كاتصك شاعير دةبصت بة سياسي ياري كردن بة وشة دةدؤأصنص ... عةلي مةحمود

 

من لةطةلَ ئةو بؤ ضونةدام نوسةران و هونةرمةندان بةطشتي وة شاعيران بة تايبةتي ئةطةر ذن بصت زياتريش ، بيروباوةأي هةرضيةك بصت ضةندة بة ثصضةوانةي بيركردنةوةي منيش بير بكاتةوة ثصويستة أصز لة وشةو خةون و ئةندصشةكانيان بطرترصت . بة ضاوي حزب و سةركردةو ئايدؤلؤجياوة سةيري وشةو خةونةكانيان نةكرصت ، هيض كاتصك خةون ضةندة ئةفسانةش بصت زياني بة كؤمةلطة نةطةياندوة ، ئةوانةي زيانيان بةخشيوة ئةو مرؤظانة بون دلَ أةق و دور لة خةوني خؤشةويستي زياتر مرؤظة سياسيةكان بون. كؤمةلَطاي بص شاعير كؤمةلَطةيةكي بص فةنتازياو مردوة و أةنطي ذياني لة دةست داوة. نوسةران و شاعيرانيش كة بة ناضاري كران بة حزبي ، ئةوة ئةو شاعيرو نوسةرو هونةرمةندانة دةكوذصت ، ضؤن لة كوردستان دواي أاثةأين دةيانييان لة برسان كوشت و ناضاري قةلَةم فرؤشتنييان كردن. بةمةش جواني و داهصنانيان لة جةستةي ئةو داهصنةرانة كوشت. ئةوةي نانصك بة شةرت دةدات بة داهصنةرصك لةطةلَيا وشةكاني دةكوذصت.

لةم كورتة نوسينةدا دةمةوصت طفتو طؤ لة سةر وتارصكي سياسي خاتوو مهاباد قةرةداغي شاعير بكةم ، هيوادارم أصزم لة وشةو خةونةكاني ي شاعير طرتبصت . بةأصزي لة أؤذي 14-4 دا لة سايدة كوردي يةكاندا وتارصكي بة ناوي (بةرذةوةندي نةوتي يان بةرذةوةندي نةتةوةيي) بلآوكردؤتةوة. من وةك كةركوكييةك هةرضةندة خؤم بة ضةث و ئةنتةرناسوصنالست دةزانم ، بةلآم كة طوص بيستي وشةي حةسيرةكةو كةركوك دةبم ياخود لةنوسيندا ضاوم لةسةري دةطيرسيَتةوة جيهانم لا بة ئةندازة لولة نةوتةكان باوةطوأطوأ ليَ بضوك دةبصتةوة . تا ئصستا خؤشي طةأةكة داأماوةكاني بلآخو ئاخرحوسصن و حةوشة 15 خصزان ييةكةي مالَ مام سديقم لة هيض شارصكي ئةوروثا بة بالَةخانة دةيان نهؤميةكانييةوة نةبينيةوةتةوة . بؤية هةر بابةتصك لةسةر كةركوك دةنوسرصت بةخصرا قةثي لص دةدةم تالَ يان شيرين تامي دةكةم ، دةيان خوصنمةوة و لةزةتي ليَ وةرة طرم .

