طةلاني بص دةولَةت، خةلَكي فةرامؤشكراوي جيهانن !* ....  شةمالَ حةويَزي

05-09-2003 01:00

 ثةيوةندي نيَوان طةلاني دنيا ثتر خؤي لة ثةيوةندي نيَوان دةولَةتاندا دةبينيَتةوة، طةلاني بيَبةش لةدةولَةتي سةربةخؤ تا رادةيةكي زؤر لةو ثةيوةنديية دةوليانة و لة مافي ثةيوةندي كردني راستةوخؤ بيَبةشن. ئاشكراية كة بيَدةولَةتي ئةو طةلانةي لة زؤر ئيمتيازات و توانا و بوار مةحروم كردوو، بةردةواميش بة بيانوي ئةوةي مةسةلةكةيان بةشيَكة لة كاروباري ناوخؤي ولاَت، دةكةونة بةر زةبر و شةقي حكومةتي ئةو دةولَةتانةي تيايدا دةذين.

 ياسا و بةلَطةنامةي ريَكخراو و دةزطا نيَودةولَةتييةكان (بةتايبةتيش UN) تةنيا داكؤكي لةو طةل و نةتةوانة دةكةن كة خاوةن دةولَةتن و بة رةسمي و راستةوخؤ مامةلَةيان لةطةلَدا دةكةن و بةتةنطيانةوة ديَن و سكالآو دةنطيان بة ضاكي دةبيستن، بص دةولَةتةكانيش وةك كؤيلةكاني سةردةمي ضاخي كؤيلةداري لة ضوارضيَوةي دةولَةتيَكي بيانيدا هةرضيان ليَبكرص (دةربةدةر بكريَن، بكوذريَن، ذةهرباران بكريَن، ئاوةدانييةكانيان تةخت بكرص) كةس بؤي نيية بة كردةوة لةسةريان بةجواب بص و دةستي يارمةتيان بؤ دريَذ كات. ضونكة بة مةسةلةيةكي ناوخؤي دةولَةتةكة لةقةلَةم دةدرص و بةجواب هاتنيش بة دةست تيَوةردانيَكي ناماقولآنة لة كاروباري ناوخؤي (ثيرؤزي) دةولَةتة ستةمكارةكة و وثيَشيَل كردني سةروةري دةولَةتيَكي ئةندامي نةتةوة يةكطرتووةكان (UN) دا دةندريَت.

 تا دص مافي طةلان لة شيَوةي دةولَةتدا بةرجةستة دةبص و دةخةملَص (هةر بؤ نمونة ئةو دةولَةتانةي لة ئةنجامي هةلَوةشانةوةي يةكييةتي سؤظييةت و يؤطؤسلاظيا دامةزران) . طةلاني بص دةولَةتيش زؤريان تةنانةت لة مافي ذيانيش بص بةشكراون ضجاي مافي نةتةوةيي و ديموكراتي، بةداخةوة هةبوون يـــــان نةبووني دةولَةت بؤتة ثيَوةري ماف و رادةي ريَزطرتني مرؤظ. دةولَةت وريَكخراوة دةولييةكان بةيةك ضاو طـــةل و دةولَةت هةلَدةسةنطيَنن بةثيَي ئةو شةرعيةتةي ئةمرِؤ لة دنيا لة ئاراداية ئةوانةي خاوةن دةولَةتن ماف و سةروةري نيشتمانيان ثاريَزراو و زامنة ودةست دريَذي كردنة سةريان بةبص سزا و هةرا و هؤريايةكي فراوان تيَثةرِنابص (كويَت بؤ نمونة) ، بــةلآم واي بة حالَي ئةو طةلةي سنوور ودةولَةتي ئيعتراف ثيَكراوي نيية، هةميشة بوون وخةلَـكةكةي لة مةترسيدان، هيض ياسايةكي دةولي ماف و دةسةلآتي نيية ديفاعي ليَبكات.

 تا دص ثتر بةرذةوةندي دةولَةتان (بةتايبةتي بةرذةوةندي ئابووري) شويَني مافي رةواي طةلان دةطريَتةوة و هةق وحيساب لةسةر ئةو ئةساسة دا دةكرص، ئةو نةتةوة و طةلانةي بص دةولَةتن لةو مامةلَةيةدا شويَنيان نيية وحسابيان بــــؤ ناكرص كورد وتةني : " ناويان لة كدولةي تةرِدا نيية" بؤيةش بةردةوام بوونةتة قورباني بةرذةوةنديية دةولييةكان ولة دواي يةكلا كردنةوةي كيَشةكان دةست بةتالَ و ماية ثوض دةبن.

