25-02-2008 18:31

 

 

 

 

ناسنامةي ئسلامي (The Islamist Identity )

وةرطيَرِاني: ريَبوار كةريم وةلي

نيلوفةر طوولَة*

 by : Niluefar Goele

ئةمرِؤكة لة هةر لايةك كة برِوانين دةبينين ئسلام وةك هيَزيَكي طةورةي سياسي لة لايةن هةنديَ كةسةوة بة خةراث بةكار دةهيَندريَت. هةنديَ لة مسلَمانةكان، ئسلاميان وةك هاوار يان بانطةوازيَك بؤ بانطيَشتكردني خةلَك بؤ كرداريَك بةكار ديَنن. زؤريَكيش لة رؤذئاوا (لة زؤر شويَني ديكةش) ئسلاميان وةك جؤريَكي "جوداواز" لة ئيشتياق بؤ سنورداركردن و خؤبةرزةفتكردن ليَك دةدةنةوة. من وةك توركيَك بيَئةوةي ثيَوةنديم بةوانةوة هةبيَ ليَيان تيَدةطةم.

هؤي ئةوةي كة ئسلام وةك ئايينيَك لة جؤري "جوداواز" لة ضاوي رؤذئاواييةكانةوة دةبيندريَ ئةوةية كة رؤذئاوا ئةزمووني ريفؤرماسيؤنيَكي ئاييني هةية. ئةلَبةتة ئةوة ئايين نةبوو كة لة ذياني مؤديَرني رؤذئاوا دوور خرايةوة، بةلَكو ئةو ئيدعايةي ئايين بوو كة دةيويست رةوتاري تاقةكةسيي تاقةكان بخاتة ذيَر ركيَفي خؤيةوة. لة دنياي هاوضةرخدا، ئايين ئةزموونيَكي تاقةكةسي و دةروونيية كة قةت لة كؤندا وةها نةبووة.

بةلاَم لة طةلَ ئةوةشدا خةريكة لة عالةمي ئسلاميشدا رةوتي جودا كردنةوةي ئايين لة دةولَةت دةست ثيَدةكات. ثؤلةتيك كردني ئسلام، جيَطؤرِكيَي بة تويَذة ئايينية مسلَمانةكان واتا زاناياني ئاييني كردووة. هةروةكو رؤذئاوا، ئيَستا ئةزمووني ئاييني لاي مسلَمانةكانيش خةريكة لايةنيَكي تاقةكةسي وةردةطريَ. شرِؤظةكردني تيَكستة ئايينيةكان لة لايةن كةسي مسلَمانةوة، بة ثيَوةنديي خةباتكاراني سياسي، رؤشنبيران و ذنان، ديويَكي مةسةلةكةية و ديوةكةي ديكةشي طشتطير بووني زانستة ئايينييةكان لة ريَطةي ضاوبةستكردني خةلَكةوة بؤ بةكارهيَناني واذة ئايينييةكانة لة ثيَناو ئامانجة سياسييةكاندا.

كيَ ئيَستا برِيار دةدات كة لة ئسلامدا ض شتيَك مةشروع و ض شتيَكي ديكة نامةشروعة؟ كيَ ئةو مةرجةعيةتةي هةية كة تيَكستةكان تةفسير بكات؟ كيَية ئةوةي فتوا دةردةكات و فرماني جيهاد دةدات؟ ئةمرِؤكة ثراطماتييةت و تيَرؤريزم سةروضاوةي نويَ لة مةشرووعييةت فةراهةم دةكةن يان بةواتايةكي ديكة دةسةثيَنن. بةو ثيَية عةوام و خةلَكهاي ناواريد لة زانستة ئايينييةكاندا برِيار دةدةن كة ماناي ئسلام ضيية و ض نيية، بيَ ئةوةي كةمترين شارةزاييةكيان لة قوتابخانة ئايينييةكان وةدةست هيَنابيَ.

