دةتوانيت بةهؤي ضةند خؤراكصكةوة سةدةيةك طونج بيتةوة ... دكتؤرة
ثرشنط عةبدول
هه‌ناو
به‌هه‌نگاو زانیاری ته‌ندروستی به‌بێ ده‌رمان نه‌خۆشیه
جۆربه‌جۆره‌کان چاك ده‌که‌نه‌وه یا لێ دوورده‌که‌ونه‌وه له
جیانی چاك بونه‌وه.
خۆپاراستن باشترین چاره‌سه‌ره.
نهێنی ئه‌مه‌ش له‌جۆری خۆراکی مرۆڤدایه که ورده ورده
ده‌یدۆزێته‌وه ئه‌گه‌ر به ڕۆژانه که‌مێك بجوڵێت و میوه‌ی تازه‌و
په‌رداخێك له شه‌رابی سور بخۆیته‌وه ئه‌وا بۆ 100 ساڵ ده‌ژی.
له ساڵی 1903 دا ئه‌گه‌ر ئازاری ماسولکه‌ت هه‌بوایه زۆر خۆت به
به‌خته‌وه‌ر ده‌زانی که ته‌ندروستیت زۆر باشه، چونکه مردن زۆر
بوو ئه‌گه‌ر بکه‌وتیتایه‌ته ژێر ناشته‌رگه‌ری ئه‌وا ژیانت
(مسۆگه‌ر) نه‌ده‌بوو به‌ڵام یه‌ك سه‌ده له دوایی ئه‌وه
ته‌ندروستی زۆر به‌ره‌و پێشه‌وه ڕۆشت، زۆر نه‌خۆشی لاناو چو و
ده‌رمانی باش دۆزرایه‌وه و ناشته‌رگه‌ری ئه‌نجامی باش بوو.
له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا که ته‌ندروستی به‌ره‌و پێشه‌وه ده‌ڕوات
هه‌ندێك نه‌خۆشی تازه‌مان بۆ دروست ده‌بێت یا هه‌ندێك نه‌خۆشی تا
ئێستا چاره‌ی بۆ نه‌دۆزراوه‌ته‌وه.
ئێستاپشکنینی به‌دوای ده‌رمانی نوێدا زۆره . به‌ڵام چه‌ند خۆش
ده‌بو که که‌سی نه‌که‌وتایه ئه‌وسا ته‌واومان
له‌سه‌ر چۆنیه‌تی ئه جیهانێکی پڕ ئارام ده‌بو. وه‌ڵامی ئه‌م
پرسیاره‌ش ئاسانه . ئه‌گه‌ر زانیاری ته‌واومان له‌سه‌ر چۆنیه‌تی
ئیش کردنی کۆئه‌ندامه‌کانی له‌شمان هه‌بێت ئه‌وه‌ش له‌سه‌ر خۆمان
وه‌ستاوه.
ده‌بێت خۆمان به‌گۆڕه‌پانی زانیاری نوێوه بناسین و بزانین
کۆئه‌ندامی به‌رگری و کۆئه‌ندامی هه‌ستیاری ڕژێنه‌کان چۆن ئیش
ده‌که‌ن و چیان پێویسته ، به م زانیاریانه‌ش ڕێگای
نه‌خۆشیه‌کانمان بۆ ڕوون ده‌بێته‌وه که مرۆڤ خۆی ده‌توانێت زاڵ
بێت به سه‌ریدا .
ئه‌ویش جۆری خۆراکه که له‌م ساڵانه‌ی دوایدا گرنگیه‌کی زۆریان پێ
دراوه له‌گه‌ڵ وه‌رزش کردندا . که مرۆڤ له نه‌زۆشیه‌کانی دڵ و
بۆریه‌کانی خوێن له‌نه‌خۆشی شه‌کره دور ده‌خاته‌وه که به
ملێونه‌ها مرۆڤ به‌ده‌ستیه‌وه ده‌ناڵێنن هه‌روه‌ها ناخۆشی
شێرپه‌نجه ڕۆژ به ڕۆژ زیاتر بۆیان ده‌رده‌که‌وێت که په‌یوه‌ندی
به جۆری خۆراکه‌وه هه‌یه له وڵاته پێشکه‌وتوه‌کاندا
دانیشتوانیان ته‌ندروستیان زۆر باشه له‌به‌رئه‌وه‌ی ده‌زانن چی
ده‌خۆن و چۆن وه‌راش ده‌که‌ن ڕۆژی چه‌ند وزه‌یان پێویسته و ڕۆژی
چه‌ند ڤیتامین به‌کارده‌هێنی یا ده‌نوانین بڵێین ده‌زانین چۆن
کۆئه‌ندامه‌کانین کارده‌کاو پێویستیان به چیه ، به‌ڵام نیوه‌که‌ی
دیان قه‌ڵه‌ون وزۆری نه‌خۆشیه‌کانی دڵ و شه‌کره‌یان هه‌یه له
به‌رئه‌‌وه‌ی زۆر ده‌خۆن .
