جيابونةوةي كوردستان و  ثيَكهيَناني دةولةتيَكي سةربةخؤ، وةلاميَكي طونجاو بة خواستي خةلَكي كوردستان! ... سامان كةريم

Zaryak@yahoo.com

ثلينؤمي ضواردةهةمي كؤميتةي ناوةندي حزبي كؤمؤنيستي كريَكاري عيَراق، كة بةبةشداري ذمارةيةك لة كادراني حزب و  بةرثرساني ريَكخراوة جةماوةرييةكان لة حوزةيراني ئةمسالَدا، بةسترا، بةياننامةيةكي سةبارةت بة " ريَطا ضارةي خةلَكي كوردستان لة هةلومةرجي ئيَستاي عيَراقدا" بلاو كردةوة لة ذيَر ناوي " رِيَطا ضارةي طونجاوو كارساز بؤ خةلَكي كوردستان جيابونةوةو ثيَكهيَناني دةولةتيَكي سةربةخؤي غةيرة قةومي و  سكولارة". خواستي جيابونةوةي كوردستان خواستيَكي بةرحةق و  حاشاهةلنةطري خةلَكي كوردستانة، بةتايبةت ئةمرِؤ لة سايةي داطيركةري ئةمةريكا و  سايةكيَشاني تيرؤريزم و  سيناريؤي رِةش بةسةر باقي شويَنةكاني كؤمةلطاي عيَراقدا، دةست ئاوةلابون و  هيَزطرتني ئيسلامي سياسي، لاية لايةكردني ئةمةريكا بؤيان، هةروةها بوني حكومةتي قةومي-ئيسلامي لةسةركار بةتايبةت كة سةرؤكي وةزيرةكةيان بي هيض شةرميَك تةنانةت بة موخالةفةت بة " قانوني مةرحةلةي ئينتقالي" خؤشيان رِادةكةيةنيَت كة عيَراق بةشيَكة لة نةتةوةي عةرةب (رؤذنامةي سةفيري لبناني 26يتموزي 2004) ئةوةندي تر ئةم خواستةي لاي خةلَكي كوردستان بةرجةستةتر كردؤتةوة. لةم وتارةدا هةولَ دةدةم مةسةلةكاني ثةيوةندي ئةم سياسةتةي حزب بة ئيستراتيذي حزب، حكومةتي كريَكاري، بؤ وةلامدانةوة بة هةلومةرجي ئيَستاي خةلَكي كوردستان و ضارةسةري" مةسةلةيكورد" و  طري ئةصليةكاني ئةمرِؤ كة خواستي جيابونةوةي كردؤتة خواستيَكي هةمةطيري بيوينةي خةلَكي كوردستان، بؤضونة دذةكان بةرانبةر بةجيابونةوةو هةروةها ميكانيزمي ضؤنيةتي بةدةست هيَناني ئةم سياسةتة، ضةند لايةنيَكي تر رؤشن دةكةمةوة.

* هةلومةرجي سياسي، طري ئةصليةكاني ئيَستا

هةلومةرجي سياسي ئيَستاي عيَراق، بةطشتي بؤ خةلكي عيَراق وة دنيا رؤشنة. بةلام باسي ئيَمة ئةوةية كة ئةم هةلومةرجة كةش و  هةواو و  رِيَطري طةورةي لةبةردةم ثيَكةوة ذياني خةلَكي كوردستان و  باقي شويَنةكاني تري داناوة، رِيطرييةكي طةورةي ثيكهيَناوة بؤ ثيَكةوة ذياني ئينسانيانة و  يةكسانانةي كوردزمان و  عةرةب زمانةكان لةعيَراقيَكي يةكطرتودا. فاكتةرة سةرةكييةكاني رِيطريبون خؤي لة ضةند طريي ئةصليدا دةبينيَتةوة. شةرِي ئةمةريكا و  داطيرييةكةي و  سةرئةنجام لة ثرؤسةيةكي كورت ماوةدا، ثيَداني كةش و  هةوايةكي ئاوةلاَ و  كراوة بؤ هيَزطرتن و  بةهيزبوني ئيسلامي سياسي، ثيداني جيطاو رِيطا لة بةرزترين ثؤستةكاني حكومةتكردندا، باوةشيَنكردنيان جاريَك و ليَداني سةربازيان لةكاتيَكي تردا، لغاوي ئةم بزوتنةوةية و  هيَزةكاني بةتةواوي بةرداوة و  وةك هيَز. و بزوتنةوة و  ياريكةريَكي ئةصلي ئةمرِؤي طؤرِةثاني سياسي عيَراق دةوري خؤيان دةطيَرِن. كؤكردنةوةي هيَزو كةسايةتي قةومي و  تائيفي و  ئيسلامي و  عةشائيري بؤ بردنة ثيَشةوةي ثرؤذةي سياسي خؤي لةعيَراقداو سةرئةنجام ثيَكهيَناني حكومةتيَك كة ثيَكهاتةكةي قةومي-ئيسلاميية و  ئةمةش لةسةر ثايةي ياسا و  دةستوريَك كة خةلَكي عيَراقي دابةشكردوة بةثيي دين و  قةوم وبةم ثيَيةش دةستوريَكي كاتي قةومي-ديني كة تيايدا ئيسلام بالاَدةستة و  دينةكةي وةك ديني رةسمي قبولكراوة و  خةلَكي عةرةب زمان وةك بةشيَك لة نةتةوةي عةرةب ثيناسةكراوة، دارشتوة، كة رِاستةخؤ زةنطي خةتةريَكي طةورة ليَدةدات بةطويي هةر ئينسانيَكدا كة زةرِةيةك ويذداني ئينساني تيَدا مابيَت. لةسةر ثايةي ئةم هةلومةرجةش بؤ ثضرِيني بةشة دةسةلاتي زياتر لة ئايندةي عيَراقدا لة لايةك و كؤنة شةرِي ئيسلامي سياسي و  ئةمةريكا لةدواي يازدةي سيبتمبةرةوة لة لايةكي ترةوة عيَراق و  كؤمةلَطاي عيَراقي لةنيَو بةرداشي تةقينةوةي جةنطيتائيفي و  قةوميدا داناوة كة هةرؤذة لة كةركوك و  دةوروبةري كةركوكدا ئيمة شاهيدي ئةوةين، لةلايةكي تريشةوة بؤتة طؤرِةثاني تةراتيَني جةنطي تيرؤريزمي دةولَةتي ئةمةريكا و  ئيسلامي سياسي، كة قوربانيةكاني خةلَكي بيَتاوان تا ئيَستا لةم جةنطةدا لةسةروو سيازدة هةزار ئينسانةوةية كة بةشيَكي زؤريان مندالَن.

