حيجاب بةسةر سةرةوة ياخود بةسةر ئةقلَــةوة ..... نوسيني /ئةدؤنيس وةرطيَراني بؤ كوردي ئةحمةد فاتيح محةمةد

 

14-09-2003 01:49

سةرضاوة رؤذنامةي(الحياة) ي لةندةني
 

بة بؤنةي ئةو كيَشة بةردةوامةي مةسةلةي حيجاب لةفةرةنسـابةتايبةتي ورؤذئاوا
بةطشتي دةيوروذيَنيَت.
1


ويَراي فرةيي بؤضوونةكان كةثةيوةندي بةدياردةي سةثاندني حيجاب بةسةري ذني
موسولَمانةوة هةية، دةكريَ لةو بارةيةوة بلَيَين كةوا هةموويان تةنها راظةكردنن
،
وبةوةسفكردنيشدا هةرواية، وبةهيض كةسيَكةوة ثةيوةست نية تةنها خاوةنةكةي
نةبيَت. وةلَيَ هيض دةقيَكي ليَبراوانة نية كة حيجاب بسةثيَنيَت بةطويَرةي
ئةوةي ئوسولية ئاينيةكان دةيانةويَت. ليَرةدا شيكردنةوةي ضةند طيَرانةوةيةك
هةية، بةلاَم ئايا لةرووي ئاينييةوة راستة، شيكردنةوةي طيَرانةوةكان
بةرزببيَتةوة بؤثايةي ياسادانان وياسا؟
لةهةموو حالَةتيَكدا مةسةلةي حيجاب مةسةلةي جياوازيية، بةض مافيَك ياخود
دةسةلاَتيَك هةنديَكيان راظةكردني تايبةتي خؤي بةسةر هةموو خةلَكدا دةسةثيَنيَت
،
وريَطا بةخؤي دةدات لةو ثيَناوةدا توندوتيذي بةكاربهيَنيَت، نةك دذي ذن
بةتةنها بةلَكو دذي ئةو كةسانةي ثيَضةوانةي بؤضونةكانين، ودذي هةموو كؤمةلَطان
!
لةبةرئةوةي مةسةلةيحيجاب مةسةلةيةكي كؤني ناو كؤمةلَطا ئيسلاميةكانة كة
تيَكرايان كؤمةلَطاي نامةدةنين، لةبةرئةوة دةكريَ لةقورسي وئالَؤزي تيَبطةين
ضونكة هةلَويَستي ئوسولي ئيسلامي لةكؤمةلَطا مةدةنيةكاني رؤذئاوادا ضةند
كيَشةيةك دةوروذيَنيَت، وخراثة بةوموسولَمانان دةطةيةنيَت كة وةك تاك
لةرؤذئاوا دةذين، وبةشيَوةيةكي تايبةتي خراثة بةخودي ئيسلام دةطةيةنيَت وةك
ديديَك بؤ مرؤظ وجيهان وبؤ خود وبةرامبةر. لةسةرةتاييترين ثرانسيثةكان ئةوةية
موسولَماناني كؤضبةر بةتايبةتي ئةوانةي رةطةزنامةي ئةو ولاَتانةيان وةرطرتووة
كةليَي دةذين، بزانن ضؤن سنوريَكي يةكلايكةرةوة لةنيَوان تايبةت و طشتدا
ولةنيَوان بيروباوةري كةسي وبةها كؤمةلاَيةتية هاوبةشةكاندا دروست بكةن. واتة
دةبيَت هةموو هاوولاَتيان ملكةضي ئةوةي كؤتايي بيًَت، بةتايبةتي دام ودةزطا
مةدةني وثةروةردةييةكان، دةبيَت موسولَمانان ئةوانةي ثابةندي حيجابن بزانن ئةو
ثابةندبوونةيان ماناي واية ريَز لةهةستي ئةو خةلَكانة ناطرن كةلةولاَتيَكدا
لةطةلَيان دةذين وباوةرييان بة بةهاكانيان نية، وريَساي ذيانيان دةشكيَنن
وطالَتة بةو ياسايانة دةكةن كةخةباتيَكي زؤريان لةثيَناو سةقامطيركردنيدا
كردووة، وبنةماكاني ديموكراسي كؤماري لةو ولاَتانةدا رةت دةكةنةوة كةلةئاميَزي
طرتوون وكاروئازادي بؤ فةراهةم كردوون. لةسةريانة درك بكةن ئةم ثابةندبوونة
شكاندنيش دةبةزيَنيَت بؤ جؤريَك لة شيَواز كةريَطا بةزؤريَك لةرؤذئاواييةكان
ئةدات كة ئةمة وةك شيَوةيةك لةشيَوةكاني ثةلاماردان ببينيَت.