ڕۆشتن و جوڵه‌ی له‌ش:
زۆر له دانیشتوانی پێش که‌وتوه‌کان به‌یانیان زوو یان یان
ئێواران دوای خۆر ئاوابوون ڕاده‌که‌ن یان ڕۆشتنی خێرا.
توێژه‌ره‌وه ئه‌مریکیه‌کانبۆین ده‌رکه‌وتووه که پیاسه‌کردنی
خێرا جوڵه‌یه‌کی ته‌ندروستیه ئه‌م جوڵه‌یه‌ش وه‌ستاوه له‌سه‌ر :
ماوه‌ی چه‌ند ، چه‌ند جار ، چه‌ند توندو بڕۆیت. توندوتیژی وه‌رزش
یان ڕۆشتنی له هه‌موویان گرنگتره .
چوار تا پێنج جار له‌هه‌فته‌یه‌کدا ڕووبدا جاری له 30 خوله‌ك
که‌متر نه‌بێت وا له دڵ و بۆریه‌کانی خوێن بکات بتوانێت ئاڵوگۆڕی
ماده‌کان له‌نێوان خانه‌کاندا بکا ئه‌مه‌ش ڕوونادات تا له‌و
جوڵه‌یه‌دا ئاره‌ق نه‌که‌ینه‌وه.
به‌ڵام ئه‌وانه‌ی قه‌ڵه‌ون نابێت به‌بێ پرسی پزیشك ڕابکه‌ن ڕۆشتنی
خێرا ده‌بنه هۆی که‌م بونه‌وه‌ی په‌ستانی خوێن و خوێنی شل
ده‌کاته‌وه چونکه به ڕۆشتنی خێرا خه‌پله خوێنه‌کان که‌متر
دروست ده‌بن که‌واته 5% مرۆڤ ڕزگاری ده‌بێت له جه‌ڵته‌ی خوێن .
له لێکۆڵینه‌و ه‌یه‌کدا که‌له‌ئه‌مریکا کراوه له‌سه‌ر 70.000
که‌س ڕۆشتنی دورودرێژ هه‌فته‌ی 20 سه‌عات ئه‌وا 40% که‌متر توشی
جه‌ڵته‌ی دڵ ده‌بن .
ڕۆشتن و پیاسه کردن هه‌ر ماسولکه به‌هێز ناکات به‌ڵکو
ئێسکه‌کانیشمان توندو تۆڵ ده‌کات به
چونکه به‌ڕۆشتنی ماسولکه‌ی ده‌وری ئه‌ژنۆ
Artroseتایبه‌تی
ئه‌و مرۆڤانه‌ی ژانی ئه‌ژنۆیان هه‌یه
به‌هێز ده‌بێت توانای هه‌ڵگرتنی له‌شی مرۆڤ ده‌بێت .
خۆراك و ته‌مه‌ن:
له‌سه‌ره‌تای بیسته‌کانا ته‌مه‌نی مرۆڤ له‌ده‌وری 47 ساڵیدا بو
به‌ڵام ئامڕۆ به‌رزبۆته‌وه بۆ 76 ساڵ.
ئه‌مه‌ش ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ پێشکه‌وتنی ته‌ندروستی جا چ ده‌رمان بێت
یان ده‌رمان بێت یان خۆراک و ڤیتامینه‌کان و کانزاکان .
به‌تایبه‌تی ئه‌و خۆراکانه‌ی که دورمان ده‌خاته‌وه له نه‌خۆشی
شێرپه‌نده‌و نه‌خۆشیه‌کانی دڵ.