بةم ثيَية طري ئةصليةكاني ئةم دةورانة لةطةل دةوراني ثيَشوو لة ضةندرِوةوة جياوازيان هةية. ثيَش رِؤخاندني حكومةتي بةعس وةك حكومةتيَكي قةومي عةرةبي فاشست لةلايةك و  بووني هةلومةرجيَكي سةرطةرداني سياسي لة كوردستان و  ديارنةبوني قةوارةي جوطرافياي-سياسي كوردستان، دووطريي ئةصلي ئةوكاتة بوون كة ئيمة ديسان جيابونةوةي كوردستان و  ثيَكهيَناني دةولةتيَكي سةربةخؤمان تيَدا مةترح كردبوو. بةلام ئةمرِؤ سةرةرِاي ئةوةي كة حكومةتي بةعس رِوخاوة بةلاَم خالَي ئةصلي ئةويش كة " مةسةلةي كوردة" واتة بوني زولَمي نةتةوايةتي لةسةر خةلَكي كوردزمان، ئةطةرضي لة ئيَستادا بةماناي دياريكراو و  تةعينكراوي ئيَستا، ئةم ستةمة وجودي نية، بةلاَم طرةنتي نةطةرِانةوةي هةل و مةرجي ثيَشوو، واتة نة سةثاندنةوةي ستةمي قةومي لة طؤريَدانية لة لايةك و  لة لايةكي تريشةوة بةرامبةر بة ستةمي قةومي تةنها يةك رِيطا هةية بؤ ضارةسةركردني ئةويش مافي يةكسان. ئةم مافةش تةنها لة دووحالةتدا مةيسةر دةبيت، يان جيابونةوةو ثيكهيَناني دةولَةتيكي سةربةخؤ، وةكو مافيَكي حاشاهةلنةطري خةلَكي كوردستان لة هةر هةلومةرجيَكدا، يان ثيَكةوة ذياني يةكسانانةي تةواوي خةلَكي عيَراق لةسايةي حكومةت و  دةستوريَكدا كة قةوميةت نةناسيَت، و هاوولاتياني عيَراق لةسةر ثايةي هاوولاتيبون ثيَناسة بكات. فيدراليزم وةلاَمي ئةم مفة نةك ناتوانيَت بداتةوة، بةلكو كيَبةركيي قةومي و  ئاثارتايدي قةومي توندتر دةكاتةوة لةسةر ثايةي ثيَناسةي قةومي. هةر بؤية خةلَكي كوردستان لة ضاوةرِواني و  دلَة راوكيَيةكدا دةذين و  هةروةها خواستي جيابونةوةش بؤتة خواستيَكي هةمةطيري خةلكي كوردستان. ريطِرِي دووةم كة حالةتي سةرطةرداني سياسي بوو، ئةمرِؤ نةماوة، بةلاَم هةلومةرجي ئيَستاي عيَراق بةجيا لة كوردستان بةتةواوي هةلومةرجيَكي سةرطةردانة و  غةرقي سيناريؤي رِةشة و  بؤتة جيَطاي رمبازيَني تيرؤريستيانةي ئيسلامي سياسي و  ئةمةريكا و  خةريكن جةنطي خؤيان ليَرة تةواو دةكةن. من ثيم وابيَت ئةم فاكتؤرةيان فاكتؤريكي بةهيز ترة لة وجودي سةرطةرداني سياسي كوردستان كة ثيَش روخاندني حكومةتي بةعس لة ئارادا بوو، بؤ جيابونةوةي كوردستان. ئةمرِؤ بؤ ئةوةي ستةمي قةومي لةسةر خةلَكي كوردستان بة شيَوةيةكي بنةبرِكراو كؤتايي ثيَبيَت و  خةلَك لة ضاوةرِواني رزطاريان بيَت و  هةروةها بؤئةوةي دةرطيرو تيَكةلاَو نةبن بة سيناريؤيةكي رِةش كة لةعيَراقدا سايةي كيَشاوة، وة بؤ ثيَش طرتن بة رِوداني شةرِي قةومي كة هةموو لايةنة قةوميةكان ئاطري بؤ خؤش دةكةن. جيابونةوةي كوردستان يةك خواستي ئينساني و  وةلاميَكي طونجاوة بة ويست و  داواي ضةند مليؤن ئينسان لة كوردستاندا.

