆن بە تایبەت هارفارد، ئەوان لە قازانجەوە سەیری سیاسەت دەكەن، ترامپیانە بیرە كەنەوە، سەفقات دەزانن بەس، دەزانن شەڕ بەشە چۆرەكەكەیان دەسوتێنێت، هەموو پێكەوە بە دیار بەشكردنی چۆركەكەوە گرمۆڵە بوونە و گەمەیەكی شەیتانیش لە راگەیاندنەكانەوە دەبەنە پێشەوە. پارتی دەزانێت لەناو پەرلەمان پارسەنگ گۆڕاوە بە بەخشینی ئیمتیازاتێك بە سانایی بە زۆرترین دەنگ پۆستەكە مسۆگەرە كات، بۆیە نایكاتە شەڕێكی نا مسۆگەرەوە كە ناوی دەنگی خەڵكییە، نەك لە دوای شاییەكەی 30 ی ئەیلولی هەڵبژاردنی پەرلەمان لە بری شەمامە گوژاڵكی دەرخوارد بدرێت، ئەوەی پێشتر دەیوت مافی هەڵبژاردن بدرێتە خەڵك كۆتایی بە موزایەدەكەی هات، خەڵكیشی بۆ بەدەست هێنانی كورسیەكان دەوێت، بەرەكەی تریش ئیتر شەرمە كەن دەسەڵات لە ئامۆزاكان لە یەكیان كەمبكەنەوە بیدەن بەوی تریان، بە وەرگرتنی شیرنیەك كۆتایی بە چەلەحانێی نا سیاسیەكان دەهێنن،

سستەمەكانی جیهان چۆنن

زۆربەی وڵاتانی دیموكراسی جیهان سستەمی سیاسیان سەرۆكایەتیە, ئەمانیش كە دابەش دەبن بەسەر 4 جۆر , لەوانە 43 وڵات راستەوخۆ سەرۆك لە لایەن خەڵكەوە هەڵدەبژێرن و دەسەڵاتی تەواوی بێ ركابەریان هەیەو هاوزەمان سەرۆكایەتی حكومەتیش دەكەن, وە 22 وڵات سەرۆكی بەهێزیان هەیە كە خەڵك هەڵیان دەبژێرێت بە بوونی سەرۆك وەزیرانی لاواز لە وڵات كە سەرۆك كۆمار دیاریان دەكات, هاوكات 29 وڵات سستەمی سیاسیان نیمچە سەرۆكایەتییە( سەرۆكێكی بەهێزی هەڵبژێردراو و سەرۆك وەزیرانی لاواز ) كە پەرلەمان هەڵی دەبژێردرێت بە كەمتر لە دەسەڵاتی سەرۆك, بەمەش ژمارەی ئەو وڵاتانەی سستەمی سیاسیان سەرۆكایەتییە لە جیهان دەگاتە 96 وڵات لە كۆی 193 وڵاتی جیهان , كە نزیك 49,7%ی وڵاتانی جیهان پێك دەهێنن .

هەر لەم پەیوەندەدا 8 وڵات راستەوخۆ لەناو پەرلەمان سەرۆكی بەهێزی وڵات هەڵدە بژێرن بە بێ بوونی سەرۆك وەزیران (نموونە باشوری ئەفریقیا), بەمەش ژمارەی وڵاتە سەرۆكایەتییەكان بەرز دەبێتەوە بۆ 103 وڵات لە جیهان.

هاوكات لە جیهان 45 وڵات كۆماری پەرلەمانی هەیە(زۆربەی وڵاتانی ئەوروپا لەم چەشنەن) , لێرەدا سەرۆكی وڵات بە دووجۆر دیاری دەكرێت, بەشێك راستەوخۆ لەناو خەڵك هەڵدەبژێردرێت كە زۆرینەن, بەشی دووەمیان لەناو پەرلەمان هەڵدەبژێردرێن, كە ئەمانەش بە هەردوولایان كەمتر لە 25%ی وڵاتانی جیهان پێك دەهێنن , هەروەها 29 وڵاتی پاشایەتی دەستوری پەرلەمانی لە جیهاندا هەیە(ئەوروپا و یابان و وڵاتانی كۆمۆنۆلس), وە 8 وڵاتی پاشایەتی پەرلەمانی بە بوونی پادشای بەهێزەوە كە ئەمانەش ناتوانرێت بە سستەمی پەرلەمانی و وڵاتانی دیموكراسی بناسرێن( زیاتر وڵاتانی مەلەكی عەرەبین), هاوكات دیكتاتۆریش نین .