 نةتةوةي كورد طةورةترين نةتةوةي ستةمليَكراوي رؤذهةلاَتي ناوةرِاستة، كة لة سةرةتاترين مافة نةتةوايةتي و مرؤظايةتييةكاني بص بةشكراوة و بة دريَذايي ميَذوو طيرؤدةي حكومرِاني داطيركةري ئةوتؤ هاتووة، كة بة هةموو جؤرة ضةكيَك شةرِيَكي شؤفينيستانةيان سةثاندؤتة سةري، دوذمنةكاني بة ثيَي بةرنامةيةكي ريَكوثيَك ويستويانة بيتويَننةوة ونيشتمانةكةي لي زةوت بكةن. بزوتنةوةي كورد ئةمرِؤ لة قؤناغي رزطاري نيشتماني ويةكطرتنةوةي نةتةوايةتييداية، كوردستان نيشتمانيَكي دابةشكراوي لةلايةن ضوار دةولَةتي دراوسيَيدا زةوت كراوة. تةواوي ثارضةكاني كوردستان لة رووي ئابووري وكؤمةلآيةتي و لؤجستي و كولتورييةوة دواكةوتوترين بةشي ئةو دةولَةتةن كة ثيَوةي لكيَندراون.

 خةباتي نةتةوةيي كورد لةثيَناوي رزطاريدا لة ناوةرِؤك خةباتيَكي ديموكراتي و ئينسانيية، ئامانجي رزطاركردني ئينساني كورد ونيشتمانةكةيةتي لة زؤرداري وكةرتبوون ونامؤيي. بزوتنةوةي نةتةوايةتي كورد هةرضةندة لة هةلومةرجي ئةمرِؤدا بةش بةشة وهةر لقيَكي تايبةتة بةو ثارضةيةي بة دةولَةتيَكي دراوسيَي لكيَندراوة، بةلآم لة رووي بابةتي و ميَذوويي وضارةنووسةوة بزوتنةوةيةكي رزطاريخوازي ديموكراتيي يةكطرتووة، دوا ئامانجي سةربةخؤيي و يةكطرتنةوةي تةواوي ثارضةكاني كوردستانة ئةم مةودا ستراتيذيية، بزوتنةوةكة ثتر رووة وخةبات لة ثيَناو دامةزراندني دةولَةتي نيشتمانيدا ريَنويَني دةكات، نةك بةرةو دةستطرتن بة سنووري ئةو دةولَةتةي ئيَستا ثيَوةي لكيَندراوة.

 خةباتي بزوتنةوةي نةتةوةيي كورد لة ثيَناو ئامانجة ستراتيذييةكانيدا، هةنطاوي تةكتيكي و دةسكةوتي كاتي و دابينكردني هةندص مافي نةتةوايةتي نةك هةر رةت ناكاتةوة، بةلَكو بة ثيَويستيشيان دةزانص، بة مةرجيَك لةخزمةتي ستراتيذ و ئامانجة دوورةكاندا بن و هةموو دةسكةوتة ريفؤرميستةكان هةنطاو بن بةرة و طةيشتن بة ضارةسةركردنيَكي بنةرِةتي وهةميشةيي مةسةلةكة كة بريتيية لة دامةزراندني دةولَةتي نيشتمانيي سةربةخؤ. نةتةوةي كورد تةنيا لة ريَطةي بووني دةولَةتي سةربةخؤي خؤيةوة دةتوانص ئةم ئةركة ستراتيذيانةي جيَبةجيَ بكات:

-      رزطاركردني كوردستان لة واقيعي داطيركردن و دابةشبوون.

-       كؤتايي هيَناني يةكجارةكي بة ستةمي نةتةوايةتي وشةرِي ئيبادة و سوتماك كردن و ويَرانكردني كوردستان.

-       دامةزراندني شورةيةكي قايمي ئيعتراف ثيَكراو لة ئاستي جيهاندا بؤ ثاراستني كوردستان وكورد لة ثةلاماري

 لةشكري دوذمنان و مةترسي راطواستن وذةهرباران وجينؤسايد.