*جيابونةوةي كوردستان، وةلاَمي مومكني ئيَمةية !

مةنصور حكمةت لة حوزةيراني سالَي 1995دا نوسي" سةربةخؤيي كوردستاني عيَراق لة رِوانطةي كؤمؤنيزمي كريَكارييةوة، يةكةمين هةلَبذاردن نية، وةلاَمي يةكةمي ئيَمة بة مةسةلةي ميللي لةطشت ناوضةكةدا شوَرشي كريَكاريية" (لة ثيَناوي بةرطريكردن لة خواستي سةربةخؤيي كوردستاني عيَراقدا-وةرطيَراني سةعيد ئةحمةد، ئؤكتؤبةر 90) . شؤرشي كريَكاري و بةسةرئةنجام طةيشتني ئةم شؤرشة و  دمةزراندني حكومةتي كريَكاري، وةلاَمي ئةصلي و ئيستراتيذي ئيمةية بة ضارةسةري كيَشة نةتةوايةتيةكان و  هةموو ستةم و  ضةوسانةوةيةكي ضينايةتي و  جنسي و  ئايني. . . . بؤ ئيمة كؤمؤنيستةكان باشترين هةلومةرج بؤ ضارةسةري ئةم كيَشانة ئةم شؤرِشةية، كة تيايدا سنوري نيوان ئيسنانةكان لةسةر ثايةي نةتةوة، جنس، ئاين، رةنطي ثيَست. . . بؤ هةتاهةتاية ناميَنيَت، بةم ثييةش نةك تةنها سنوري نيَوان ئينسانةكان بةلَكو سنوري وولاتان مانايةكي نامينيَت. نةتةنها حكومةتي كريكَاري بةلَكو ئيَمة حالَةتيَكي تريشمان لة بةردةمداية، ئةويش بوني دةولةتيَك كة تيايدا ئينسان لةسةر ثايةي نةتةوة و  دين ثيَناسة نةكريَت، بةلكو لةسةر ثايةي مافي هاوولاتي بوني يةكسان ثيَناسةي ئينسان بكات، وولاتيَك كة دةستوري هةميشةيي خؤي دةستوريَكي سكولارو غةيرة قةومي بيَت. لةم حالَةتةشدا بؤ ئيمة وةك حزبي كؤمؤنيستي كريَكاري عيَراق جيابونةوة لة دةستوردا نابيَت (سةرِةراي ئةوةي كة مافي جيابونةوةي خةلكي كوردستان لة هةموو حاليَكدا لة ريَطاي ريفراندؤميَكةوة بةرةسمي دةناسين) مةبةست ئةوةية كة لة هةردوو حالَةتي سةرةوةدا حيزبي كؤمؤنيستي كريَكاري دةنط نادات بة جيابونةوة وةسياسةتي جيابونةوة لةدةستوري كاريدا نابيَت، بةلاَم ئةطةر خةلَكي كوردستان سةرِةراي هةولَ و  تيَكؤشاني ئَيَمة بؤ مانةوة لة ضوارضيَوةي عيَراقدا دةنطيان دا بة جيابونةوة، ئةوا حزب ئةو مافةيان وةك ئةصليَكي خؤي بةرةسمي دةناسيَت. ئيمة لةبةرنامةي دنيايةكي باشتردا نوسيومانة"حيزبي كؤمؤنيستي كريَكاري عيَراق وةكو مةبدةئيَك، مافي جيابونةوة لة عيَراق و  ثيَكهيَناني دةولَةتيَكي سةربةخؤ لة رِيَكاي ثرؤسةيةكي هةلبذاردني ئازاد و  طشتييةوة بؤ خةلَكي كوردستان بة رِةسمي دةناسي و  هةر جؤرة هةنطاويَكي قةهراوي و  سةربازي بؤ بةرطرتن بةم هةلَبذاردنة ئازادانةية بة توندي مةحكوم دةكات. (دنيايةكي باشتر بةرنامةي حزبي كؤمؤنيستي كريَكاري، لا44) .

بةلاَم ئيَستا (بةماناي دياريكراوي ئيَستا) لة عيَراقدا ئيَمة رِوبةرِوي هةلومةرجيَكي شؤرشطيَرانة نين كة مةسةلةي شؤرشي كريَكاري لة دةستوري هةر ئيَستا و  ئةمرؤِي ضيني كريَكارو خةلَكي نارِازي عيَراقدا بيَت، ، بةمانايةكي تر دةرطيري رٍِاستةوخؤ لةطةلَ خودي شؤرشدا نين، لة لايةك و  لة لايةكي تريشةوة، لةئةنجامي بالاطرتني ئيسلامي سياسي و  هاتنة سةركاري حكومةتيَكي كؤنةثةرستي قةومي-ئيسلاميةوة، ثيكهيَناني دةولةتيَكي سكولار و  غةيرة قةومي لة عيَراقدا لة مةواديةكي نزيكدا رِيطري جدي لةبةردةمداية. بةم ثيية ناكريَـت ضارةنوسي ضةند مليؤن ئينسان لةكوردستان بة هةلَواسراوي بهيَلينةوة و  وةلامةكةمان هةمان حوكمي طشتي و ضارةسةري خوازراو و  مةتلوبيَت كة ئاماذةم ثيَكردن. مةسةلةي ئيَستا ي خةلَكي كوردستان وةلاميَكي فةوري دةويَت، وةلامي فةوري و  ضارةسةري ممكن و دياريكراو بةثيي كات و  شويَني دياريكراو مةيسةر دةبيت و لةحوكمي طشتي و  مةبدةئي دةردةضيَت. وةلاَمي فةوري ئيَمة بة داواي خةلَكي كوردستان، جيابونةوةو ثيَكهيَناني دةولةتيَطي سةربةخؤي سكولار و  غةيرة قةومية لةكوردستاندا.

