بةرواردثك لة نثوان ذثكةوتني 11 ئازار و پةيماني دةستوري كاتي عثراق (8 ئازار)  ... كاوة ئةمين

 

 

 ئةمرِؤ يادي 11 ئازارة، 24 ساص تثدةپةذثت بةسةر پةيماني 11 ئازاري ساصي 1970 كة لة نثوان سةركراديةتي شؤذشي كورد بة ذثبةرايةتي سةرؤك مستةفا بارزاني و دةوصةتي عثراق كة حيزبي بةعسي عةرةبي بةذثوة دةبرا، مؤركرا. هةمانكات سث ذؤژ تثدةبةذثت بةسةر مؤركردني پةيماننامةي دةستوري كاتي حوكومةتي عثراق. ديارة بة ذثكةوتة كة مانگي ئازار لة مثژووي كورددا گةلثك كارةساتي خةمناك هةمانكات ذوداي گرنگي لة خؤ گرتووة. بؤ ئةوةي بتوانين گؤذانكاريةكان و خاصةگرنگةكاني ئةم پةيماننامانة، ئةوةي كة پةيوةندي بة باشووري ولآتي ئثمةوة هةية دةستنيشان بكةم،خاصةگرنگةكاني ئةم دوو پةيمانة دةخةمة پثش چاوي خوثنةران تا بتوانين بةيةكةوة بةروادريان بكةين با بزانين پاش 24 ساص تثپةذبوون بةسةر ذثكةوتننامةي 11 ئازار،كة دةريايةك لة خوثني كوردي بؤ ذژثنراوة، جياوازييةكان چين و كورد لة باشوور گةيشتؤتة چ مةرحةلةيةك؟

 

ذثكةوتن نامةي 11 ئازاري 1970

ذثكةوتني 11 ئازار بة گرنگترين ذثكةوتني نثوان كورد و عثراق دةژمثردرثت لة ذوي ناوةذؤكةوة كة كورد توانيبثتي لةگةص عثراقدا لةسةري ذثكبكةوث. بة پثي ئةو پةيمانة دةبوو مافة سياسي و كؤمةلآيةتي و كلتوري و ئابوريةكاني گةلي كورد دةستةبةر بكرثت و بپارثزرثت. هةردولا لةسةر ئةم خالآنة ذثك كةوتن:

1- كوردةكان ذثگايان پث بدرثت لة حوكمذاني دةوصةتدا بةشداري بكةن.

2- جثگري سةرؤككؤمار كورد بثت.

3- زماني كوردي زماني فةرمي بثت لة كوردستان دا.

4- ذثگا بة گةشةكردني كلتوور و پةروةردة و ئابووري كورد بدرثت.

5- كوردةكان بؤيان هةبثت بگةذثنةوة بؤ سةر گوندة كاولكراوةكاني خؤيان و قةرةبووي زيانةكانيان بؤ بكرثتةوة.

6- ذيفؤرمي كشتوكاصي لة كوردستاندا بكرثت.

7- گؤرانكاري لة ياساي بنگةيي عثراقدا بكرثت و تيايدا دياري بكرثت كة عثراق لة دوو نةتةوةي سةرةكي كورد و عةرةب پثكهاتووة.

8- لثبوردنثكي گشتي دةربكرثت بؤ هةموو ئةو كوردانةي كة بةشداريان لة شؤذشدا كردووة.

ناوچةي ئؤتؤنؤمي كوردي دياري بكرثت و بةذثوةبةرايةتيةكةي لة كوردان پثك بثت.[1]

نوثنةراني پارتي و بةعس لةسةر ئةوة ذثككةوتن كة بذيارةكاني 11 ئازار لة ماوةي چوار ساصدا بخرثنة كار.

 

 

 

ياساي بةذثوةبردني دةوصةت (قانوني كاتي) عثراق (8 ئازار) و ئةو خاصة گرنگانةي پةيوةنديان بة كوردةوة هةي

لة مادةي چوارةمدا هاتووة كة سيستةمي حوكم لة عثراقدا كوماري –ئيتيحادي (فيدراصي)ديموكراتي تةعةدودي دةبثت و دةسةلآتةكان لة نثوان حوكومةتي فيدراصي و حوكومةتي هةرثمةكان و پارثزگا و شارةواني و ئيدارة ناوچةيةكان لةسةر چةند بنةما و ذاستييةكي جوگراف و مثژووي دابةش دةكرثت.[2]

بة گوةثرةي خاصةكاني ياساي بةذثوةبردني دةوصةت: عثراق وةكو دةوصةتثكي يةكگرتوو كة پارچة نةكرثت دةمثنثتةوة. داهاتي ولآت بةشثوةيةك دابةش دةكرثت كة لة ناوچة هةژارةكان پشتيواني بكرثن. ناوچةكاني كوردي لة باكوور لةلايةن كوردةكان خؤيانةوة بةذثوةدةبرثت،بةلآم سنوورةكاني ئةو ناوچانة كاتثك دياري دةكرثن كة پةذلةمانثك لة بةغدا بةرجةستة ببثت.