لة هةقيقةتدا ئةوةي ئةمرِؤ ئسلام بؤ خةلَك تةفسير دةكات مةرِاجيع نين، بطرة ئةوة بزاوتة سياسي و فةرهةنطييةكانن كة بةو كارة هةلَدةستن. ثيَشطيري لة بة دامةزراوةيي بووني ئسلام بووةتة هؤي ئةوةي كة ئسلام بتوانيَ لة جيَي ئةوةي وةك جاران ثيَوةنديَكي كؤمةلاَيةتيي لؤكالَ و نيشتماني بيَت، ثيَوةنديَكي طريمانةيي لة نيَوان مسلَمانةكاندا ضيَ بكات، واتا هةموو ئةوانةي هةست بة غةدر و مةزلَومييةت دةكةن يان لة شويَني خؤيان دةركراون، دةتوانن بة رايةلَي ئسلام بةيةكةوة طريَ بخؤن. بةو شيَوة نووكة ئسلامطةراكان دةشيَن لايةنطرة ثةرتةوازةكاني خؤيان لة ريَزيَكدا ببينن: سؤفييةكاني ئةهلي تةريقةت لةطةلَ مسلَماناني ثيَرِةوي شةريعةت، شيعة لة طةلَ سنني، مسلَمانة موحافةزةكارةكاني سعودية لة طةلَ شؤرِشطيَرِة ئسلامييةكاني ئيَران.

هاوكات ئسلام بةردةوام لة جيَطؤرِكيَ داية، ذ بةر ئةوةي باوةرِدارة طوندييةكان بارطةو بنةيان رووةو شار و باذيَرِة طةورةكان تيَك دةنيَن و، لةوانةش شارةكاني رؤذئاوا. زؤرانيَك ئةم جيَطؤرِكيَية بة ضتيَكي نةريَني هةلَدةسةنطيَنن و ثةنجة لةسةر ئةو راستيية دادةنيَن كة ئةو خةلَكانة لة رووي كؤمةلاَيةتييةوة لة بنج و بناواني خؤيان دادةبرِيَن، ئةمة غةوارةيي و لة كؤتايشدا تيَرؤريزمي ليَ بةرهةم ديَت. لاكين سةرةرِاي ئةوانةش جوولَة و جيَطؤرِكيَي كؤمةلاَيةتي هةر ئةو ثيَشمةرجةية كة بؤ طةيشتن بة ئاسؤي نؤيَ دياري كراوة.

بةدلَنياييةوة مسلَمانةكان لة ريَطةي كؤضةوة مةفهوميَك لة جيابوونةوة و هةلَقةنان لة بنج و بناواني كؤمةلاَيةتيي خؤيان و، يان رةنطبيَ تةنانةت ثضرِانيَكي يةكجارةكي دةجةرِِبيَنن. بةو شيَوةية ئةزمووني ئةوان ئيتر لة جؤريَكي نويَية كة تيَيدا دامةزراوي ئاييني، كؤمةلَي يان دةولَةتي جيَيان نيية. لة جيَي ئةوة، ئةزمووني ئايينييان دةبيَ بة جؤريَك لة تيَرِوانيني كؤمةلاَيةتي كة تيَياندا جؤريَكي نويَ لة هةستي بةندةطي بؤ ئسلام لةو سروشتة تازةيةي تيَيدا دةذين نؤذةن دةكةنةوة. هؤي ئةوةش دووربوونيان نية لة ذياني مؤديَرن كة هةستي ثيَدةكةن، بطرة نزيك بوونةوةيان لةو ذيان و دنيايةية كة ناسنامةي ئايينييان بؤ دةطةرِيَنيَتةوة.

لة واقيعدا بونيادطةرايي، ثتر دة نيَو ئةو طروهانةدا دةبيندريَ كة لة ريَكي تةجروبةي جولَة و جيَطؤرِكيَ (كؤض) وة، لة طةلَ تةرزةكاني هزري سياسي و ذياري شاريي رؤذئاواي سكؤلار (لائيك) دا ئاشنا بوونة و لة كاتيَكدا كة لة سروشتيَكي بيَطانة و نائاشنادا تووشي ئةوثةرِي هةستي نائةمني بوونة، ئسلام دةبيَ بة تةكيةطايةك و خؤياني ثيَوة رادةطرن.