جيابونةوةي كوردستان و ثيكهيَناني دةولةتيَك لةكوردستاندا، هةنطاويَكي ثيَشرةو ئينسانية لة راستاي ثيَش طرتن بةشةرِي قةومي و فراونبونةوةي داميَني ئاثارتايدي قةومي و رق و  كينةي قةومي، ثيش طرتنة بةليَك ترازاني تةواوي هةر رايةل و  ثؤيةك كة تا ئيًستا ئةطةر مابيت لةنيوان خةلَكي كورد زمان و  عةرةب زماندا، ئةمرِؤ ئاستي رق و  كينةي قةومي طةيشتؤتة جيطايةك كة لةشاري كةركوك و  دةوربةريدا دياردةي " كوردفؤبيا" ثةيدا بوة، واتة ترس لةكورد، هةروةك ضؤن ثيَشتر لةم ناوضانةدا " عةرةب فؤبيا" هةبوو. هةروةها لة ئيَستادا وة تةنانةت ثاش رِوخاندني حكومةتي بةعس، ئيَمة رِةوتي قولبونةوةي كيَبةركيي قةومي لةنيَوان بزوتنةوةي ضيني كريَكاردا بةشيَوةيةكي ئاشكرا دةبينين، قةوميةت و  قةوم ثةرستي لةنيَو ئةم ضينةشدا، جيَطاي خؤي داوة بة هاوثشتي و هاودلَي يةكطرتووي ئينساني و  ضينايةتي، ئةوان لةجياتي ئةوةي خةباتي خؤيان يةكطرتوو ريَكخراوبكةن لة ثيَناو مافة سياسيةكاني خؤيان وةتةنانةت لة ثيَناو بردنة سةري ئاستي طوزةراني خؤيان خةريكن شةرِي سةنديكاي كورد و  عةرةب و  توركمان دةكةن، وة ئامادةن لة ذيَر ناوي كوردبون و  عةرةب بوندا، خواستةكاني خؤيان بةرنة كةنارةوة، تةنانةت ذنانيَك كة بةهةر شيَوةيةك بيَت بؤ خواستةكاني خؤيان هاتونةتة مةيدان بةلاَم لةبةرامبةر مةسةلةي هةستي نةتةوايةتيدا زرؤ ئاسان مافة سةرةتاييةكاني خؤيان دةخة ذيَر ثيَوة. تةفرةقة و  زولَمي قةومي وسياسةتي شوفيَنيانةي حكومةتي بةعس و باوةشيَن كردن و  بةهيَزو كردني كيَبةركيو هةستي نةتةوايةتي لةلايةن هيَزة كوردي و  توركمانيةكانةوة، خةنجةريَكي ذةنطاوي داوة لة هاوثشتي ضينايةتي و شوناسنامةي ئينساني ئينسانةكان. بؤ ثيش طرتن بةم كيَشة و  كيَبةركيَيانة وة بؤ كةمكردنةوةي ئاثارتايدي قةومي، وةهةروةها بؤ بةهيَزكردن و  فراوانبونةوةي رِةوتي سكولارو مةدةنيةت، ثيَكهيَناني دةولةتيَكي سةربةخؤي سكولارو غةيرة قةومي لةكوردستاندا، كؤمةكي طةورة دةكات بة ثةرِة طرتني داميَني سكولاريزم و  هيؤركردنةوةي كيَبةركيي نةتةوةيي لة عيَراقدا. ئةوكات خةلكي عةرةب زمان لةعيَراقدا وة خةلَكي كورد زمان لة دةولةتيَكي سةربةخؤدا، هةريةكةيان بة جيا لة مؤتةكةي شةرِي قةومي وكينة و  رقةبةرايةتي قةومي دةرِواننة يةكتري، ئةوكات، كريكاران لة هةردوو وولاتدا رِوبةرِوي يةك ضةوسانةوة دةبن، ئةويش بةشيَوةيةكي رِوون و  ئاشكرا ضةوسانةوةيةكي ضينايةتي دةبيت، تةنانةت ئةطةر كوردستان جياببيَتةوةو دةولةتي جيَطا نيازي ئيمة لة هاوسةنطي هيَزيكدا بةسةركةوتن نةطات. بؤية جيابونةوةي كوردستان وةثيكهيَناني دةولةتيَك تيايدا كؤمةكي طةروة دةكات بة تةواوي خةلَكي عيَراق، بةعةرةب و  كورد و  توركمان و . . . لايةني كةم موسيبةت و  شةرِي قةوميان لة طةردن دةكاتةوة، لايةني كةم تةفرةقة و  كينة و  بوغزي قةوميان لةبير دةباتةوة، لايةني كةم كريَكاران ئةوكات بةشيَوةيةكي ئؤبذةكتيظ تر دةرِواننة مةسةلةي خؤيان وةك مةسةلةيةكي ضينايةتي بةبي تةث و  تؤزي قةوميطةري و  نةتةوةثةرستي. ئةمة مةسةلةيةكي جديية. ئةركيَكي ئةصلي ئيَمة كةمكردنةوةي قينةو بوغزي قةومية، وة داناني هاوثشتي و هاودلَي ئينساني  و ضينايةتية لةجيطاي ثراتيك كردن و  بيركرنةوةي نةتةوةثةرستي. بةبرِواي من لة ئةمرِؤدا جيابونةوةي كوردستان ئةم مةسةلةية جيَبةجيَدةكات.

