info@kurdistannet.org

كاتي بلآوكردنةوة بة كاتي ناوةندي ئةوروثا

 

www.kurdistannet.org

 "سزاي جةماوةر" دةتوانصت بةربةستي مللهوري لايةنة سياسي يةكاني بكات!... ئارام عةزيز

 

 بصطومان، مصذووي ثصشلكردني را و بؤضون و ئيرادةي جةماوةر لة كوردستاني باشوور، لة ناوةراستي سالآني شةستةكان وة سةرهةلَداوة. بة لاي طةلي كورددةوة، سةرضاوةي مللهوري سياسي دةطةرصتةوة بؤ سةردةمةي كة بة درز و كةلصني نصوان بالَي "ج" و "م" ناسرابوون. هةر لةو سةردةمةوة، ئةو دوو بالَة طةلي كورديان دووضاري قةيرانصك كردووة كة بناماي سياسي و ئابوري و كؤمةلآتي كوردستاني كرمؤك و قؤرخ كردووة. لة أةطيش دا، ئةو قةيرانة دةطةرصتةوة بؤ كصشةيةكي كةسيي و بنةمالَةيي لة نصوان ضةند بةرثرسصكي بالآ دةستي يةكصتي و ثارتي، بؤية ئةو كصشة كؤنةية ناو–بة-ناو بة بيانووني جودا جودا هةر نوص دةكرصتةوة و تاوةكو رؤذطاري ئةمرؤيش درصذةي هةية و، جةماوةي كوردستانيش باجةكةي ئةدات. ئةوانةي كة ئةمرؤ بة سةراني ثارتي ديموكراتي كوردستان (ث د ك) و يةكصتي نيشتماني كوردستان (ي ن ك) ناسراون، درصذة ثصدةراني هةمان بيرؤكةي سةوزي ئصستا و (ج) كؤن و، زةردي (م)ن. بةدرصذاي ئةو ضةند دةيةي خةبات و نوشستيةكانيان، تةنانةت لة بريارة ضارةنووس-سازة ثةيوةندارةكانيشدا، سةراني ثارتي و يةكصتي يةك زةرة ثةنايان نةبردووتة بةر راو ثرسي خةلَكي كوردستان و، ملل كةضي ئيرادةي جةماوةر نةبوون!! بةلآم نابصت ئةوةيش فةرامؤش بكرصت، ئةطةر فشار طةل و "سزايةكي جةماوةريي" ئةوتؤ نةبصت كة كاردانةوةيةكي سياسي و جةماوةريي نةطةتيظانة بكاتة سةر ثارتي و يةكصتي و لايةنةكاني ديكة، مللهوري و طوصرايةلَي نةكردن ثارتة سياسي يةكاني كوردستان رؤذ بة رؤذ بةر فرةوان تر و بص سنوور تر دةبصت!