خاتوو مهاباد دةنوسصت (سةرةكيترين فاكتةري كةرتكردني كوردستان و ثةرت كردنةوةي نةوتي كوردستان بوو.) نوسةر هةرضةندة خؤي بة قةلَةم بةدةستصكي ناسوصنالست دةزانصت كة هةمو بةيانيانصك ئةركة لةسةري أؤذي تازة بة ئةي أةقيب بكاتةوة لة بيري ضووة لةو سرودةدا خؤزطة بة طةأانةوة بؤ دوا دةسةلآتي لة دةست ضووي كوردان دةخوازرصت كة دةولَةتي ميدياية ، خةوني خؤشي كورد طةأانةوةي ئةو قةوارة لة دةست ضوةية ، لةو ساوة كورد بة خاك و طةلةوة دابةش كراوةو هةر ذصر دةستي طةلاني كة بوة ، خؤ ئةوساكة نةوت لة ئارادا نةبوو ، لة مصذوي نؤصشدا بةدواي جةنطي جيهاني يةكةم جيهان بة طشتي بة بيابان و بةراوةوة ، بة ئاسياو ئةفريقاوة ، دةولَةمةندو هةذارةوة ، نةوتاوي و بص نةوتةوة داطير كراو دابةش كرايةوة ميراتي ولآتة ثيرو نةخؤشةكان نؤشي طيان كران ، نمونةي كورد ئاسا زؤرة ئةوةي من بزانم بلوض و بةربةر و تاميل و بياباني رِؤذئاواي نةك بيَنةوت بطرة بيَئاويش نمونةيةكي كةمي كورد ئاسان كة نةوتيان بؤ ناو ضاويش ني ية ، ئةطةر كةمصك مصشك بطوشيت و بطةأصيتةوة سةر كؤنة بيروباوةأةكةت ئةطةر شارةزايت لةسةري هةبوبصت ياخود لة يادت مابصت لةو فةرهةنطةوة دابةش كردنةوةي جيهان بخوصنيتةوة بة ئةنجامي باشتر دةطةيت ، كوردستان لة مؤزةمبيقيش بواية هةر داطير دةكرا ، مةسةلةكة بازاأ و كةرةسةي خاوو كؤنترؤل كردني جيهان بوو .

ثاشان دةنوسصت (بةرذةوةندي نةوت وا دةكات عةرةب لة ثارضة ثارضة كردني خاكي عصراق بترسصت) أاستة نةوت طرنطي زياتر دةدات بة كوردستان بةلآم بص نةوتيش جيابونةوةي كوردستان بؤ ناسوصنالزمي عةرةب بة ماناي لص كردنةوةي بةشصكة لة جةستةي نيشتماني عةرةبي. جيابونةوةي كوردستان نةك بؤ عةرةب بةلَكة بؤ توركياو ئصرانيش كارةساتة، ئةوةندةي توركيا نيطةرانة عيَراق طويَ بة كةرت بوون نادات لة ضاوييةوة، خؤ نةوت لةو ثارضانةدا ني ية ، بةهةمان شصوة عةرةب لة جيابونةوةي ئةمازيغ و قبتي و بياباني أؤذئاواش أوحي ضوة خؤ لةو ولآتانة قوميَ نةوت شك نابةيت بؤ خواردنةوةش بيَت . لصرةدا سنوري دةسةلآتي نةتةوةو قةوارةي بازاأ و كةرةسةي خاو بة نةوتيشةوة و هصزي كاري هةرزان أؤلَ دةبينصت . كةم نين ئةو ولآتانةي ناكؤكي سنورييان هةية لة سةر ناوضةي وشك و برنطي بياباني ياخود ضياي أوتةن . طرنطترين خالَ دةمةوصت لصرةدا لةسةري بوةستم ئةو زانياريانةية لةسةر نةوتي كةركوك هاتوة لة باسةكةي خاتوو مهاباددا. دةنوسصت (نةوتي كةركوك 400 ساَلي تريش بةو خصراييو لصشاوةوة لة هةلقوَيلن بةردةوام دةبصت) (نزيك 100 سالَة هةلَدةقولَص و 400 سالَي تريش لة هةلَقولَيندا دةبصت كاتي خؤيةتي بؤ مةبةستي بةرذةوةندي كورد بةكار بهصنرصت) ، باوةأ ناكةم نوسةري هيض طةلصك وةك نوسةراني كورد جورئةتيان هةبصت دةست نةثارصز بن لة نوسينداو لة وشةكان خؤيان نةترسن و زانياري بيَ سةرضاوة ثةخش كةن . لةكاتي ثصويستدا دةبن بة فةيلةسوف و ثسثؤري بوارة جياجياكان ، لة داأشتني ئاماردا ثصويستيان بة سةرضاوة ني ية لة طؤترةم كاريدا بص أةقيبن ، ضؤن ئارةزو بكةن و زةوقييان بضيَتة سةر ئامار بة كردن دةدةن بؤ نوسينةكانيان ، لة شيعردا شاعير ئازادة لة بةكار هصناني وشة بةلآم لة سياسةتدا خةوني بص مانا كؤميدياية ، ئاسايية لة شيعردا شةيتان بكوذيت ، ياخود ناو دةمي بمذيت يان دةس بة بةرؤكي خواوة بطريت و داواي دلَداري لص بكةيت و ببيتة ثصغةمبةري ئةم سةردةمة ، يان هةر نةبصت بضيت بؤ مةريخ لةوص نانصكي هةورامي بة ماستي هةولصرةوة بخؤيت. بةلآم ئةم وشةو بؤضونانة لة سياسةتدا كارةسات دروست دةكات و حكومةتي ثص دةأوخصت و حزبي سياسي لةسةر هةلَةوةشصتةوة . سةرم سوأ ماوة لةو ئامارانةي مهاباد خان لةم نوسينةدا بةكاري هصناوة حةزة كةم سةرضاوةكانيان بزانم ئةطةر هةبن ؟؟؟ . دةمةوصت لصرةدا ضةند زانيارييةكي سةرةتايي لةسةر نةوتي كةركوك بدةم بة خوصنةواران . نةوتي كةركوك عوسماني يةكان لة ساَلي 1639 *ةوة بة شصوةي سةرةتايي دةريان هصناوةو كةلَكي لص وةرة طرن و ئةم كارةيان بة نةفتضي يةكان كةركوك بةخشي وةك ئيمتيازاتصك بة توركمانةكان لة كةركوك. بةلآم لة سالي 1927 ةوة نةوت لة كةركوك بة شصوةي أةسمي دةرهصنراوةو كؤمثانياي نةوتي توركيا بةم كارة هةلَسا تا سالي 1974 أصذةي %70. 2 نةوتي عصراق لة كةركوك دةر هصنراوة . **