بەمەش لە كۆی گشتی 169 وڵاتی دیمكراسی لە سستەمەكانی سەرۆكایەتی و پەرلەمانی لە جیهاندا هەیە, نزیك بە 57 %یان كۆمارییەو 43%ێشی پەرلەمانییە بە كۆماری و پاشایەتی, گروپی یەكەم زیاتر لە ئەمەریكای لاتین و وڵاتانی سۆڤیەتی جاران و ئەفریقیاو ئەمەریكای باكور و وڵاتانی دەریای كاریبی . . ن , وەلی گروپی دووەم زیاتر لە ئەوروپا و وڵاتانی نیمچە كیشوەری هیندی و وڵاتانی دەوروبەری و ئەسیوبیاو سۆماڵ و عێراق و لیبیایە. . . زۆربەیان ئەو وڵاتانەن دیموكراسیەت زیاتر چەسپیوەو یاساكانی هەڵبژاردن پێشكەوتنی زۆریان بەخۆوە بینیوە لە پێناو دادپەروەری زیاتر لە نوێنەرایەتی, دیارە لەم وڵاتانەش بە تایبەت ئەو وڵاتانەی دیموكراسیەت تیایاندا نە چەسپوە ناڕەزایەتی بەرامبەر بە سیستەمی سیاسی هەیە , نموونە ئێستا ناڕەزایەتی لە نیپاڵ هەیە داواكارن سەرۆك لەناو خەڵك هەڵبژێردرێت , لە عێراقیش نارەزایەتی هەیە , لام مسۆگەرە لە كوردستانیش ئەم داواكارییە لە داهاتوو دێتە پێشەوە , ئەگەر بژاردەی ناو پەرلەمان دیاریبكرێت كاتێك دەموچاوە سیاسییەكان رابردوو نامێنن, ئەمەی ئێستا كاردانەوەی ململانێی مێژویی بنەماڵەكانە.

ئەمەو لەناو وڵاتانی جیهاندا, 2 وڵاتی ئاینی(ئێران و ڤاتیكان), 6 وڵاتی پاشایەتی دكتاتۆری, 8 وڵات تاك حیزبی هەن لە دەرەوەی بازنەی وڵاتانی دیموكراسی, كە ژمارەیان 18 وڵاتە نزیك 9,9%ی وڵاتانی جیهان پێك دەهێنێت.

بەهۆی ئەوەی سستەمە سەرۆكایەتییەكانی وڵاتانی دواكەوتووی چەشنی كوردستان بەشێكی زۆریان بەرەو دكتاتۆریەت چوونە, نموونە وڵاتانی ئاسیای ناوەڕاست و ئەفریقیا . . . , بۆیە بۆ گرنتی مانەوەی دیموكراسی لە كوردستان , سستەمی پەرلەمانی زۆر گونجاوە, بە بروای من لەناو ئەویشدا هەڵبژاردنی سەرۆك لەناو خەڵكەوە بە دەسەڵاتی تەشریفاتیەوە.

 بۆ كوردستان كامە باشە

ئێستا ململانێ و كێشمە كێش كۆتایی هاتووە لەسەر شێوازی هەڵبژاردنی سەرۆكی هەرێم لەم خولەدا, بەرژەوەندیەكان یەك دەگرنەوە, بۆ بەرژەوەندی خۆشیان بێت لەم چركە ساتە كەس نەماوە داكۆكی لە دەنگی خەڵك بكات, هەموو دەیانەوێت پۆشاكی دیموكراسی بە پێی باڵای بەرژەوەندیەكان خۆیان بدورن, بۆیە ئەوەی هەیە كێشمە كێشە لەسەر پۆشاكەكە نەك دیموكراسیەتەكە.