 

خاصة گرنگةكان كة پةيوةنديان بة كوردةوة هةبثت:

1-  زماني كوردي و عةرةبي دةبنة دوو زماني فةرمي. هةموو كةمينةكانيش مافي ئةوةيان هةية كة زماني خؤيان لة بواري پةروةردة و فثركردن بةكاربهثنن.

2-  كوردستان ستاتوسي فيدرالي خؤي دةپارثزث (ديارة مةبةست لة كوردستان تةنها ئةو شوثنانةية كة پثش 19/3/2004 لة ژثر كؤنتذؤصي پارتي و يةكيةتيدا بوون-كاوة).

3-    هةموو ئةوانةي كة ناچاركراون ماص و حاصي خؤيان بةجث بهثصن ، مافي گةرانةوةيان هةية و مافي هاولآتي بوونيان پث دةدرثتةوة.[3]

وةك دةبينرثت پاش 24 ساص بةسةر ذثكةوتننامةكةي 11 ئازاري ساصي 1970 دا، هثشا ئةو ذثكةوتننامةية گرنگيةكي مثژووي  زؤري هةية و لة هةندثك خاصدا بگرة لةوةي ئثستا كة هةية چاكتر مافةكاني كورد دابين كراوة، يانيش كورت و كورمانجي جياوازييةكي وا گةوةرة نابينرثت لة نثوان ئةو ذثكةوتننامةية و ئةوةي ئثستا، تةنها شتثكي كة زياد كراوة لةوةي ئثستادا مةسةلةي فيدرالي داني پثدا نراوة. كثشةي كةركووك و خانةقين و مةخمور و شوثنة بة عةرةب كروةكاني تري كوردسان بة هةصواسراوي ماونةتةوة، ذوون نةكراوةتةوة كة ئاخؤ ئةو كثشانة بؤ دواخراون و كث و چي ذثگرن بؤ گةذانةوةي ئةو ناوچانة بؤ ژثر دةسةلآتي كورد خؤي؟

 شةذكردنةوةي كورد لةسةر مةسةلةي كةركووك بوو لة ساصي 1974 دا چونكة ئةو كاتيش ذژثمي عثراق ذازي بوو بةوةي كة سلثماني و دهؤك و هةولثر لةژثر كؤنترؤلي كوردان دا بن. يةكثك لة هةصةكاني ئةو كات ئةوة بوو كة گةرةنتييةكي نثوةنةتةوةي نةبوو لة نثوان كورد و حوكومةتي عثراقدا، بؤية عثراق پاش بةهثز كردنةوةي سوپا و خؤماصي كردني نةوت لة بةصثنةكاني خؤي پةشثمان بووةوة و ئةوة بوو لة كؤتايدا شؤذشي كورد بةرگةي ئةو گةلةكؤمةكية نثونةتةوةي و هةرثميةكاني نةگرت و ذما. بؤ ئةوةي ئةو كارة ساتة دوبارة نةبثتةوة لة جياتي شايي و هةصپةركث، پثويستة گةلي كورد بة يةكگرتووي ذووبةروي گؤرانكاريةكاني داهاتوو ببثتةوة، چونكة دةكرثت مثژوو دوبارة ببثتةوة.


 

[1] Sheikmous, s.7-8, och Kung & G tandberg, s. 48.

بؤ زانياري زياتر دةكرثت سةيري لثكؤصينةوةيةكي من بكرثت لةسةر شؤذشي ئةيلول و هؤكارةكاني تثكچوني ئةو شؤذشة بة ناوي (خةباتي كوردستان بؤ ئازادي) www.kurdistannet.us/kawe

[2] كوردستاني نوث هةيني 5/3

[3] www.svt.se / text tv, 8 mars

 

سةرچاوة :

Sheikmous Omar, kurdernas kamp för självstyre. Världspolitiska dagsfrågor nr 11 1991.

Kung Olof Anders & G. Tandberg, Jordens förtryckta teniska minoriteter.(Stockholm 1970)

كوردستاني نوث هةيني 5/3