بةبرِواي من تةواوي مةسةلةكة لةوةدا دةبرِيَتةوة، كة هيَزي ئةصلي بؤ طةيشتن و  جيَبةجيَكردني جيابونةوةي كوردستان كام هيَزةية. ئةطةر كؤمؤنيزمي كريَكاري و  حيزبةكةي ، رِابةر و  رِيَكخةر و  ئاراستة ثيَدةري بزوتنةوةيةكي طةورةي كؤمةلايةتي بن، بةدةروي ئةم خواستةدا، ئةطةر رِابةراني لة مةيداني جؤراوجؤري بزوتنةوة كؤمةلايةتيةكاني نيَو كؤمةلَطاي كوردستان، رِابةر و  ريَكخةربن. . . وة بةم ثيَيةش جيابونةوةي كوردستان لةسايةي طةشةو بةهيَزبون و  قوترةتمةندبوني كؤمؤنيزمي كريَكاري و  حزبةكةيدا بة ئةنجام بطات، ئةوكات بةبرِواي من يةكيَك لة طةورةترين هةنطاوةكانمان برِيوة بؤ طةيشتن بة سوشياليزم و  دامةزراندني حكومةتي كريَكاري، لة شويَنيَكي دنيادا كة نيَوي كوردستانة.

*رِيَطرةكاني بةردةم جيابونةوة

خواستي جيابونةوةي كوردستان و  ثيكهيَناني دةولةتيَك تيايدا خواستي هةمةطيري خةلَكي كوردستانة، تةنانةت كار طةيشتؤتة ئةوةي خؤثيشاندان بؤ ئةم مةبةستة بةريبخريَت. بةبرِواي من خةلَكي كوردستان ضاك هةل و مةرجةكةيان دياريكردوة. هةلومةرجي سياسي جيهاني و  ناوضةيي و  ناوخؤيي ئيَستا هةرطيز بةم شيَوةية لةبار نةبوة بؤ جيَبةجيَكردني ئةم خواستة. هيزةكاني بزوتنةوةي كوردايةتي ثرِوثاطةندةي ئةوةدةكةن، كة هةلومةرج لةبار نية بؤ جيابونةوة، بةلام هةرطيز بة هيض بةني بةشةريَكيان نةوتوة، ئةو هةلومةرجة لةبارة كامةية لةرِوانطةي خؤيانةوة. بؤية من وة هةركةسيَكي تر مافي خؤمة كة بةثيي سياسةت و  بةندو بةستي ئةوان بة "مةسةلةي كورد"ةوة ليَكدانةوةي خؤم بكةم لة سةر ثرِوثاطةندةي ئةوان. ئةوان مةبةستيان ئةوةية لة ئيَستادا ئةمةريكا طلؤثي سةوزيان بؤ دابطيرسيَنيَت، بؤ ئةمةش تةنانةت نةك بة ئاشكرا بةلَكو بة بةندو بةست و  لة ذيَرةوة، ترسي ئةوان هةميشة رةئي خةلَكي كوردستان و  هاتنة مةيداني ئةوان بوة، ترسي ئةوان هةميشة رِاثرسي بوة بةخةلَكي كوردستان. هةر ئاستيَك لة وةطةرخستني ئيرادةي خةلَك بؤ ئةوان قابيلي قبول نية، تةنانةت مليان بة ريفراندؤمي رؤشنبيرة ناسيونالستةكاني خؤشيان نةدا، ترسيان لةوةبوو لة دةستيان دةربضيَت، سةرةرِاي ئةوةي كة سوديَكي باشيان لي بيني.

