طوتاري رِوَشنبيراني عةرةب لةمةرِ مةسةلةي كورد .... كةمال رِةئوف

24-09-2003 13:57

 

بةدواي رِوخاندني رِذيَمي حيزبي بةعس لةعيَراقدا، يان رِاسترواية بلَيَين، لةدواي تيَكضوون وهةلَتةكاندني دةولَةتي عيَراقي عةرةبي وداطيركردني ئةم وولاَتة لةلايةن ئةمريكاو هاوثةيمانةكانةوة، ماوةيةكة لةنيَوبةشيَكي زوَرلة رِوَشنبيراني كورد دا خوَرِسكانة سةرةتاي طفتوطوَيةكي جدي دةركةوتوة كة دةيانةويَت ولة هةولَي ئةوةدان لة دةرةوةي تيَرِوانين و خواستة تةقليدييةكاني حيزبي كورديةوة طفتوطوَ لةسةر ئةوةبكةن، كة ئاخوَ ثةيوةندي كورد لةدةوراني تازةي دوايي دةسةلاَتي بةعس، لةناو دةولَةت ولةطةلَ حكومةتي ئايندةي عيَراق و دةسةلاَتة عةرةبيةكاندا ضوَن بيَت و ضوَن بتوانن شكلَيَكي تر لةثةيوةندي بخةنةرِوو كة زةمانةتي سةربةستي و ئازادي خةلَكي كوردي تيايدا لةبةرضاو طيرابيَت؟ لةنيَو زوَربةي ئةو رِايانةدا ئةو بوَضوونانة دةبينريَنةوة كةلايان واية هةموو كيَشةو موسيبةتةكاني ناوكوَمةلَي كوردي راِستةوخوَ ثةيوةنديان بةوةوةهةية و هةبووة كة تاكوئيَستا كوردان دةولَةتي خوَيان نييةو لةو مافة بةهرةمةند نةبوون، هةر بوَيةخاوة ئةورِايانةلايان واية دةبيَت كورد لةمدةورانةدا دةسةلاَت و سنوري خوَي لةواني دي جيابكاتةوة تاكو كوردان نةتةوةو نيشتمانةكةيان بةثاكيزةيي رِابطرن ولةخراثةي ئةواني ترخوَ بثاريَزن، ئةم هةنطاوةشة واليَكدةدةنةوة كة لةئاكامدا دةتواني لةو طرفت وكيَشانةيان قوتاربكات كةئيَستا لةطةلَياندا بةرةورِوون، لةرِستيدا ئةوبوَضونانة لةويَدا دةستيان لةماناو بةهاكاني ديموكراتيةت و سةربةستي شل دةبيَت و لَوذيكيانة دةرناكةون، كةئةوان ثيَيان واية كورد وةك نةتةوة ئةو كاتة هةقي مافي ضارةي خوَنوسي خوَي دةبيَت كة رِذيَميَكي درِندةو دكتاتوَري وةك سةدام سالاَنيَك ثيَشتر ستةمي ليَكردبيَتن، يان ئةتوا نين بةجوَريَكي تر بليَين، هةلَةو ترسناكي ئةو بوَضونانة لةوةداية كةبةشيَكي زوَري رِةوايةتي بوَضووني تيَزةكاني خوَيان لة سةر ئةو ميَذووة خويَناوية هةلَضنيووة كة لةسي وثيَنض سالَي رِابردودا لةنيَوان حكومةتة يةك لةدوي يةكةكاني بةغدا و شوَرِشةكاني كوردا هاتوونةتة طوَرِي ! ئةمةش وةك ئةوةي بطوتريَت ئةطةر ئةو ميَذووة كورتة نةبواية ئةوا كورد هةقي خوَي نةدةبوو داواي مافي ضارةي خوَنووسين بوَخوَي بكات، هةر لةرِوانطةي ناوةروَكي ئةم خالَة طرنطةشةوةية كة ماناو بةهاي داواكردني مافي ضارةي خوَنوسين لاي كةسيَكي ناسيوناليست لةطةلَ كةسيَكي ئازادي خواز جيادةبيَتةوة، ضونكة بوَكةساني ئازادي خواز جطةلةوةي كة ئةومافة بوَ ميللةتي خوَي بةرِةوادةبينيَت لةهةمانكاتدا و لةهةموو