 هةلَبةتة فاكتؤري سةرةكي بةردةوام بووني سياسةتي مللهورانةي لايةنة سياسي يةكاني كوردستان، دةطةرصتةوزة بؤ نةبووني كؤنطرةي ثارستني ئاسايشي نةتةوةيي كةلي كورد. رةضاو نةكردني بةرذةوةنديةكاني طةلي لة ثصناوي ثاراستن و بة هصزي كردني دةسكةوت و دةسةلآتي كةسي و حزبي ناوضةيي دا، بة زةقي لة ثلاتفؤرم و ئةيجنةدةي سياسي و ئابوري ثارتي و يةكصتي دا رةنطي داوةتةوة، بةلآم طةلي كورد خؤي لةوة كأ كردووة! كؤششي فرةوانكردني دةسةلآتي حزبي و كةسيي سةراني ئةو دوو لايةنة لة ئاستصكي بص سنووري ئةوتؤداية، كة كصشة بنةرةتيةكاني طةلي كورد لة طؤرةثاني كوردستاني و ناوضةيي و جيهاني دا شصوازصكي ئالَؤز و ناهةمواري لةخؤطرتووة. ئةوةي زاياتر مايةي نيطةراني بصت، ئةو هةموو ضةواشةكردن و "كورد فرؤشتنةي" (ي ن ك و ث د ك)بة بص لصثرسينةوةي طةل و، بص "سزاي جةماوةر" بة سةر دةضصت! بؤ بةر بةستكردني لايةنة مللهورةكان لة زيادة رؤيي و، هةبووني دةنطصكي بة هصزي طةل لة بريارة ضارةنووس سازازةكاندا، جةماوةري كوردستان ثصويستي بة رصكخراوةيةكي طةليي خاوةن هةستصكي بةرزي نةتةوةيي و نيشتيماني ئةوتؤ هةية كة لة ناخي طةلدا هةلَقولَصت. ئةطةر جةماوةر هةستي بةرثرسيارصتي بةهصزي هةبصت، لايةنةكانيش بة ناضاري مللكةضي ئيرادةي خةلَك دةبن و، طةلي كورديش تواني ثالَثةستؤيةكي ديموكراسيانةي لة شصوةي ئةوةي جةماوةري كةنةدا-ي دةبصت، كة لة دذي هةر لايةنصك مللهوري وةكو "سزايةكي جةماوةريي" بة كاري بهصنصت. طةر ضي فاشاري هصزي جةماوةرييش لة ولآتي ثصشكةوتوو و ديموكرات دا زياتر رولَ دةبينصت، بةلآم مللكةض نةبووني لايةنة دةسةلآتدارةكاني ئةمرؤي كوردستاني باشوور بؤ ئيرادةي طةل، ئةوة ناطةيةنصت كة دانيشتواني كوردستان دةست لة سةر دةست بووةستن ضونكة (ي ن ك و ث د ك) دةنطي جةماوةريان لة بواري ديموكراسي دا خنكاندووة. طومان لةوة دانية كة لة 12 سالَي رابردوودا هةلَبذاردني طشتي بؤ نوصنةراني طةلي نةكراوة، تاوةكو جةماوةري كوردستان رؤلَي دةرضاندني كام لايةن، يان سزا بة سةر كام لايةني مللهوردا بسةثصنصت، بةلآم لصرةدا ثرسيارصك دصتة طؤرص، ئايا كاربةدةستاني ئةو بةشةي كوردستان بواري نارةزايي دةربريني و خؤثيشانداني جةماوةريي و خؤسازدان و خةلَ سازدانيان لة خةلَكي كوردستان و لايةنة سياسييةكاني ديكة بنبةست كردوة؟؟

 بةلاني كةمةوة، دةبواية لة ثاش راثةرينةكةي بةهاري 1991وة، طةلي كوردستان "سزاي جةماوةر"ي وةكو فشار و سنوور دانيان بؤ لايةنة مللهور و ثابةند نةبووةكاني ئيرادة و بةرذةوةندي طةل، دياري بكردباية. ئةوةيش ئاشكراية كة ئةطةر ثارتي و يةكصتي تةنها لةو 13سالَةي دةسةلآتدارصتيان لة كوردستان دا، بةرذةوةندييةكاني طةلي كورديان بثارصزاباية، ئصستا قةيراني سياسي كورد لة بارودؤخ و قؤناغصكي طةلصك بالآ دابوو. بةلآم زيادة رؤيي و بةرذةوةندي كةسيي و حيزبي، سةراني لايةنة سياسي يةكاني لة هؤشي بةرثرسيارصتي و ئةركي نةتةوةيي دوور خستوةتةوة و، رق و توورةيي جةماوةريش ضونكة بة شصوةيةكي رصكخراوةيي نةبووة، تواناي بةر بةستكردن و سزاداني لايةنة مللهورةكاني نةبووة. هةلَبةتة مةبةستي من لة سزاي، سزايةكي جةماوةريي لة شصوةي ئةوةية كة خةلَكي كةنةدا ثارتي ثارصزةران و ثارتي ليبرالي ئةم ولآتةيان لة ضةند سالَةي رابردووةدا ثص سزا داوة. لة سالآني 1990دا، ثارتي ثارصزةران وةكو ثارتصكي زةبةلاح دةسةلآتي كةنةدا-ي بة دةستةوة بوو، بةلآم كة هةندصك لة بةرذةوةنديةكاني جةماوةر لايدا، خةلَكي ئةم ولآتة لة هةلَبذاردنصكدا برياريان دا كة سزاي ئةو ثارتة دةنط ثص نةدةن بصت، بؤية نصويان لصنا "سزاي جةماوةر." هةر ئةو سزا جةماوةريية بوو كة ثارتي ثارصزةراني تؤشي نوشست و ضؤك ثصدادانصكي ئةوتؤ كردوة، وصراي ضةندين بة خؤدا ضونةوة و طؤريني سةرؤك و يةكطرتن و ثصكهصناني بةرة، تائصستايش لة كةنةدا ئةو ثارتة نةهاتووةتةوة سةر دةسةلآت!

