تةمومذي ئايندة لة فيدرالَيةت .... هيَمن حةساري

 

13-05-2011 05:04

فيدرالَيةت، ئةو سستةمةية كة ولآتيَك بةرةو ضةند هةريَميَك ئاراستة دةكات، بةلآم لةكيانيَكي يةكطرتوودا، و لةسةر بنةمايةك، جا ئةو بنةماية يا"ئيتني، تائيفةيي، مةزهةبي، نةتةوةيي. . تاد" دةبن. فيدرالَي خؤي لةخؤيدا رايةلَبةندييةكة لةنيَوان هةريَمةكاني ولآت لةطةلَ ناوةندي دةسةلآت. لةهةمانكاتيشدا هةر هةريَمةو حوكميَكي زاتي تةواوي خؤي مومارةسة دةكات لةهةلَسورِاني كارووباري ناوخؤيدا، و يةكطرتوويي سيادةي ولآتيش دةثاريَزيَت. لةيةك ولآتي فيدرالَي يةكطرتوودا، دةكريَ هةريَميَكي فيدرالَي مافي بةرفراوانتري لةهةريَميَكي دي ئةو ولآتةدا هةبيَت. بؤ نموونة طةر عيَراقي سبةي كراية سيَ هةريَمي فيدرالَي، لةنيَوان هةرسيَ ئةو هةريَمانةدا رايةلَبةندييةكي توندوتؤلَ دروست دةبيَت، و بةرةو ناوةنديَكي دةسةلآتي يةكطرتوو خؤي ئاراستة دةكات، مةرجيش نية ئةو سيَ هةريَمة لةزؤر "برِيارو ثلاني سياسي و ئابووري، يا زماني كام لةو نةتةوانة بكريَت بة زماني رةسمي لةضوارضيَوةي ولآتدا" وةك يةك بن، واتة دةكريَت هةريَميَك لة هةريَميَكي دي مافي بةربلاَوتري هةبيَت، جا ض لةرِووي ئةزمووني ثيَشتري و ثسثؤرِي لةو بوارانة، ياخود لةسةر بنةماي ريَذةي دانيشتوواندا.

بةلآم ئيَستا طةليَك لةرؤشنبيرة غةيرة كوردةكان هةن، و هةلَدةستن بة تةعريفكردني ئةو سستةمة، بةلآم بةضةواشةيي، و بةحالَةتيَكي نيَطةتيظي وةسف دةكةن بةتايبةت لةم قؤناغةدا. هةرضةندة خؤيان باش دةزانن ــ مةبةستم ئةو بةناو رؤشنبيرانةية ــ كة فيدرالَيةت لةم قؤناغةدا بةتايبةت ضارةسةري تةواوي طرفتة ئالَؤزةكاني ئيتني و مةزهةبي و ئابووري، . . تد. دةكات. بةلَكو لةبري ئةوة هةلَدةستن بة وروذاندني ترس و دلَةرِاوكيَ بؤ خةلَكي لةو سستةمة، كة لةبنةرِةتدا ئةو كيَشانة هةرنين، بةلَكو خةيالَن. . ضونكة طةر بةقسةي ئةوان بواية، ئةدي ئةوةنية لة ويلايةتة يةكطرتووةكاني ئةمةريكا سستةمةي كؤنفيدرالَي و لةبةريتانياش هةمان شيَوة بةكارهيَنراوة. طةر رذيَمي "فيدرالَي و كؤنفيدرالَي" ولآتي ثارضةثارضة بكرداية، ئةوة ئةو دةولَةتة زلهيَزانة ئةو جؤرة رذيَمةيان ثةيرِةو نةدةكرد. بةلآم بةثيَضةوانةوة، سةروةري خاك و يةكثارضةيي ولآت زياتر لةو سؤنطةيةوة جةختي لةسةر دةكريَتةوة.