حالَةتيَكيشدا بوَ ميللةتةكاني تريش هةروا بةرِةواي دةزانيَت، جائةطةر ئةو ميللةتة ثيَشتر لةلايةن ميللةتي سةردةستةوة ضةوسابيَتةوة ياخود بةثيَضةوانةوة طةر بةطونجاويش لةطةلَ يةكتردا ذيابيَتن، هةربوَية ئةو بوَضونانةي كةتةنها ثشت بةفةرةزياتةكان و رِووداوةكان دةبةستن يان سةرضاوةي هةمووكيَشة كوَمةلاَيةتيةكان لةيةك مةسةلةدا طرد دةكةنةوة وبةتةنها ئةوي دي تاوانباردةكةن ئةوا هةرطيز ناتوانن خوَيان لةهةلَضوون وةك هةرسياسيةكي تةقليدي بثاريَزن، لةوةش زياتر ئةو رِايانة هةنديَك جاريش بيَ ئةوةي بتوانن شتيَكي رِوَشن لةسةرضارةسةري مةسةلةي ميللي بلَيَن، جوَرة توندرِةوييةكيان ثيَوة ديارة، كةئةوة ئاشكرادةكات خاوةن هةلَويَستةكة بوَية لايةنطيري لةو هةلَويَستة ديريكراوة دةكات ضونكة بةرذةوةندي نةتةوةو طروثةكةي خوَي تيا ئةبينيَتةوة، ديارة ئةولايةنطريية كويَرانةيةش هةروةك رِةتكردنةوة رِةمةكييةكان ترسناكن و دووديوي يةك بوَضونني ناديموكراتيانةن و طةر بةريان ثيَنةطيريَت ئةوا لةوانةية لةناوخويَندنةوة تاك رِةهةنديةكانياندا ضةندين طةراي شوَظيَنيستي وتارادةيةكيش بيري فاشستيانة هةبيَت.

هةروةها لة هةمان كاتيشدا بطرة توَزيَكيش درةنط وةختتر، لةدواي ئالَوطؤرِةكاني ناو عيَراق و لةطةلَ دةركةوتني سيماي دبلَوَماسيةتي كوردي ولا ليَ كردنةوةي ئةمريكاييةكان لةكيَشةو طرفتي كوردةكاني عيَراق ورِةخساندني بوار بوَ بةشداريكردني كورد لة دةسةلاَت و حكومةتي تازةي عيَراقيدا، هةنديَك لة رِوَشنبيراني عةرةبيش بةئاشكراو لةرِووثةرِي رِوَذنامة ناسراوةكانيان، لة كةنالَة ئاسمانية عةرةبيةكانةوة، دةيانةويَت تاقيب لةسةر ئةو ثةيوةندية بكةن و بةضاويَكي باشتر لةجاران (كةخالَي نيية لة طومان) برِواننة هةلومةرجي تازةو ئةوانيش دةيانةويَت ئةوةبلَيَن، كةضيتر ناكريَت وةك جاران حكومةتة عةرةبيةكان و نةتةوةي عةرةب مامةلَة لةطةلَ خةلَكي كوردا بكةن، ئةم دةنط و رِةنطة كةنوخبةي رِوَشنبيراني عةرةبي لةثشتةوةية هةرضةندة ناكريَت بة خالَي موسبةت وبةباش نةزانريَت، بةلاَم طرفتةكاني ئةم بوَ ضونانةش لةويَوة دةست ثيَدةكةن كةزوَربةي تيَزةكانيان لةويَوة دةهيَنن، كةلايان واية تازةكي مةسةلةي كوردةكان بوةتة ئةمري واقيع وثشتيوانيان هةيةو لةهيَزوتوانايةكي تايبةت بةخوَشيان بةهرةمةندبوون، يان بة شيَوةيةكي تر لايان واية رِذيَمي سةدام سياسةتي جينوَسايدي لةبةرابةردا بةكارهيَناون و طةليَك طوَرِي بةكوَمةلَيان هةيةو خاوةن هةلَةبجةو ئةنفالن، بوَية دةبيَت لةبةرامبةر ئةوانةدا نابيَت بيَ ويذداني بكريَت و دواي ئةو هةمووزيانة مالَي و طيانية زوَرانة ئيستاش ئاورِيَكيان لي نةدريَتةوة !.