 طةرضي لة ثاش هةبذاردنةكةي سالَي 1992 وة، يةكصتي و ثارتي ثابةندي هيض راثرس و هةلَبذاردني ديموكراسيانةي ئةوتؤ نةبوون تاوةكو ئيرادةيي جةماوةر دةربكةوصت، بةلآم بة هؤي ئةو دابةش بوونةي خةلَكي كوردستان بة سةر لايةنة سياسيةكان دا، بةتايبةتي بة سةر ثارتي و يةكصتي دا، ئومصدي "سزاي جةماوةر" لة كوردستان لاوازة! ئةو نائومصديةش لةوةدا دةر دةكةوصت كة ئةمرؤ هةموو لايةك، تةنانةت طةورة بةرثرسةكاني ثارتي و يةكصتي-يش جةخت لة سةر يةكخستنةوةي "ميرنيشيني سؤران و بادينان" دةكةنةوة، بةلآم بص ئةوةي سةركردايةتي ئةو دوو لايةنة هؤي ئةو "يةك نةخستةنوةية" بؤ طةلي كورد ئاشكرابكةن، كة ضي جةماوةر لصيان ناثرسصتةوة!! بةلآم ضونكة زؤرينةي طةلي كوردستان و بطرة هةندصك لة "ثارتة طضكةكانيش" دابةش بوون بة سةر ثارتي و يةكصتي دا، نة فشاري لايةنة سياسي يةكان ديكة و، نة فشاري جةماوةرصكي كةميش دةتوانصت ثةردة لةرووي ئةو نهصنية هةلَمالصت كة ئامانجي (ي ن ك و ث د ك) لة نةبووني يةكي هةلَوصستي سياسي لةو ثارضةيةي كوردستان دا ضي ية! بؤ سةلماندني ئةو راستيةش، لة ثايزي سالَي رابردوودا ضاوثصكةوتنصكي تايبةتم بؤ (كورديش ميديا و طؤظاري كورد-ي كةنةدا) لة طةلَ ضوار طةورة بةرثرسي ((يةكصتي، ثارتي، حزبي سؤشياليستي ديموكراتي كوردستان، حزبي شيوعي كوردستان و مصذوو نووسصكي كورد دا)) ساز كرد. لةو ديدارةدا دةركةوت هةموويان يةك هةلَوصست و يةك داخؤازييان هةبوو لة مةأ زةروورصتي يةكخستنةوةي هةر دوو ئيدارةي سلصماني-هةولصر، بةلآم وصراي بؤضووني جودا جودا كةسيان نهصني ئةو يةكنةخستنةوةيان لا روون نةبوو! ثارتي و يةكصتي نةك تةنها جةماوةري كوردستان و لايةنةكاني ديكةيان لة ئاستي راسيةكان ضاو بةستكرادوة، بةلَكو تائصستا نهصني هؤكاري ئةو (يةكنةخستنةوة)يان بؤ كادير و بةشصكي سةركردايةتي ثارتةكاني خؤيانيش نةدركاندوة! لصرةدا وا دةردةكةوصت، يان ئةوةتا تةنها مام جةلال و كاك مةسعود راستةخؤ بةرثرسيارن لة مللهوري و طوصنةداني يةكصتي و ثارتي بة داخوازيةكاني طةلي كورد، يان ئةوةتا جةماوةري كوردستان بةرثرسياري يةكنةطرتن و نةبووني يةك دةنطي كورددة، ضونكة لةم رووةوة جةماوةر هةلَوصستصكي توند و تيذي بةرضاو ناطصرصت!