رِيطرييةكان جؤراوجؤرن وةكو هةر دياردةو مةسةلةيةكي طرينطي كؤمةلايةتي كة ثةيوةندي هةية بة ضارةنوسي مليؤنةها ئينسانةوة. بةلاَم ئةمرِؤ ناسيوناليزمي عةرةب لايةني كةم تا ئيًستا نةبؤتةوة دةسةلاتدار، ئيسلامي سياسي كيَشةي جدي لةبةردةم داية، لةطةل ئةمةريكا جةنطي مان و  نةماني هةية، دةسةلاتيَكي سةركوتكةر و  بةهيز وجودي نية لة عيَراقدا، وةتةنانةت بةشيَكي زؤري هيَزي ئةم دةسةلاتة، بةهؤي هةردوو حزبي كوردييةوة مسؤطةر بوة. جمهوري ئيسلامي ئيَران دةرطيرة لةطةل طةورةترين ئةزمةي سياسي خؤيدا، خةلَكي ئيران بةرامبةريان ليَطرتوة. لة بةرامبةر هيَزي توركيادا ومةوداي دةخالةتيدا موبالةغةيةكي زؤر دةكةن و  ثاشان سةرؤكي ثارتي ووتي ئةطةر بيَنة نيَو كوردستانةوة ئةبيَت بةسةر لاشةكانمانةوة برِؤن، ئةوة بؤكةي هةلدةطيريَت. . مةبةست ئةوةية كاتيَك باسي جيابونةوة دةكريَت، ئةوان هؤيةك دةهيَننةوة كة لة شويَنيَكي تردا هةمان هؤ رةتدةكريَتةوة و  خةلَكي لةسةر بةكوذدةدريَت. هةلومةرجي جيهاني و كةليَني نيوان وولاتاني زلهيَزي ئةوروثا (جطة لة بةريتاينا)  و  ئةمةريكا قةلشتيَكي طةورةية، هةروةها نيوان روسيا و  ئةمةريكا، وولاتاني عةرةبي خؤيان دةرطيري طةورةترين ئةزمةي سياسي و  ئابوري نيَو خؤيان. ئةمانة كؤمةلَة فاكتةريَكي يارمةتيدةرن و  ئةم هةلومةرجة هةروا ناميَنيَتةوة. بةلام سةرِةراي ئةوانة هيزةكاني بزوتنةوةي كوردايةتي طةورةترين ريَطري ثيك دةهيَنن لة بةرامبةر جيابونةوةي كوردستاندا. ئةوان ملي خؤيان داوةتة دةست ئةمةريكا و ، ئةمةريكاش بؤ رِاطرتني هاوسةنطي هيَزةكان و  بردنة ثيَشةوةي سياسةتةكاني لة عيَراقدا ثلةدوويي فةرزدةكاتةوة بةسةر خةلَكي كوردستاندا. سةركردايةتي بزوتنةوةي كوردي ضةندة وةفايان لة شاهي ئيران و  صدام بيني هةر ئةوةندة لة ئةمةريكاشي وةردةطرن، جاري كاتي نةهاتوة. بةلام موسيبةت ئةوةية كة كاتي هات خةلَكي كوردستان دةبنة قورباني وةك طشت جارةكاني تر.

سةرةرِاي ئةم راستيانة هةردوو حزبي بزوتنةوةي كوردايةتي، رِيطري جدين، لةبةرامبةر جيابونةوةي كوردستان و  تةنانةت لةبةرامبةر رِاثرسي خةلَكي كوردستاندا. ئةوان بةهةواي زولَمي قةومي و  مانةوةي " مةسةلةي كورد" وةك مةسةلةيةكي ضارةسةرنةكراو، سياسةتيان دةضةرخيَت، بةبي ئةمة ئةوان دةكةونة بةردةم ليثرسراويةتي ذيان و  مةعيشةت و  ريفاهي خةلَكي كوردستانةوة دةكةونة بةرامبةر دذايةتي نيَوان فةرهةنطي بزوتنةوةي كوردايةتي و  فةرهةنطي ثيَشكةوتوخوازي خةلَكي كوردستانةوة، دةكةونة بةرامبةر رةوتيَكي سكولارو مؤديرنةوة، كة هةر ئيًستا لة كوردستاندا دةبينريَت.

رِيطري تر هةن و  ذمارةيان كةم نين، بةلام هةموو ئةو رِيطريانة هةر ئيَستا لة بةرامبةر فيدراليزميشدا هةن. سةرنج بدةن لة هةراو هورياي توركياو سوريا و  ئيران، تةنانةت وولاتاني عةرةبي تر لة ثةيوةند بة فيدراليزمةوة، سةرنج بدةنة ئيسلامي سياسي، لة سيستانيةوة بطرة، تاكو دةطاتة دروشمة كؤنةثةرستةكاني باندي صةدر، تةماشاي نارِةزايةتي تةواوي ئيسلامي سياسي بكةن، بة قانوني مةرحةلةي ئينتقالي. . . هةموو ئةمانة نارِةزايةتي بوون بة فيدرالَيةت. بؤ هةريةك لةمانة كؤسث و  رِيطري جؤراوجؤر هةن، 40 سالًة لة ذير ناوي " لابردني ستةمي نةتةوايةتيدا" خةلَكي كوردستان بة كوشت دةدريَن و  ئةنفال و كيميايي باران دةكريَن و  ئيعدام و  زينداني دةكرين و  رِادةطويَزرين و  تةعريب دةكريَن، بؤ ئؤتؤنؤمي، كة هيض دةدريَكي دةرمان نةكرد. بةلام باسي ئيَمة ئةوةية بؤ يةكجار بؤ هةتا هةتاية ئةم برينة ساريذ بكريَت و  خةلَكي كوردستان لة ذير ناوي " كوردبون"دا زولميان ليَنةكريَت. جيابونةوةي كوردستان وةلاميَكي ئينساني و  فةوريية بةم خواستةي خةلَكي كوردستان.