ديارة لةثالَ ئةو دووبوَضونةي سةرةوةدا لايةني سيَهةميش هةية كة قسةوبوَضونةكانيان لةنيَو كايةسياسية نيَودةولَةتيةكاندا رِةواجي هةيةو توانايان هةية ودةستيش وةردةدةنة مةسةلةكان، كةئةوانيش ثيَك ديَن لة سياسةتمةدارو رِوَشنبيرةكاني نةتةوةكاني تر، ئةوان بةشيَوةيةكي طشتي لةزوَرترين باس و مناسةبةدا ديسانةوة دةضنةوةسةر ئةولايةنةي كة لةرِووي مروَييةوة رِةوايةتي بةمةسةلةي كورد دةدةن نةك وةك مةسةلةيةك كة لةبنضينةدا نةتةوةيةك لةناوضةكةدا بوونيَكي ميَذوويي هةبيَت وبةثيَي رِيَكةوتننامة نيَو دةولَةتيةكاني دواي جةنطي يةكةمي جيهاني غةدريان ليَ كرابيَت و ئَيَستاش قسة لةسةر طيَرانةوةي ئةو مافانة بكةن كةثيَشترلةو نةتةوةية زةوت كراوة.

ئةو ليَكدانةوانة لةسةردوَزي كورد كة بيرو بوَضوني تيَكةلَةيةكة لةخةلَكي نةتةوة جياوازةكانة تةنانةت بةهةنديَك لةخةلَكي كورد خوَشيةوة، ئةو خويَندنةوانة هةرضةندة دنيايةك رِاستي لةخوَدةطرن ورِةنطة رِووداوةكاني ئةوميَذوة زوَرلةوةش خويَناوي تر بووبيَت كةباسدةكريَن، بةلاَم لةطةلَ هةموو ئةوانةشدا ئةو تيَرِوانينانة بةشيَكن لةوبيرو بوَضونانةي كةناتوانن ليَكدانةوةكانيان لةسةر ثايةيةكي زانستي وتةندروستي وا هةلَبضنن كةرِةطةكاني بطةرِيَتةوة سةر قةناعةت بووني تةواوةتي بةمافي ضارةي خوَنوسين بوَهةرميللةتيَك و داننان بةمافي سةربةخوَي بةوي تردا، ضونكة لةئاكامدا كوَي ئةو ليَكدانةوانة دةكاتة ئةوةي ئةطةر ئةمريكاييةكان سبةيني دةستيان لةكورد بةرداو كوردةكان ئةو هيَزو توانايةي ئيَستايان نةما، يان ئةطةر دةسةلاَتيَكي تارِادةك ديموكراتي لةعيَراقدا هاتة سةر كار، ئيتر ئةوة كوردةكان دةبيَت لة مافي نةتةوةيي تايبةت بةخوَيان دامالَ خاسبكريَن و بيَدةنط بكريَن لةهةر داوايةك كة نةوةكاني ئايندة رِةنطة بيخوازن و بةو دةستكةوتانة رِازي نةبن كةئيَستا ئةم نةوةية لةم قوناغةدا بةدةستي ديَنن !