شتيَك هةية ناوي بةعسيزم بيَت ؟ .....  نةريمان تالَب

 

24-09-2003 13:33

 

ئايا شتيَك هةية ناوي بةعسيزم بيَت؟ ئةو رذيمة سيستميَكي سياسي سةربازي بوو يان رذيميَك بووة ريَبازيَكي سياسي يان هزري و فةلسةفي خولَقاندو ئيَستا دةكريَت ناوي لي بنيَين بةعسيزم؟ بةعسيزم ياني ضي كامانةن بنةما سةرةكييةكاني ؟ كامانةن تيؤرةنووسةكاني ؟ ثالَةوانةكاني كي بوون؟ بؤضي ئةو ميكانيزمة بدةين بة رذيمي بةعس كةلة دواي لةناوضووني دةرفةتي مانةوةي هةبيَت؟ ضونكة ئةو رذيمة وةكو جةستة و دةزطاي بةرجةستة نةماوة، ئةوةي تا ئيَستا ماوة كؤمةلَيَك رةفتارو شيَوازو ئةخلاقي دزيَوة هةنديَك هةلَسوكةوت و كاردانةوةية كة هيض كاتيَك ناكريَت بطوتريَت هزريَك يان ئايدؤلؤذييايةكي دياري كراو يان سيحري كاريزمايةك لة ثشتيانةوةية، ضونكة ئةو رةفتارو هةلَسوكةوتانة سةدامي ديكتاتؤر بة هيَزو تؤقاندن لة كؤمةلَطةي عيَراقيدا ضاندبووي، بةدةست خؤم نيية كاتيَك ثاشماوة يان يادةوةرييةكاني بةعس بة بةعسيزم ناودةبريَت دةوروذيَم و هةست دةكةم ئةو رةفتارة دزيَوانة شايستةي ئةوةش نين كة وةكو ريَبازيَك ناوببريَت يان ثاشطري (يزم) ي ثيَوةبلكيَنريَت، ضونكة ثيَم واية ثاشماوة مادي و مةعنةوي و ئةخلاقياتي بةعس طةر بة بةعسيزم ناوببيريَت ئةوا نةك هةر لة هيَشتنةوةي بةعسدا رؤلَ دةبينيَت بةلَكو كارةكتةرةكاني بةعس و رةفتارة نامرؤييةكانيشيان ثيرؤز دةكات، ليَرةدا كة دةلَيَم ثيرؤزي دةكات مةبةستمة بلَيَم ناو هيَناني ئةو رةفتارانة بة بةعسيزم لةناو ميَذووي هزرو فةلسةفةو لة يادةوةري ميَذوودا شويَنيَك يان مانايةك بؤ بةعس دابين دةكات، من دلَنيام مانايةكي ثرِشةرمةزاريية بةلام نةبيَت باشترة، نةك تةنيا بؤ كوردو عةرةب بةلَكو بؤ مرؤظايةتيش، ئةمة لةكاتيَكدا بةعس زؤر دوورة لةوةي بنةماي فةلسةفي و هزري و سيتميَكي ماناي هةبيَت، رةنطة ليَرةدا بوتريَت ئةدي سياسةتي تةعريب و تةرحيلي كوردستان كةلةلايةن ئةو رذيمةوة ئةنجامدراوة دةضيَتة ض خانةيةكةوة، رةنطبي بوتريَت رذيمي بةعس ئةو جؤرة سياسةتانةي لة روانطةي ثان عةرةبييةوة ئةنجامداوةو لة ثيَناوي نيشتيمانيَكي عةرةبي يةكطرتودا بةرِيَوةي بردون، بةلام دةشبيَت بزانين كة رذيمي سةدامي ديكتاتؤر بةطرتني كوةيت لة ئابي 1990دا مةزنترين قلَيشي كردة جةستةي ولاتاني عةرةبةوة، بةعس زياتر سيتميَكي سياسي ميليتاري بوو كة ئامانجة بالاكةي قؤرغكردني دةسةلات بووةو هةموو ئةو رةفتارانةشي لةدةستي هات و ئةنجاميدان هةرلة ثيَناوي ثاراستني ئةو ثيَطة سياسييةداٍ بوو كة لةضلةكان و ثةنجاكاني سةدةي رابردووةوة لة هةولَي بةدةست هيَنانيدا بوو لة عيَراقدا، بةعس هةولَيَكي زؤري دا بؤ ئةوةي دةسةلاتي عيَراق لةدةست بطريَت كاتيَكيش لةدةستيان طرت قسة بةناوبانطةكةيان كردو وتيان (ئيَمة هاتووين بؤ ئةوةي بميَنينةوة) ، مانةوة لةثيَناوي بونيانتاني ماناي نويَدا نا، مانةوةي ئةوان لة ثيَناوي بونياتناني كؤمةلَطةيةكي نموونةيدا نةبوو كة نةوت بزويَنةري