هەرچەندە مەرج نییە هەموو كات دیموكراسیەت و دەنگی خەڵك لە بەرژەوەندی گشتیدا بێت, لە سایەی دیموكراسی راستەوخۆی سویسرادا تا ساڵی 1972 پیاوانی وڵات نەیان هێشت ژنان بەشداری دەنگدان بكەن, بە دەنگدان هیتلەر هاتە سەر حوكم, نموونە زۆرە, وەلێ ئەم نموونانە وا ناكەن ساردمان كەنەوە لە داكۆكی لە بەكارهێنانی دەنگی خەڵكی لە هەڵبژاردنەكاندا, وەلەو كۆی دیموكراسی نوێنەرایەتی كەوتۆتە ژێر پرسیارەوە, دوای هەڵبژاردن ئیتر حیزبی براوە وەك ئێستای كوردستان منەتی بە دەنگدەران نامێنێت, بۆیە وردە وردە باوەڕ بە دیموكراسی راستەوخۆ لە جیهان زیاد دەكات, هەرچەندە لە سویسرای پیشەنگی دیموكراسی راستەوخۆ كەم رودەدات دەستپێشخەرییە رادیكاڵەكان دەنگی پێویست بە دەست بهێنن, ئێستا دەستپێشخەریەك هەیە بۆ ئەوەی ستافی حكومەتیش بە دەنگدان بێت واتا خەڵك هەڵیان بژێرێت وەلێ بە مەرجەوە , كەچی لە كوردستان بنەماڵەكان لە بەرژەوەندی خۆیان مافی دەنگدان لە خەڵك دەسێننەوە بۆ سات و سەوداو مامەڵەی ناو پەرلەمان, چونكە ئەگەر گەمەی ناو پەرلەمان نەبێت ئەوا حیزبی دۆڕاو لە ئەنجامی هەڵبژاردنەكە دەست بەتاڵ بۆی دەرە چێت.

سەرۆك ناو خەڵك هەڵبژێردرێت, ئەگەر دەسەڵاتی تەشریفی بێت ئەوا لە تایبەتمەندی پەرلەمانی بوونی سستەم ناگۆڕێت, هەڵبژاردن لەناو خەڵك گرنگە لەبەر 1- هەموو تاكێك دەتواننێت مافی خۆی مومارەسە بكات بۆ خۆ كاندید كردن بۆ ئەو پۆستە, مافی هەمووان بۆ وەرگرتنی پۆستەكە پارێزراوە, بە پێی ئەوەی دەستور و یاسا دیارییان دەكات .

2- هەموو تاكێك دەتوانێت مافی خۆی مومارەسە بكات بۆ هەڵبژاردنی سەرۆك .

3- سستەم هەمە رەنگتر دەبێت , مەرج نییە ئەو لایەنەی حكومەت پێك دەهێنێت سەرۆكی هەرێمیش بباتەوە, لە جیاتی بژاردەیەك دوو بژاردە لەبەردەم گەلدا دەبێت بۆ حیزبی حوكمڕان, دیارە لە ئێستادا لە جیاتی بنەماڵەیەك دەبێتە دوو بنەماڵە.

4- زۆرجار لە هەڵبژاردنی سەرۆكدا, سەركەوتن لە دەرەوەی موئەسەسەی سیاسی باو رودەدات, بەمەش گۆڕانكاری گرنگ دێنێتە پێشەوە.