بةتايبةتي. طرفتي زؤربةي رِوَشنبيراني عةرةبي لةمةرِ مةسةلةي كوردو ثةيوةندي ئةو دوونةتةوةية، لةويَوة سةرضاوةدةطريَت، كةهةميشة طوتارةكانيان ثرِيةتي لةطومان دةرهةق بةخةلَكيَك كةدةخوازيَت بةمافة سةرةتاييةكاني خوَيان بطةن، هةربوَية ئةوان ناتوانن هةرطيز ضاو لةمافي هاولاَتي بووني كوردو فةلةستيني وةك يةك بكةن وخةباتي ئةوان بةيةكتري بضويَنن، بيري ناسيوناليستي عةرةبي كوردي بةوة تاوانبار كردوة كة هةرِةشةبيَت لةسةر يةك ثارضةيي خاكي نيشتماني عةرةبي وبزووتنةوةميللي يةكاني ئةواني بةدةستكيَش وموئامةرةيةك زانيوة لةسةر نةتةوةي عةرةب، بوَضونةكاني زوَريَك لةرِوَشنبيرانيشيان لةسةر مةسةلةي كورد لةويَوة نوقساني دةهيَنيَت، كةناتوانن لةدةرةوةي بوَضونةكان و بةرذةوةندية دبلوَماسي وسياسيةكاني دةسةلاَتةكانةوة خوَنيشان بدةن و ئةو فاسيلةية كةلةنيَوان نةتةوةكاندا دروست بووة كةمي بكةنةوة، بةثيَضةوانةوة فاسيلةي بوَضونةكاني خوَيان لةطةلَ دةسةلاَت وكةساني سياسي فراوانتربكةنةوة، ئةوان كةئةوة نةكةن جطةلةوةي كةناتوانن زةختيَكي جدي بن بوَ رِيفوَرم كردن وئالَوطوَرِ و كرانةوةي كوَمةلَطاكاني خوَيان لةهةمانكاتيشدا كةمتر لةو ميَذوةش بةئاطاديَنةوة كة بةباريَكي زوَر نادروستدا تيَثةرِي و هةموومان بةجياوازي نةتةوةيي وبوَضونةكانمانةوة لي زةرةرمةند بووين، ئةوان كةنةتوانن بةبي سياسيةكان ئايندةيةكي باشتر لةدنياي رِوَشنبيريدا ويَنة بكيَشن ورِةضةبشكيَنن، بةدلَنياييةوة ناشتوانن تةنانةت لةو خالَةوة دةست ثيَبكةن كة لةسالَي 1958 داو لةدةستوري عيَراقدا ئاماذةبةوةكراوة كة عيَراق لةدوونةتةوةي سةرةكي كوردو عةرةب ثيَكهاتووة، كاتيَك رِوَشنبيران وةك سياسيةكان لةثاشطةزبوونةوةي شةراكةتوهاوبةشيَتي كوردلة حكومةت ودةولَةتي عيَراقيدا بيَدةنط دةبن و عيَراق وةك تةنها وولاَتيَكي عةرةب نشين دةبيَتة ئةندامي جامعةي عةرةبي بي ئةوةي قسةيةكيش لة بووني مةسةلةو دةوري كورد لةويَدا ثرسياريَك دروست بكات، ئيتر سةرةتاي ئةو طرفتة ديسانةوة لةمرِوَي دواي سةدامدا دةست ثيَدةكاتةوة ودةبيَت هةموان بطةرِيَينةوة بوَخالَي سفروطويَي بوَ ئةو طوتارة سياسية وشك هةلاَتوانة بطرين كة بةردةوام ثيَمان دةلَيَتةوة، عيَراق تةنها دةولَةت و ولاَتيَكي عةرةبيية. ناهةقيةك كةبةدريَذايي ئةو ميَذووة ناسيَوناليزمي عةرةبي وتوركي و فارسي، بةخةلَكي كورديان كردوة، لةويَدا رِوَشنبيرانيش خوَيان دةكةنة شةريكي ئةو ناهةقيية، كةبيَدةنط دةبن و ئةوانيش خوَدةئالَيَننة ئةو هةلَويَست وبوَضونانةي كةبةناوي عروبةوة