* ريفراندؤم ميكانيزميَك بؤ جيَبةجيَكردني جيابونةوةو ثيَكهيَناني دةولةت لةكوردستان

" حيزبي كؤمؤنيستي كريَكاري هةرجؤرة ضارةسةريَك لةبارةي ئايندةي كوردستانةوة كة بي طةرِانةوة بؤ رِاي طشتي خودي خةلَكي كوردستان وتةنها لةسةر بناغةي برِياري دةولَةتي مةركةزي وةيان رِيككةوتني سةروخةلَكي نيَوان دةولَةت و  حيزبة محةللييةكان ثيادة بكريَت بة نامةشروع و  نا قانووني دادةنيَت" (بةرنامةي دنيايةكي باشتر) . ستةميَك كةهةية لةسةر خةلَكي كوردستانة، ئةطةر كؤسث و  ريَطري هةية ئةوة كؤسث و  ريَطري بةردةم خةلَكي كوردستانة، ئةطةر ضاوةرِواني و  ترس و  دلَةرِاوكي هةية، ئةوة خةلكي كوردستانن، ئةطةر شةرِي شاخة و  شةرِي شارة ئةوة قوربانيةكاني رِؤلةكاني خةلَكي كوردستانن، دةيان هةزار ئةنفال و  كيميابي بارانكراو و  ئيعدام ئةوة هةمووي خةلَكي كوردستانن، ئةحزابي سياسي نين. ئةحزابي سياسي، ئةحزابي طرتني دةسةلات ولةسةر ئةمة خةبات دةكةن و  دةجةنطن، هاوسةنطي هيَز ئةمة دةبرِيَنيَتةوة، وة ئةوة مافي ئةحزابي سياسية، كة ململاني وة خةباتي سياسي خؤيان بةرنة ثيَشةوة، بؤ دامةزراندني حكومةتي جيَطا نيازي خؤيان. لة ئةوروثا ئةم خةبات و  ململانيَية لة فةزايةكي ديمكراتي و  ئاوةلادا ثراتيك دةكريَت و  حزبيك يان ضةند حزبيك بة بةرنامةي دياريكراوةوة دةيباتةوة و  دةبيتة حوكمرِان. بةلامَ ضارةنوسي سياسي كؤمةلَطاكة بةدةست حزبيَكةوة نية، تةنانةت ضونة نيَو ئةوروثاي يةكطرتو بةدةست حزبيَك يان ضةند حزبيكي دةسةلاتداروة نية، هةموو ئةوانة ثيَويستيان بةوةهةية كة كؤمةلطا بةطشتي قسةي خؤي بكات، وةميكانيزمي ئةمةش راثرسي طشتي و  ئازادانةية"ريفراندؤم". ثةرلةمان ليَرةدا وة لةئةوروثادا كة هةم جيكةوتني سوننةتي ثةرلةماني و ئاستي نةزاهةتي ثرؤسةي هةلبذاردنةكةي قابيلي بةراورد نية لةطةل كوردستان، بؤ ئةم مةسائيلانة ناتوانيَت جيَطةي كؤمةلطا بطريَتةوة. بةتايبةت لةكوردستان، ثةرلةمان هةر ماناي نية، بةبي بوني مافي حاكميةت لةئاستي نيو نةتةوةيدا ثةرلةمان، جطة لة هةلخةلةتاندني خةلَك شتيَكي ترنية. بةتايبةت ثةرلةماني كوردي كة خؤشيان طالَتةي ثيَدةكةن، بوة بةليرةي رةشاد تا كؤنتربيَت قيمةت زياتر دةكات.

ريفراندؤم، ئةو ميكانيزمةية، يان شيَوازةية كة بةهؤيةوة خةلكي تةمةني بانتر لة 16 سالَ رةئي خؤيان دةدةن، لة ثةيوةند بة دوثرسيارةوة، مانةوة لة ضوارضيوةي عيَراقدا بة مافي يةكسانةوة (ئةمةيان بؤ هةل و مةرجيَك دةبيت كة واقعةن دةستوري عيَراق وة دةولةتي عيَراق مافي يةكساني هاوولاتيبوني بةرةسمي ناسيبيَت و  حكومةتيًكي قةومي نةبيَت) كة وانية ئيتر ثيَويستة بنوسريَت مانةوة لةضوارضيَوةي عيَراق، يان جيابونةوةو ثيكهيَناني دةولةتيَك. هةر كةسيَك لةم نيَوةدا يةك دةنط دةدات بةجيابونةوة يان بةمانةوة. ئةصلي مةسةلة، ئةوةية خةلَك دةنط دةدات بؤ ضارةسةري كيَشةيةك، لة سويد دةنطدان كرا بؤ ثةيوةست بون بة دراوي يؤرؤوة، وة خةلكي سويد دةنطي دا بةوةي كرؤن بميَنيتةوة يان ثةيوةست بن بة دراوي يؤرؤة، يؤرؤ دؤرِاندني. ئيتر ليَرةدا باسيَك نية لة ريَطاي بةيناو بةيني و  نيوة ناضل، ئةصلي را ثرسي بؤ ضارةسةري كيَشةية، نةك بؤ برِيني ئاستيَك (ديارة ئةمة بؤ فيدراليةت ناطونجيَت، ضونكة هيض ئاست و  ثلةيةك نيية لة جيابونةوة بةلَكو دذيةتي) . ريفراندؤم ميكانيزمي دةخالةتكردني خةلكة لة برِانةوةي مةسةلةيةكدا كة ثةيوةندي هةية بة ضارةنوسي كؤمةلَطاوة. ئةمرؤَ مةسةلةي مانةوة يان جيابونةوةي كوردستان مةسةلةي هةموو خةلَكي كوردستانة، هي دوو حيزب نية، هي هةموو حيزبةكانيش نية، بةلَكو باس و  قةزييةكي هةمةطيري كؤمةلطاية لةكوردستان. بةم ماناية ريفراندؤم ميكانيزمي دةخالةت كردني كؤمةلطاية لةدياريكردني ضارةنوس و  ئايندةي خؤيدا. هةركةس و  لايةنيَك ثيَش بةم ميكانيزمة بطريَت، رِاستةوخؤ ماناي ثيَشطرتنة بة ئيرادةو رةئي خةلَكي كوردستان بؤ دياريكردني ضارةنوس و  ئايندةي خؤي.