2
بانطيَشةيةك هةية دةلَيَ ذني موسولَمان لةرؤذئاوا خؤي حيجاب هةلَدبذيَريَت، وبة


تةواوي ئازادي لةسةري خؤي دةنيَت، ئةمةش بانطيَشةيةكة ثيَويستي بةزؤريَك
لةطفتوطؤكردن هةية ولةم طؤشةيةدا جيَطاي نية. بةلاَم بؤنمونة كاتيَك لةثاريس،
ئةو كضة مندالاَنة دةبينين كةهةنديَكيان تةمةنيان لةضوارسالَ تيَثةرناكات، ئايا
دةتوانين بلَيَين كةئةوانة بةويست وئازادي خؤيان حيجاب دةثؤشن ؟ئازادي
مندالَيَك لةو تةمةنةدا ضيية؟ بؤضي ئةو موسولَمانة ئوسولَية كؤضبةرانة لةو
ولاَتانةي كؤضيان بؤكردووة تةنها ئةو فامتةرانة دةبينن، كة بؤ بانطيَشةي داخران
ودابران وكؤضكردن لةناو كؤضدا بةكاريدةهيَنن؟ ئةوان بةهؤي خودي ئةو كرانةوةيةوة
لةو ولاَتانةدان، لةبةرئةوة كاتيَك بيروباوةرةكانيان وةدةردةخةن ياخود هةنديَك
جار بةحيجاب مومارةسةي دةكةن، وهةنديَك جار بةريش يان هةردووكيان ثيَكةوة،
ئةوا يةكةمجار دةست دريَذي دةكةنة سةر ئيسلام، ضونكة لةو فؤرمة سةرةتاييةدا
كورتي دةكةنةوة، ولةدروشميَكدا يان هيَمايةكدا ثيشاني جيهاني دةدةن كةتةنها
وةك سروشيَكي (شكلي) بميَنيَتةوة.
ئايا دةبيَت موسولَمانان لةم سةردةمةدا بةو شيَوةية ئيسلام ثيَشكةش بكةن، ئةو
لةضةند سةدةي رابردوودا سومبولي داهيَنان وروناكي بووة ؟ ئايا درك بةوة ناكةن
كةبةم شيَوازةيان خودي ئيسلام دةشارنةوة، ودةم وضاوي دادةثؤشن بةمةش ناشيريني
دةكةن ودةيخنكيَنن ؟
ثاشان ئةوانةي بانطةواز بؤ سةثاندني حيجاب دةكةن، لةنيَوان موسولَماناني
رؤذئاوادا كةمايةتي ثيَكديَنن هةروةها لةنيَوان موسولَماناني جيهاني عةرةبيشدا
،
ئةطةر حيجاب بخريَتة هةلَبذاردنيَكي ديموكراسيانةوة، بةشيَوةيةكي تةواو
دةكةويَت. لةجياتي
ئةوةي ئةو كةمايةتيية موسولَمانةي لةرؤذئاواداية ريَز لةديموكراسي
وثرانسيثةكاني بطري، بةثيَضةوانةوة هةولَ ئةدات نكؤلَي ليَبكات وبؤضوونةكاني
بةهيَز بسةثيَنيَت، نةك بةسةرموسولَماناندا، بةلَكو بةسةرخودي ديموكراسيةتدا.
ئةمة هةلَويَستيَكة ونازانم ضؤن دريَذةي ثيَدةدريَت وبةرطري ليَدةكريَت، ياخود
ضؤن خزمةتي ئيسلام دةكات يان رةنطدانةوةيةكي راستي ئةو بيَت.
ئةمة هةلَويَستيَكة ثيَويستة لةسةر ئةوةي ليَكؤلَينةوةيةكي ورد وبابةتيانةي