-       رزطاركردني مرؤظي كورد لة سايكؤلؤذي ذيَر دةستي وزةبووني و خؤبةكةم زانين و نةفسيةتي ترس ونسكؤ.

-       هيَنانة كايةي ئاشتي وئاسايشيَكي راستةقينة و ثتةو.

-       بنياتنانةوةي كةسايةتي رةسةني مرؤظي كورد.

-       ثاراستني مافي مرؤظي كورد بة طشت لق وثؤثةكاني كة لة جارِداني جيهاني مافي مرؤظي نةتةوة يةكطرتوةكاندا هاتووة.

-       دامةزراندني بناغةيةكي ثتةو و لة بار بؤ طيَرِانةوة وبنياتناني متمانة وباوةرِثيَكردن ودؤستايةتي راستةقينة

 لةنيَوان كورد ونةتةوة دراوسيَكانيدا.

-       سرِينةوةي هةستي دوذمنايةتي و رك و كينةي سةدان سالَة وبيروةريية تالَةكان ولة طؤرِناني ثةيوةندي ستةمكار

 وستةمليَكراو، جةللاد و بةندة.

- ثاراستني كولتور وكةلوثووري كوردةواري وطةشةثيَداني، هةروةها رةخساندني زةمينةي بةشداركردني كاريطةرانةي خةلَكي كوردستان لة شارستانييةتي جيهان و طةشةثيَكردني نةريت و رةوشتة جوانةكاني مرؤظايةتي.

-       رةخساندني هةلومةرجيَكي وا كة طةلي كورد راستة وخؤو كاريطةرانة وسةربةستانة لةسةر شانؤي هونةري و ئةدةبي و زانستي وكولتوري دنيادا، وةك طةليَكي خاوةن ميَذوو وكةسايةتي تايبةتي بيَتة طـؤرِص وتوانا و وزة و بةهرةكاني ضرؤ بكةن وطياني داهيَناني تيَدا ببوذيَتةوة.

 طةر كورد بووة خاوةن دةولَةتي خؤي وجلَةوي ديفاع كردن و ثاراستني مافةكاني لة دةست خؤيــدا بوو، ئةو كاتة هةر طؤرِانكارييةكي سلبيي سياسي لة ولآتة دراوسيَكانيدا رووبدات، راستةوخؤ كار ناكاتة سةر كــوردستان و ماف و دةسكةوتةكاني خةلَكي كورديش ناكةونة بةر هةرِةشة و لة دةست ناضن. هةر ئةمةشة جياوازيي بنةرِةتي نيَوان مافي دامةزراندني دةولَةتي سةربةخؤو مافةكاني ديكةي نةتةوايةتي لةوانةش فيدراليزم، كة جــــــــلَةوةكة لةضنط دةولَةتي ناوةنديدا دةمينيَتةوة وهةر كاتيَك مةبةستيان بيَت لة كوردي دةستيَننةوة، بؤيةش دةبينين طةلاني زيندووي دنيا هيض كاتيَك بةكةمتر لة مافي دامةزراندني دةولَةتي سةربةخؤ رازي نةبووينة و دواي هةر طؤرِانكارييةك يان شةرِيَكي طةورة كة هةلي رزطاربوون لة كؤت و بةندي دةولَةتي ستةمكار و داطيركةر رةخساوة، ذمارةيةك دةولَةتي تازة دروست بووة و طةل ونةتةوةي تازة بة مافي دةولَةتي سةربةخؤ شاد بووينة.

خةبات لة ثيَناو مافي دياركردني ضارةنووس لة توانايداية فروانترين كؤمةلآني خةلَك كؤكاتةوة و لةيةك ريَضكةي تايبةتي ئاراستة كراودا ريَنويَني بكات و بواري بةفيرِؤضووني وزةو تواناكان لة كاري بيَهودة نةدا. ئةطةر طةلي كورد ببيَتة خاوةن مافي ضارةنووس، سامان و توانا مرؤييةكاني كوردستان بة شيَوةيةكي زانستي وذيرانة بؤ ثيَشكةوتني باري ئابووري وشارستانيَتي وكشتوكالأ و كؤمةلآيةتي وكولتوري نةتةوةي كورد بةكار دةهيَندرص وضيتر بةتالآن و بةفيرِؤ ناضص. هةروةها ئةو كات طةلي كورد راستة وخؤ و لةسةر بناغةيةكي يةكساني وبةرابةري لةطةلأ طةلاني جيهاندا ثةيوةندي برايةتي وهاوكاري ودؤستايةتي ثتةو دادةمةزريَنص. ديارة هيض طةليَكي ستةمليَكراو و سةركوتكراو تواناو دةرفةتي دامةزراندني ثةيوةندييةكي ئاسايي و ئارةزوومةندانةي لةطةلأ طةلاني دنيادا نيية، تاكو تةواو سةربةست و سةربةخؤ نةبيَت.