ريفراندؤم لةهةمان كاتدا سياسةتيَك نية، بةلكو ميكانيزمي جيَبةجيَكردني سياسةتيَكة، كة ريفراندؤم بو بة سياسةت واتة كة وةسيلة بان ميكانيزم جيكاي ئامانجي طرتةوة، ئةوكات دةبيَت بة كالتةجاري، هةر ئةوةي كة رؤشنبيرة كوردةكان ثيي هةستان. ئةوان ريفراندؤميان نةويست بؤئةوةي سياسةتيَكي ثي جيَبةجيَبكةن، بةلكو خودي ريفراندؤم خؤي بو بو بة سياسةت و  وةسيلةي جيَبةجيَكردني سياسةتيَكي شارةواتر، هةر بؤية سةرةرِاي ئةوةي ذمارةيةكي هيَجطار زؤر خةلَك دةنطي دا بة ريفراندؤمةكةيان، بةلام لة هةمانكاتدا، جيَطاي باوةرِي خةلَك نةبوو، خةلَك بةطومانةوة تةماشاي دةكرد. مةسةلةكة ئةوة نةبوو، كة لة ناوضةي سليماني و لة لايةن شيَركؤ بيَكةسةوة دةستي ثيَكراوة، بةلَكو خةلَك لةوة هوشيارتر بوو، دةيانزاني كة ئةمة ميكانيزمي قةزييةكي شاراوةية ثةيوةندي نية، بة ئةصلي مةتلةبي خؤيانةوة، بةلَكو خةريكن مةتلَةبي ئةحزابةكاني ثي جيَبةجيَبكةن، وة تارِادةيةك ئةم كارةيان كرد.

ريفراندؤميَك ئيمة كاري بؤ دةكةين، واية راثرسيةكة بؤ مانةوة يان جيابونةوةية، بةلام بؤ ئيمة لةمرِؤدا ريفراندؤمي ئيَمة لةهةمانكاتدا بؤ جيابونةوةي كوردستان و  ثيَكهيَناني دةولَةتة تيايدا.

خاليَكي تر طرينطة ليَرةدا ئاماذةي ثيَبكةين، ئةويش دةولَةتي سكولار و  غةيرة قةوميية، هةروةك لة بةياننامةي كؤميتةي ناوةنديدا كة لةسةرةتاي وتارةكةدا ئاماذةم ثيَكردوة، هاتوة. دةولَةت وة حوكمرِانيو شيَوةكةي و  ناوةرؤِكةكةي بة ريفراندؤم جيَبةجيَناكريَت، ريفراندؤم ميكانيزم و  وةسيلةي جيَبةجيَكردني بردنةوةي دةولَةت نية بؤ هيض هيَزيَك و  لةميَذووشدا ئةوةندةي ئاطاداربم شتي وا رِوي نةداوة. بةلام ئيمة لةهةمانكاتدا باسي جؤرو شيَوةي دةولَةتي خؤمان دةكةين، لةويَدا دةلَيين ئةطةر ئيَمة دةسةلاتداربين لة دةولَةتي تازة ثيَكهاتوو لةكوردستاندا، ئةوا ئيَمة حكومةتيَكي سكولار وة غةيرة قةومي ثيك دةهيَنين، دةستوري ئيَمة مافي هاوولاتيبوني يةكسان بةرةسمي دةناسيَت، باسي كوردو توركمان وئاشور. . . لة دةستوري ئيَمةدا نابيَت. هةموو خةلَكي كوردستان، هةموو ئةوانةي كة لةكوردستاندا دةذين لة مافي يةكسان بةهرةمةند دةبن. دةليَين، دةولَةتي ئيَمة وة حوكمرِانيةك كة ئيمة دةيكةين، هيض ديَنيَك بة رةسمي ناناسيَنيَت وةك ديني رةسمي دةولةَت. دين كاري تايبةتي تاكة، ديني هةية، يان نيةتي ئازادة، ئةمة بةجيا لةمافةسياسي و  مةدةنيةكان و  يةكساني نيَوان ذن و  ثياو هةلَوةشاندنةوةي حوكمي ئيعدام و . . . . بةلامَ برِانةوةي ئةم مةسةلةية ئيتر ثةيوةندي هةية بة هاوسةنطي هيَزي نيَوان هيَزة سياسية دةرطيرةكانةوة، وة لةدواين ليَكدانةوةدا، هيَزيَك دةيباتةوة كة سياسةت و  بةرنامةو خواستةكاني كردبيَتة حالةتيَكي كؤمةلايةتي فراوان و  لة ريزي ثيَشةوةي خةباتةكةيدا قةراري طرتبيَت. كةواية خودي ريفراندؤم ثةيوةندي نية بةجؤر و  شيَوةي دةولَةتيَكةوة كة لةكوردستان ثيَك ديَت. بةتايبةت ئةمةيان كاري دواي جيابونةوةية.

 

 
info@kurdistannet.org

ضاثيكة

كاتي بلآوكردنةوة 

www.kurdistannet.org

Hit Counter