فيدرالَيةت. . فرة مينبةر. . فرةراوبؤضوون. . تيَكةلَكردني رةنطةكان. . نةتةوةكان. . دينةكان. . ئايديؤلؤذياكان. . دووركةوتنةوة لةتاك دةسةلآتي، ضونكة لة ولآتيَكي تاك دةسةلآتدا، هةموو دةسةلآت بةتةنها لةيةك ناوةند كؤدةبيَتةوة، واتة لة "ثايتةختي سياسي"، سةرجةم ثاريَزطاكاني دي وةك يةكةيةكي ئيداري بضووك دةميَنيَتةوةو فةرمانبةري بضووك لةلايةن ميرييةوة لةو فةرمانطانة دادةمةزريَنن. بةلآم لةولآتيَكي فيدرالَي يةكطرتوودا، هةر هةريَميَك حكومي خؤي دةكات لةسةر ئاستي ثةرلةماني سياسي خؤي، بةلآم ئةو دةسةلآتة و هةموو دةسةلآتةكاني هةريَمةكاني دي فيدرالَ لة يةك (ئةنجوومةني فيدرالَي) هاوبةش يةكدةطرن بؤ هةر برِياريَكي ضارةنووسسازي ولآتي سةرتاسةر.

ثيَمواية رذيَمي فيدرالَي، دوو ديوي جيا لةيةك بةخؤوة دةطريَت، لةلايةك لةسةر ئاستي ئةو هةريَمةدا سةربةخؤييةكي تةواو بةخؤ دةطريَت. لةلايةكي ديشةوة واتة لةسةر ئاستي ولآتةكةدا، تيَكةلَبوونيَكي تةواو لةنيَوان سةرجةم هةريَمةكان بةخؤوة دةطريَ بؤ هيَنانةكايةي كيانيَكي توندوتؤلَي تؤكمةي ولآت. كة باس لةرذيَمي فيدرالَي دةكريَت، ماناي جيابوونةوة نية، طةلي كورد كة برِيار دةدات و داواي ئةو سستمة دةكات بؤ ثيَكةوة ذيان لةعيَراقي سبةي لةطةلَ عارةبي شيعةو سوننةو توركمان و كةمة نةتةوةكاني دي، ثيَويستة ئةو رايةي بةهةند وةربطيريَت، هةرضةندة فيدرالَيةت بؤ ئيَمةي كورد زؤر دواكةوتووةو لةهةمان كاتدا كةميشة بؤ كورد، ضونكة لةسالآني بيستةكاندا باسي نةك فيدرالَي بؤ كورد كراوة، بةلَكو باس لةحكومةتي كوردي و مقؤمقؤي لكاندن و نةلكاندني بةدةولَةتي عيَراقةوةش كراوة، بةلآم بيَ ثشت ئةستووري كورد، و فرت و فيَلَي ئةوكاتي دةولَةتاني برِيار بةدةست و رذيَمي ثادشايةتي عيَراق، هةموو هةولَةكاني كورديان لةباربرد.

بؤية ئيَستاكة كورد جاريَكي دي فريو نادريَت، و سةردةم سةردةمي ليَك تيَطةيشتن و حيواري سةربةستية، نويَنةراني كورد لة ئةنجوومةني حكوم، دةبيَت دةنطي ئيَمة بن. . دةنطي كورد بن. بؤية دةبيَت بة راشكاوييةوة بلَيَن ضي دي كورد ضاوةرِيَي ئةوة نابيَت كة برا عةرةب و تورك و نازانم كيَي تر خيَريان ثيَ بكةن، بةلَكو لةعيَراقي نويَدا وةك ئةوان بةثلة يةك بذين. ضونكة مةتلَةبي طةلي كوردو شةقامي كوردي، لةطةلَ دروستبووني دةولَةتي سةربةخؤية، بةلآم لةبةر بةرذةوةندي هةنووكةيي بة فيدرالَي نةتةوةيي و جوطرافيي رازيية.

heminsadoon@aawsat. com