لة عصراقدا 2000 بيرة نةوت هةية لةوانة 1500-1700 بيري نةوت بةرهةم دصنص . 73 كصلَطةي نةوتي تياية لة 15 ةيان نةوت بةرهةم دةهصنرصت. نةوتي كةركوك لةسةر ذمارةي بيرةكاني بؤضوني جيا هةية لة نصوان 337*** و 408 **** . نةوتي كةركوك بة يةكصك لة نةوتة هةرة باشةكاني جيهان دةناسرصت بأي فسفؤر تيايدا 1. 93% و ئا ثي ئاي (35) ة . بأي يةدةكي نةوتي كةركوك 10 مليار بةرميلة كة تا ئصستا بةشصكي بةرضاوي لص دةرهاتوة و ثصشبيني دةكرصت ثصش بةشصك لة كصلَطةكان ديكةي عصراق وشك بكات . بةلآم بيرةكاني قورِنة 20 مليار و مةجنون 13 مليار و أمصلة 10 مليار***** بةرميل نةوتييان هةية ، بةشصكيان تا ئصستا دةسيان لص نةدراوة. نةوتي كةركوك ئصستا أؤذانة 900000 بةرميل نةوتي لص بةرهةم دةهصنرصت . بة بوني بؤأييةكي يةدةك لة ثالَيا بؤ ناردني 500000 بةرميل، وة ثصش بيني وا دةكرصت بؤ ئايندة بأي نةوتي دةرهصنراوي عصراق بة أصذةي 500%زياد بكرصت . ئايا بةأصزم ئةم نةوتة ضؤن بةشي 400 سالَ دةكات كة دةيان سالَة لصي دةفرؤشرصت تا ئةو كاتة بؤ ناوضاويش نةوت لة كةركوك نامصنصت. بةطوصرةي بأي نصردراوي كؤن بصت ئةطةر يةك قةترةش بؤ ئةم 400 سالَة زياتر بةرهةم نةهصنرصت ئةوا سالآنة نزيك 330 مليؤن بةرهةم دصنص بؤ 100 سالَ دةكاتة 33 مليار ، بؤ 400 سالَةكة ئةطةر ضالَةكان كونيش نةبن نةوتيان لصش نةضصت ئةوا دةكاتة 132 مليار، بوني ئةم أصذة نةوتةش بؤ كؤمثانياكةي مام سةردار ثشدةري مذدة بةخشةو لةوانةي نرخي سةهمةكةي بةأادةي زؤر بةرز بصتةوة . هةرضةندة دةزانم مهاباد خان ويستويةتي طرنطي كةركوك زياتر بكات بؤية بأي نةوتةكةي زياتر كردوة ، ئةمةش جصطةي سوثاسي ئصمةي كةركوكي ية ، ديارة لة زوةوة لاي دةسةلآتداراني كورد كةركوك نةوتةكةي طرنط بوة نةك خةلَكةكةي، هةر بؤية ئاوارةكاني كةركوك بص ماف ترين كةس بون لة كوردستاني ئازادا لة ماوةي ئةم 12 سالَةدا . لة بةشصكي كةي نوسينةكةيدا دةنوسصت (شاري كةركوك زؤربةي دانيشتوانةكةي كوردة) ، لصرةشدا بةأصزي ثشتي بة ئامارو سةرذمصري نةبةستوة تةنها سؤزي بةرزي كوردايةتي و شاعيري بةسةر نوسينةكةيدا زالَة وةك باسم كرد شاعير تةنها ثشت بة سؤز دةبةستص نةك ئامار . با ثصكةوة سةيري ئاماري دانيشتواني شاري كةركوك بكةين لة سالَي 1957 كة ثسثؤراني كورد لة نوسينةكانيان ثشتي ثص دةبةستن و لصي ناترسن . كورد 40047 - عةرةب 27127 - توركمان 45103 - كلدان و ئاشوري 1509 . سةرجةم ثارصزطا كورد 187593 عةرةب 109620 - توركمان 83371 - ئاشوري 1605 ****** .