بەڵام هەڵبژاردنی سەرۆك لە ناو پەرلەمان بە قازانجی پارتە رامیاریەكانە بە تایبەت گەورەكان , بەوەی دەتوانن كاندیدی خۆیان دیاریبكەن بۆ پۆستەكە كە پێشتر مامەڵەیان كردووە, بەمەش پۆستەكە لە نێوان خۆیان پاوان دەكەن , هاوكات لە كاتی هەڵبژاردنی سەرۆك مامەڵە بە ژمارەی كورسیەكانیانەوە دەكەن بۆ هەڵبژاردنی سەرۆك لە پشتیوانی كاندیدێك , بەمەش ئیمتیازاتی زیاتر بە دەست دەهێنن لە بەرامبەر دەنگدانیان بە كاندێك, لێرەدا ئازادی و دیموكراسیەت لە بەرژەوەندی حیزب بە تایبەتیش حیزبی گەورە دەكرێت بە قوربانی , وە ئەگەر دەنگدان نهێنی بێت دەنگ فرۆشتنی پەرلەمانتاران, كورسی فرۆشتن و كورسی كڕین دەبێتە دیاردە.

هاوكات بۆ بارودۆخی كوردستان بەهۆی زاڵ بوونی پاوانخوازی حیزبی و دەسەڵاتی بنەماڵەیی و سیاسەتی بەرچاو تەنگی حیزبایەتی, دەكرێت كۆمەڵێك پێوانە بۆ سەرۆك دیاریبكرێت بە كەمكردنەوەی دەسەڵاتەكانییەوە, لەوانە :

1- سەرۆك لە پارتەكەی دەست لە كار بكێشێتەوە.

2- سەرۆك بارەگای سەرەكی كارەكەی لە پایتەخت دەبێت و تەنها لە كۆشكی سەرۆكایەتی كە لە پایتەختە پێشوازی لە میوانەكانی دەكات.

3- سەرۆك ئەجندای كارەكانی رون بێت و سەرۆكی تەواوی گەل بێت و بەشێك لە كاتەكانی بۆ دیداری خەڵك دیاریبكات .

4- نابێت دوو كەسی نزیكی یەكتر هاوكات دوو پۆستی سیادی وەربگرن.

5- نابێت كەسە نزیكەكانی سەرۆك كاری بازرگانی و خێرخوازی بكەن و پرۆژە لە حكومەت وەربگرن و كەناڵی راگەیاندنیان هەبێت.

6- سەرۆك سەروەت و سامانی خۆی و كەسە نزیكەكانی ئاشكرا دەكات و بڵاوی دەكاتەوە بۆ ئاگادار بوونی هاووڵاتیان, چاودێری وردی خەرجی و بەخششەكانی دەكرێت.

7- لە هیچ بارودۆخێك نابێت لە دوو خول زیاتر بەهیچ بەهانەیەك پۆستەكەی بۆ درێژ بكرێتەوە, یان خۆی كاندید بكاتەوە لە قۆناغەكانی دواتری ژیانیدا بۆ هەمان پۆست.

8- نابێت هیچ ئیمتازێك زیاتر لە موچەو ئیمتیازاتەكانی سەرۆكایەتی هەبێت.

ئەوەی دەگوزەرێت لە هڵبژاردنی سەرۆكی هەرێم لەناو پەرلەمان, پاشەكشەی ژیانی سیاسییە لە كوردستان بە روكەشیەكەشی , لەو كەمەش پەشیمان دەبنەوە بەهۆی فشاری خەڵكەوە سەپێنراوە, حیزبی بۆرژوازی نەتەوەیی بوونە بە حیزبی ئۆلیگارشی , سستەمی سیاسی لە بری دیموكراسی بۆتە بلۆتۆقراتی, هەموو فەزاكانیان داگیر كردووە, سیاسەت, ئابووری, رۆشنبیری و راگەیاندن.

دیموكراسی راستەوخۆ باشترینە , لێ تا دەگەین بەو رۆژە , بۆ رێگا گرتن لە مامەڵەی بنەماڵەكان و درێژكردنەوەی تەمەنی دەسەڵاتیان , بۆ خولقاندنی هەلی زیاتر بۆ هەمووان, بۆ گەڕاندنەوەی كەرامەت و ئیرادە بۆ تاك, یەكێك لە دەرگا بچوكەكان سستەمی پەرلەمانییە بە هەڵبژاردنی سەرۆك لەناو خەڵكەوە بە كەمترین دەسەڵاتەوە.

009647503714620