ليَواو ليَوثرِيةتي لةرِةتكردنةوةي جياوازي ويةكتر قبولَنةكردن، برِوانةبوون لاي ناسيوناليزمي عةرةبي بةمافي ضارةي خوَنوسين بوَكةمةنةتةوةييةكان، ديارة لةو سوَنطةيةوةنية كةيةكثارضةيي خاكي نيشتماني عةرةبي لةلةتبوون ودابةش بوون بثاريَزيَت، بةلَكو ئةوبرِوانةبوونة شان خالَيكردنةوةي دةسةلاَتة لوَكالَيةكانة لةمةسةلة ديموكراتيةكان لةضوار ضيَوةي دةولَةت و دةسةلاَتيَكي دياريكراودا، دةنا طةر ئةو دةسةلاَتانة بةخةمي يةك ثارضةي خاك و نيشتماني عةرةبيةوةن، ئةيضي رِيَطريان دةكات لةوةي كةدةولَةتةكان هةنطاو هةلَطرن بوَيةكطرتنةوةو لةيةكتر نزيك بوونةي يةكتري، ئةمرِوَ وولاَتةعةرةبيةكان تةنانةت وةك ئةوروثييةكانيش كةلةضةندين نةتةوةي جياواز ثيَكهاتوون نةيان توانيوة لةيةكتر نزيك ببنةوةو هاوثةيمانيَتي ئابوري سياسي و سةربازي تايبةت بةخوَيان هةبيَت، ليَرةدا طرفتةكة لةوةداية كةكورد لةنيَو ئةوهاوكيَشةعةرةبيةدا كة ضاوي طوماني لةسةرة و ناموَكراوة بةخاك ومافةسةرةتاييةكاني، بةلاَم بةبةفرزكردن دةبيَت لة ناوئةوبازنة داخراوةدا بذي ورِازيبيَت، كةئةوي دي بوَي دياريكردوة، ئةمةلةكاتيَكدا يةكةهةموومان دةزانين سةلماندني مافي ضارةي خوَنوسين مةرج نية لةئاكامدا هةر بةلةيةكتري دابرِيني نةتةوةكان ودابةش بوون كوَتاي ثيَ بيَت، وةك ئةوةي لةزوَر وولاَتاني فيدرالَيدا ئةو مافة بوَ هةموولايةك سةلميَنراوة و كةمةنةتةوةييةكانيش ئارةزوي جيابونةوة ناكةن، بةلاَم نابيَت ئةوةلةبيري بكةين كة بةبي مافي ئازادي جيابوونةوة، هةموو وادةو بةلَيَنةكان دةكةونةذيَر ثرسيارةوة ولةنطيةك لةضارةسةرو برِوابوون بةديموكراتي زالَ دةبيَت بةسةر ئةو ثةيوةندي وثيَكةوة ذيانةي كةلةنيَوان نةتةوةكاندا دروست دةبيَت، كةثيَضةوانةكةي دووبارةكردنةوةي جوَريَك لةوطوتارانةية كةسياسيةكان بوَ ثةردةثوَشكردني ناهةقيةكانيان دةرهةق نةتةوةكاني ترهةرلةكوَنةوة ووتويانةتةوة، جاطةر ئةوبرِوا نةبونة لةبيرو بوَضوني رِوَشنبيران وثيَشكةوتوخوازاندا بووني هةبيَت، ئةوا نيشانةي رِاوةح كردني رِادةي ثيَشكةوتن و ئازادي خوازي طوتاري رِوَشنبيرية، لةهةمانكاتيشدا بوَهةر لايةك نيشانةي برِوا نةبوونة بةمةسةلة ديموكراتيةكاني نيَوكوَمةلَطايخوَيان.