ئةمةش ئةوة دةرةخات كةركوك ضوارضصوةي جوطرافياكةي كوردستانة ، بةلآم خودي كةركوك بةتةنها كوردي ني ية . ئةم دياردانةش ئاسايية لة زؤر ولآتدا هةية ، بةهةمان ثصوانةش دةتوانين بلَصين نة قوضان لة ئصران و نة قؤنيا لة توركيا كوردستان نين بةلآم كورد زؤربةن تياياندا ، بةم شصوةية ئاسايية كةركوك كوردستاني بصت نةك تةنها كوردي ، لة بيرمان نةضصت خؤمان قورباني دةستي ستةمي نةتةوايةتين و نةتةوةيةك نةتةوةيةكي كة بضةوسصنصتةوة خؤشي ئازاد ني ية .

*ثرؤفيسؤر ئازاد شصخاني سةنتةري برايةتي 20

** هةمان سةرضاوة

*** شةرق ئةوسةت 19-4

****حةيات ذمارة 14628

*****شةرق ئةوسةت 19-4 ئةحمةد يوسف

******د. نوري تالةباني ثةرتوكي ناوضةي كةركوك لةندةن 1995 بةزماني عةرةبي

 بة ئاواتم مهاباد خان زوير نةبصت شاعيران ناسكن كةمتر أةخنة قةبولة كةن ئةم بابةتةش تةنها بؤ طرنطي دانة بة كةركوك

20-4

 

 

info@kurdistannet.org

ضاثيكة

كاتي بلآوكردنةوة 

www.kurdistannet.org

Hit Counter