بيَت، بةلَكو ئةزمووني سةدام لةناوبةعس و لةعيَراقدا ئةو خةون و حةزة نائاساييانة ئاراستةيان دةكرد كةلة سايكؤلؤذييا نةخؤشةكةي سةدامي ديكتاتؤرةوة سةرضاوةي دةطرت، هةربؤية هيض كاتيَكيش ئةو فراوانخوازييةي رذيمي سةدامي ديكتاتؤر هةولَي بؤ ئةدا وةك لة هةردوو ئةزمووني هةلَطيرساندني شةرِي هةشت سالَةو لة طرتني كوةيتيشدا هةنطاويَك نةبوة لة سةر بنةما عةقلانييةكان هاويشترابيَت و بةمةبةستي ستراتيذيَكي عةرةبيانةي دووربووبيَت، بةلَكو تيَركردنيَكي نائاسايي حةزو خةونةكاني ديكتاتؤر بووة، ئةو حةزو خةونانةي كة هةمو جار لة ضوارضيَوةي طوندي عؤجةدا قةتيس دةبوون، هةربؤية سةدام كاتيَك لة عيَراق و جيهاني دةرِواني لةطةلَ طوندي عؤجةدا هيض جيايي نةدةكردةوة، ئةوي بةلاي سةدامةوة طرنط بوو ئةوةبوو ئةو ثياويَكي بةدةسةلات و ديار بيَت، جا ئيتر لة هةركويَيةك بيَت و لةهةر كاتيَكدا بيَت، كةواتة تاكة ئامانجي بةعس دةسةلات بووة، نةك دروست كردني مانا و شانازي نوي و ريَبازيَكي سياسي و هزري، راستة بةعس كاريطةري لةسةر ذياني كؤمةلايةتي و رؤشنبيري و بيركردنةوةي مرؤظةكاني عيَراق هةبووة بةلام هةموو ئةو كاريطةرييانة بة ئامانجي دروست كردني كؤمةلَطةيةكي نموونةيي نةبووة بةلَكو تةنيا بؤ بةرِيَوةبردني عيَراق بووة عيَراقيَك كة تيايدا هيض كاتيَك نةيانهيَشت لةنيَوان دسةلاتداراني و دووةمين نةتةوةي عيَراق كة كوردة تةبايي هةبيَت، ئةو دةسةلاتدارنة ئامادةنةبوون مافةرةواكاني كورد بسةلميَنن هةربؤية عيَراق حوكم كردني طران بووة، دةكريَت بطوتريَت رةفتارو سياسةتةكاني بةعس لة عيَراقدا لةسةردةستي سةدام حسيَن تيَكةلةَيةك بووة لة فاشييةت و نازيةت و وةحشييةت طةرايي و كابرايةكي نةخؤشي وةكو سةدام حسيَنيش لةبواري ثياوكوشتن و تاوانكردندا هةنديَك لة سيماي رةفتارة نةخؤشةكاني خؤيي تيَكةلَ كردبيَت، ئةويش نةك لةبنةماي هزريَكي فةلسةفي يان ئايدؤلؤذي بةلَكو لة سةر بنةماي كؤمةلَيَك رةفتاري نامرؤيي كة تةنيا لة رةفتارة سةرةتاييةكاني مرؤظدا هةيةو لة م ضاخةي ئيَمةدا لةناو لاشعوري مرؤظةكاندا نقووم بووةو نةخؤشةكان نةبن كةسي دي بةكاريان ناهيَنيَت، كةواتة هزريَك بزويَنةري رةفتارةكاني سةدام نةبووة تا ئيَستا ئيَمة رةفتارةكاني رذيمي سةدام بة بةعسيزم دابنيَن ئةمة جطةلةوةي لة ثاش سالَي 1979ةوة كة سةدام دةسةلاتي عيَراقي طرتةدةست خودي سةدامي ديكتاتؤر هيض مانايةكي بؤ بةعس نةهيَشتبؤوةو حزبي بةعس و دةزطاكاني هةموويان لة دةسةلاتي سةدامدا توابوونةوة، كةواتة دةميَك بوو شتيَك نةبووة ناوي بةعس و بةعسيزم بووبي، ئةوةي هةبوة تاوانةكاني ثياويَكي نةخؤشي وةك سةدام حسيَن بووة كةدةكريَت بةيةكيَك لة خةتةرناكترين تاوانبارةكاني ميَذووي مرؤظايةتي ناوببةين كةلة بواري مرؤظ كوشتن و جينايةت كردن و ئةشكةنجةداني مرؤظ و قرِكردنيدا شيَوازي نويَي داهيَناوة نةك وةك دانةري ريَبازيَكي سياسي يان ميليتاري يان ئايدؤلؤذي و نةتةوةخوازي. nmoryasi@hotmail. com