بةلاَم بؤ ئةوةي ثشتيوان و تةكيةطايةكي وةها بشيَت بة دروستي كار بكات، دةبيَ ئسلام خؤي لة حالَةتي سةربةرِيَيي و طويَرِايةلَي و ثاسيظي لةهةمبةر مؤديَرنيتة دةربيَنيَ. مسلَمانةكان لة ريَطةي لةضةك كردن، ريش دانان، داواكردني شويَني تايبةت بؤ عيبادةت و خويَندن، شيَوةي خواردن لة ضيَشتخانةكان و …. هتد، ناسنامةي خؤيان وةك مسلَمانيَك دةرديَخن. بةو شيَوةية بة هةموو ئةوانةي لةدةوروبةريانن نيشان دةدةن كة زؤر ثتر لةوانةي كة ئايينيان تةنيَ وةك شتيَكي تاقةكةسي وةرطرتووة، ثابةندي ئايين و شيَوةي ذياني ئايينين.

بؤ نمونة: غةيرة مسلَمانةكان لةضةك (حيجاب) وةك نيشانةيةك لة سوكايةتي و زةليليي ثيَطةي ذني مسلَمان ليَك دةدةنةوة. ليَ بؤ ذناني مسلَمان بة ثيَضةوانةوة، لة جياتي ئةوةي حيجاب نيشانةي سوكايةتي بيَ، بةشيَكة لة برِواي ثتةويان بة ناسنامةي ئسلامييان. ذناني جةواني مسلَمان لة ئةوروثا ئةم طؤرِانكاريية بة شيَوةيةكي باش ديَخنةرِوو. ئةو كيذانةي كة لة قوتابخانةكاني فرِةنسا و ئالَمان لةضةك دةكةن، لة زؤر رِووةوة (واتا فةرهةنطي جةوانان، ئاطايي سةبارةت بة مؤدة و زبان) لة هاوثؤلةكاني خؤيان نزيكترن تا لة دايكة نةخويَندةوار و ثابةند بة دابونةريتة ئسلامييةكاني ولاَتةكانيان. ئةم كيذانة بة هةلَبذاردني حيجاب لة شويَنة طشتييةكاندا، خواستة يان ناخواستة شكلَ و رؤلَي ذناني مسلَمانيان طؤرِيوة.

ئةم طةرايشانة نووكة لة حاستي حيجابيش واوةتر ضووة. تيَكرِاي مسلَمانةكان لة رؤذئاوا خاوةني هةستيَكي دووانة و سةرمايةيةكي فةرهةنطيي دووانةن. ئةوان ناسنامةي خؤيان لة ريَطةي ثابةنديي ئايينييان دةناسيَنن، بةلاَم لةطةلَ ئةوةشدا زانستي عالةمطير و سكؤلاري رؤذئاوايبشيان كةسب كردووة. لةو جيَطةيةشرِا كة خوداني سةرمايةي فةرهةنطيي دووانةن، دةشيَن كةمتازؤر ئازادانة هاموشؤي زؤر شويَن بكةن.

مسلَمان بوون و ئسلامطةرابوون دوو شتي زؤر ليَكدي جوداوازن. ئةوةي كة ئةمرِؤ ئيَمة دةيبينين جيَطؤرِكيَيةكة لة ناسنامةي مسلَمانبوون بؤ ئيسلامطةرا بوون. "خود"ي ئاييني بؤ مسلَمانةكان لة حةوزةي تايبةتييةوة بؤ بةشي طشتي جيَ بة جيَ بووة. ئةو ثرسيارةي كة ئيَستا لة زةيني هةمووان داية ئةوةية كة ئايا حةز و ويستي طةرِان و دةسترِةسي بةدواي ناسنامةدا دةتوانيَ بة حيجاب كردن و بةجيَهيَناني كردةوة ئايينيية ئسلامييةكان تيَر بيَت، يان ئةوةتا (بؤ مسلَمانيَك) تةئييدي بيَ طريَ و طؤلَي ئسلام يةكسانة بة رةفزكردنةوةي مؤديَرنيتة.

·      Niluefar Goele بةرِيَوةبةري Ecolee des Hautes en Sciences Sociales) ) ة لة ثاريس. ئةم باسة لة لايةن طروهيَكي ليَكؤلَةرةوة كة سةرؤكةكةي لة لايةن ؤمانؤ ثرؤدييةوة دياري كراوة، بة ئامانجي دياريكردني دورنما دريَذماوةكاني مةعنةوي و فةرهةنطي لة ئةوروثاي لة طةورةبووندا ئامادة كراوة.

Rebwar2001@yahoo. com