 ئةوةيش ئاشكراية، طةلي كورد وةكو كونطرةي ثاراستني ئاسايشي نةتةوةيي نية، لايةنصكي بةرهةلَستي بة هصز و بة هةلَوصستي كوردستاني ئةوتؤيش نية كة لة ئاستي رصكسخستني جةماوةريي دا بصت و، بة مةبةستي ضةسثاندني "سزاي جةماوةر" و دياريكردني سنور لةبؤ زيادة رؤيي هةر لايةنصكي سياسي يةكان. ثصم واية ئةطةر جةماوةري كوردستان لة لايةن رصكخراوصكي نةتةوةيي-نيشتيمانيةوة رصبةرايةتي بكرصت، ئةوا سنورصك بؤ مللهوريةكاني لايةنة دةسةلآتدارةكاني ئةمرؤي كوردستاني باشوور دياري دةكات و، هةلَوصستي و ئةركي نةتةوايةتي و نيشتماني خؤي وةكو ثصويستي بةجص دةطةيةنصت. ئةطةر لة ثاش كؤششي رصكخستني جةماوةري لة لايةن رصكخراوصكي بةمانا كوردستانيةوة، طةلي كورد دوورة ثةرصزي لة رصكخراوةيي جةماوةريي بكات، ئةوا دةبصت بطوترصت كةوا طةلي-يش تا رادةيةك بةرثرسيارة لة كارةسات و نةهامةتي و، لة دةست داني ئةو هةلة مصذوويانةي كة لة ئاكامي ملل-ملانص نارةواكاني ثارتي و يةكصتي دا خةلَكي كوردستان تيايدا زةرةمةند بوو. دةبواية بةلاني كةمةوة لة سةرةتاي ئةو شةرة خؤكوذيةي كة لة ناوةراستي(1990)كانةوة لة كوردستان بةرثاركراو، سةرضاوةي ثصشصلكردني ئيرادةي جةماوةر و دذي بةرذةوةندي طةلي كورد بووة، ئةو ثارتاناني كة ديذي ئةو شةأة بوون طةلي كوردستانيان بؤ أؤلَي جةماوةر سازبدابايةت تاوةكو هصلصكي سور بؤ طشت لايةنة بة شةرهاتووةكان، بةتايبةتي (ث د ك و ي ن ك) ديار دةكرا. بةلآم سةد مخابن، بةشصكي زؤر جةماوةر و لايةنة سياسي دوور لة شةري ناوخؤيش، دابةشبوون بة سةر ثارتي و يةكصتي دا و، ضاوثؤشي كردن لة مللهوريةكاني و، هاوبةشبووني شةأ و دابةشكردني طةلي و خاك و دةسكةوت و دةسةلآتي كوردستان كةوتة ئةستؤي بةشصكي زؤري جةماوةر و لايةنةكاني ديكةيش. لة كاتصكدا كة زؤرينة جةماوةر دابةش بوو بة سةر ضةند لايةنصك دا، يان بةسةر دوو لايةنكي سةرةكي دا، ضييدي كةمينةي خةلَك ئيرادةي ضةسثاندي "سزاي جةماوةر"ي بة سةر دوو لايةني خاوةن جةماوةرصكي بةرفرةواندا نامصنصت و، لة بةرامبةريش دا رصطاضارةي "لة داخي ئةم لايةنة-ثشتطيري لايةنةكةي دي دةكةم" دصتة طؤرص. ترسناكي ثرؤسةيةكي لةو شصوةية، بةلآم شصوة ديموكراتيةكةي لة هاويني ئةمسالَدا لة كةنةدا دةركةوت. لة كاتصكدا كة ثرؤسةي دابةشبووني لايةنطراني "ثارتة بيضوكةكان" بة سةر "لايةنة زلةكان" دا بوو بة سةنطي مةحةكي دةنطدان و، "بؤ ئةوةي ئةم ثارتة دةرنةضصت، دةنط ئةدةم بةوي دي،" بة زةقي ئةنجامةكةي لة هةلَبذاردنةكةي ئةمسالَي ولآتي كةنةدا دةركةوت. هؤكاري ئةوةيش دةطةرصتةوة بؤ ملل كةض نةبووني ثارتي ليبرال لة هةندصك داخوازي طةلي، بؤية لة هةلَبذرادنةكةي حوزةيراني رابردوودا هاوولآتيان برياري "سزاي جةماوةر-" يان بؤ سةر ثارتي ليبرال دةركرد و، ئةوثارةتةيان لة دةسةلآتي ثةرلةمانيي فرةيي وة هصناية سةر ضؤك بةرامبةر بة ئيرادةي طةل! طةرضي بة هؤي بيرؤكةي "لة داخي ثارتي ثارصزةران-ثارتي ليبرال دةر ئةضصنيني" لايةنطراني هةندصك ثارتي ضةث كة لة در نةضووني لايةنةكاني خؤيان دلَنيابوون، بواري بة ثارتي ليبرال دا كة بؤ ماوةي ضوار سالَي ديكة بصتةوة سةر دةسةلآت، بةلآم وةكو حكومةتصكي كةمينةي لاواز و، جةماوةر بةلَيني سزاي تووندتريان داوة ئةطةر جارصكي ديكة ليبرال مللهوري بكات!