لةسةردةكات، وةك سياسةتمةدار لةبواري سياسةتدا سةيرييان بكات، نةك وةك بروادار
وثياوي ئاينيي، لةراستيشدا هةموو روداوةكان ئاماذة بؤ ئةوة دةكةن كةوا ئةم
كةمايةتيية كةمايةتي سياسين، لةسةر موسولَمانان ورؤذئاواييةكانيشة
،
وةكوثارتيَكي سياسينةك وةك نويَنةراني ئاين مامةلَةيان لةطةلَدا بكةن.
3
مزطةوت تةنها شويَنيَكة كةوا موسولَماناني ثيَجيادةكريَتةوة، وتيايدا شوناسي
ئايني خؤي لةرؤذئاوا دةردةخات، (كة ئةمةش دةبيَت لةولاَتاني عةرةبيدا
هةروابيَت) . تةنها شويَنة كةتيايدا مومارةسةي تةواوي مافة ئاينيةكاني دةكات
،
وهةموو مومارةسةيةكي دةرةوةي كؤمةلاَيةتي يان طشتي ئةوا دذايةتيكردني بةها
هاوبةشةكانة. دام ودةزطاكان بةتايبةتي ثةروةردة خويَندنطا وزانكؤ، شويَنيَكي
مةدةني طشتي هاوبةشة، شويَني ديدارة وشويَنيَكي كراوةية بؤ هةموو خةلَك،
شويَنيَكة دةبيَت هةموو ثةيوةنديية ئاينية تايبةتةكان و جياكةرةوةكان هةرضؤنيَك
بيَ تيايدا وةلابنريَت، هةروةها شةقام وضايخانةويانةكان ومةلبةندي سينةما
وهؤلَةطشتييةكاني كؤنطرةو وانةوتنةوةش هاوثيَضي دام ودةزطاكان دةكةين. بة
دةركةوتني هيَما ئاينية جياوازةكان لةو شويَنانةدا سةرثيَضي كردني ماناكانة
،
ومةبةست لةو سةرثيَضي كردنة، سةرثيَضي كردنة بؤ يةك ئينتيما يان يةك شوناسي
هاوبةش، وسومبولي ئيرادةي جياخوازيية ورةتكردنةوةي ئاويَزان بوونة، وسوربوونة
لةسةر شوناسي تايبةت وجيا لةناو يةك شوناسي طشتيدا، كةلةمةشدا روبةروبوونةوة بؤ
هةستي طشتي وئارةزوي طشتي ورؤشنبيري طشتي ومؤرالي طشتي ثيَكديَنيَت. ثاشان
سوربووني روكةشانة بةسةر تايبةتدا لةناو دلَي طشتيدا، جؤريَكة لةشانؤطةري
ونمايشكردن كةلةطةلَ ئاين دا ناطونجيَت. بنةماي ئةزمووني ئايني لةسةرطةرم وطوري
وجؤريَك لة شاردراوةيي وسادةيي وئيَشكطرتن وبيَدةنطي ودابران، ودوور لة روكةشي
بةهةموو جؤرةكانييةوة وةستاوة.
ثاشان ئةطةر هةنديَكيان نارازين بةوةي ذنة موسولَمان، بةناوي مافي ئازاديي
ئايني حيجاب دةثؤشيَت، ئةوا ئةو مافة ثاريَزراوة وريَزي ليَطيراوة ضونكة
تايبةتيية، ولةضوارضيَوةيةكي تايبةتدا مومارةسةدةكريَت، بةلاَم ئةطةرلةوة
تيَثةري كرد ئةوا دةطؤردري بؤزيادةرؤيي بؤشيَوةيةك لةدةستدريَذي بؤسةر
بةرامبةر، كةلة ريَزنةطرتني بيروبؤضوون و سؤزةكانيدا خؤي دةنويَنيَت، هةروةها