ئه‌و خۆراکانه‌ی که‌ماده‌ی دژه ڕه‌گی سه‌ربه‌ست( ئۆکسیدبوون ) فڕی
ده‌ده‌ن ، جاند جۆرێك له‌وانه:
ته‌ماته: ته‌ماته به‌کاڵی ته‌نیا سودی ڤیتامین(سی) هه‌یه بۆ
له‌ش بڵام ته‌ماته به‌شێوه‌ی کوڵاو یا دۆشاو یان سوره‌وه‌کراو یان
شه‌ربه‌ت ی به‌شێوهکانی دیکه‌ی چه‌ند ماده‌یه‌ك ده‌رده‌دا که
پێیان )) )).Anti
oxidase )
(
ده‌ڵێن
. B
جۆرێك له ڤیتامین
folium
سپێناغ: ئه‌م پڕه له ئاسن و ترش
چه‌ره‌س(ناوك): ناوك پڕه له ڕۆن وه‌ك ناوکی گه‌ڵه به‌ڕۆژه یا
بسته و ئه‌وانی دی . ئه‌م جۆره
له‌خوێندا
به‌رز ده‌کاته‌وه.HDL
گۆلیسترۆڵی باش
LDL
خراپ
ڕۆنه له جۆری باشه‌و گۆلیسترۆڵی
:ماسی
ده‌ریا جۆری زاڵم له‌سه‌رو هه‌موو خۆراکێکه‌وه داده‌نرێت چونکه
ئه‌م ماسیه
Zalm
ماسی
Plankton
سه‌وزه‌و قه‌وزه‌ی ناو ئاو ده‌خۆن و
plankton
گه‌ورانه‌خۆراکیان ماسی پچوك و ئه‌وانیش
ئه‌م ماده‌یه‌ش دڵ و بۆریه‌کان دورده‌خاته‌وه
acid omega 3 Fatty
ده‌گۆڕن بۆ ترشه چه‌وری
له نه‌خۆشی هه‌روه‌ها کۆلیسترۆڵی خراپ که‌م ده‌کاته‌وه‌و
خانه‌کانی میشك ده‌پارێزێت دژی ئه‌لزایمه‌ر. جگه له‌م جۆره
ماسیه چه‌ند جۆرێکی دیشیان هه‌یه وه‌ك هارین .
Antibiotic
سیر: سیر کۆلیسترۆڵی باش زیاد ده‌کات دڵ
ده‌پارێزێت و وه‌ك ده‌کات دڵ ده‌پارێزێت
دژی به‌کتریای زیان به‌خش ، و هه‌ندێك ده‌ڵێن چاره‌سه‌ری نه‌خۆش
مه‌لاریاشه سپریش ده‌بێت به وردی له‌ت کرێت یا بیپیشێنێ چونکه
پارچه‌ی گه‌وره‌و زۆر کوڵاندن سودێکی ته‌ندروستی نامێنێت .
بوس بیس : ئه‌میش جۆرێکه له‌به‌ری دره‌خت له کوردستاندا وه‌ك
تووترك یا به‌ڵاڵۆك
Bosbes
که دژه ئۆکسانی تێدایه و له نه‌خۆشی شێرپه‌نجه‌و دوورمان
ده‌خاته‌وه هانی بزوتنه‌وه‌ی مێشك ده‌دات .
شه‌رابی سور : که‌س نه‌ی ده‌زانی بۆچی فه‌ره‌نسیه‌کان زۆر که‌متر
له ولاته‌کانی دی دژی سه‌کته‌ی دڵ ده‌بوون ، دوایی بۆیان
ده‌رکه‌وت که ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ خواردنه‌وه‌ی سرابی سور . شه‌رابی
سور دژه ئۆکسییدی تێدایه که کۆلسترۆڵی باش زیاد ده‌کات ، کلس
بۆری خوێن ڕاده‌ماڵی و له شێرپه‌نجه دورمان ده‌خاته‌وه .به‌ڵام
خواردنه‌وه‌ی ڕۆژی له یه‌ك یا دوو په‌رداخ زیاتر زیان به‌خشه.
سه‌رچاوه:
Health 2003
گۆڤاری
هۆڵه‌ندا