 ئةمرؤ كة وا هةلَبذاردني طشتي كوردستان نزيك بووتةوة، رؤلَي سزاي جةماوةر بةرامبةر بة مللهوريةكان لايةنة سياسي يةكان، بةتايبةتي ثارتي و يةكصتي، دةبصتة تاكة أصطاضارة و تايبةت مةندي خؤي دةبصت. لصرةرا دةكرصت كة طةلي كوردستان هةم بزانن دةنط بة كام لايةني سياسي بدةن و، هةم بة "سزاي جةماوةر" دةتوانن وةكو دانيشتواني كةنةدا، بةربةرستي مللهوري ئةو لايةنةسياسي يةانة بكةن كة سةر ثصض لة ئيرادةي طةلي كوردستان دةكةن. ئةطةر طةلي كوردستان فشارصكي جةماوةري ديموكراسيانةي لةو شصوةية بخةنة سةر ئةو دوو لايةنة، ئةوة دةبصتة هصلَصكي سووري ئةوتؤ كة ضييدي هيض لايةنصكي ديكةيش زاتي بةزاندني ئةو سنوورةي نةكات. بةلآم ئةطةر دانيشتواني كوردستان رصطاضارةي "لة داخي ئةم لايةنة- ئةوي-دييان دةر دةضصنم" بطرنةبةر، ئةوا بة دلَنيايةوة سةرثصضي و مللهوريةكاني ثارتي و يةكصتي بةربةست ناكرصن و، بةرذةوةنديةكاني طةل و ثاشة رؤذي كورديش طةشبيني لص بةدي ناركصت.