كةمكردنةوة لةثرانسيثةكان وياسا طشتيية مةدةنيةكان، وبةو قوربانيية طةورةيةي
لةثيَناو بةديهيَنانيدا ثيَشكةشكراوة.
4
كاتيَ هةنديَك لةخةليفةكان لةسةردةمي عةباسيدا فةرمانيان دا، ئةوانةي موسولَمان
نين هيَماي جياواز دابنيَن بؤ ئةوةي لةموسولَمانان جيابكريَنةوة، ئةم فرمانة
بووة جيَطاي نارةزايةتيةكي زؤر، ويَراي ئةوةي هيَماي ثاشكةوتن و دؤطما بوو.
هةر بةخيَرايي دايناميكيةتي كؤمةلَطا لةو سةردةمةدا ئةم فرمانةي بةتالَكردةوة
،
جيَطاي سةرسورومانة تيَناطةين كة بؤ هةنديَك لةموسولَمانان لةرؤذئاوا جةخت
دةكةنةوة لةسةرئةوةي كةوا هيَماي جياكةرةوة دابنيَن، ضونكة موسولَمانن
ولةهاوولاَتياني ئةو كؤمةلَطايانة جيايان بكاتةوة كةتيايدا دةذين، ئةم
جةختكردنةوةيةش ئيهانةيةكة بؤ ميَذوويان وحوكمدانة لةسةري، ولةسةر كةلتوريان
ولةسةرئامادةبوونيان لةجيهاندا، تةنانةت بؤ بيريار وادةردةكةويَ كةوا حيجاب
تةنها سةرثيَضيكردني ياساي بةرامبةر وكةلتوري نية، بةلَكو لةثيَش ئةوةدا
،
قيَزةوةني خودة، وفؤرميَكي ترة لةذيان بةلاَم لةئاميَزي مةرطدا.
5
بةكورتي كؤتايي بةقسةكانم دةهيَنم ودةلَيَم، راظةكردني ئاينيي كةباس لةسةثاندني
حيجاب دةكات بةسةرسةري ذناني موسولَمانانةوة كةلةولاَتيَكي عةلمانيدا بذي وئاين
لةسياسةت جيابكاتةوة، وذن وثياو هاوتابن لةماف وئةركدا، ئةوا ثةردة لةسةر
عةقلَيةتيَك لائةدات كةنةك بةتةنها ذنان دادةثؤشيَت، بةلَكو مرؤظ
وكؤمةلَطاوذيانيش دادةثؤشيَت وعةقلَيةتيش حيجاب دةكات. وةلَيَ ئةوة
راظةكردنيَكة كةماف بةزؤريَك لةرؤذئاواييةكان دةدات ئةم كارة بةتيَكداني
ئةوبنةمايانة ببينن، كة خةباتي رؤذئاوا لةثيَناوسةقامطيركردني ئازادي
ودادثةروةريويةكسانيدا كردويةتي، وهةروةها تيايدا داواكاري لابردني رؤلَي ذنان
لةذياني طشتي وكؤمةلاَيةتي رؤشنبيري وسياسيدا ببينن، كةبةتةواوةتي لةطةلَ
ثرانسيثةكاني ذياني مةدةني ئةوروثا ورؤذئاوادا ناكؤكة.
وةلَيَ تا ئةوة، راظةكردنيَكة، لةشيكردنةوةي كؤتاييدا، لةسةر طؤريني مرؤظ وئاين
ثيَكةوة دةكات بؤ تةنها كةل وثةليَك لةبةرذةوةندي ئاميَريَكي دةسةلاَتدا كة
ضةوسيَنةريَكي كويَر بةريَوةي بةريَت لة (الحياة) ةوة.
ahmad_dokan@hotmail. com