لةم كاتةدا كة باس لةم ثرةنسيثة نامرؤيي و نارةوايانةي ثةيوةنديي نيَودةولَةتي دةكةين ناكري ئاماذة بة ئةم وةرضةرخانة طرنطة نةكةين كة لة دواي راثةرِينةوة بة سةر سياسةتي دةرةوةي ولاَتة يةكطرتووةكاني ئةمريكا و بةريتانيا داهات و توانيان سنوريَك بؤ ملهورِي و ثةلاماري هةنديَك حكومةتي دكتاتؤري وةكو عيَراق دابنيَن و كورديش لة سايةي ئةم وةرضةرخانة تازةيةدا تا رادةيةك لة هةرِةشةي داطيركةران ثاريَزرا. ئةمرِؤش دواي هةلَوةشانةوةي دةولَةتي عيَراقي دامةزراو لةسةر بنةماي زةبروزةنط و ستةمي نةتةتةوايةتي و لةباربووني هةلومةرجي نيَودةولَةتي لة ئةنجامي طؤرِاني هةندي ضةمكي طرنط لة لاي ئةمريكاي طةورة زلهيَزي دنيـــــا بة تايبةتيش دواي روداوي يازدةي سثتيَمبةري 2001 سةبارةت هةلَويَست لةو دةولَةتانةي مافي مرؤظ و طةلان ثيَشيَل دةكةن، هةروةها دارِماني بةشيَك لة قودسيةتي ثرةنسيثي دةستيَوةرنةدان لة كاروباري نيَوخؤي دةولَةتان (ليَرة مةبةست لةم دةولَةتانةية كة مافي مرؤظ وطةلان ثيَشيَل دةكةن) هةليَكي بي ويَنة بؤ طةيشتن بةم ئامانجة ستراتيذيية دروست بووة كة لة بارودؤخي ئةمرِؤدا لايةني لاوازي جيَبةجيَ نةبووني دةطةرِيَتةوة بؤ شل و خاوي و ئامادة نةبووني كورد خؤي بة قيادة و قاعيدةيةوة.

ديارة هةلي وا لةباريش هةميشة نارِةخسي و نةقؤستنةوةشي لة كاتيَكي طونجاودا، دةبيَتة هؤي لة دةست ضووني و ئةو كات ثةشيمانةوةش سوودي نابيَت. ئةو ئاستةنطانةي جاران باسيان ليَوة دةكرا لة هةلومةرجي ئيَستاي دنيادا تا رادةيةكي باش لاواز بووينة و بووني عيَراق بة بةشيَك لة طؤرِةثاني جيهاني شةري دذة تيرؤر و بووني كورد لة سةنطةري دذايةتي تيرؤر كة ئةمريكا سةركردايةتي دةكات واي كردووة، ئؤبالَي سةركةوتن و سةرنةكةوتني مةسةلةكة بةلاي زؤرةوة بكةويَتة ئةستؤي سةركردايةتي بزوتنةوةي سياسيي كورد بة تايبةتي و طةلي كورد بةطشتي، واتة بة ثيَضةوانةي جاران ئةمرِؤ هؤكاري دةرةكي لة هةموو كاتيَك لة بارترة و كةمو كورتِييةكة لة هؤكاري ناوةكيية. ئةو هؤكارةي ثيَويستة ئةمرِؤ خيتابي سياسيي خؤي لة سةر بنةماي طؤراِنكارييةكاني دواي نؤي نيساني 2003 دابرِيَذتةوة و داواي مافي دياركردني ضارةنووس بكاتة كرؤكي خيتابي سياسيي تازةي لة ئيقليمي و دةولييدا بانطةشةي بؤ بكريَت و ببيَتة بةرنامةي كاريَكي رؤذانة و بةثةلةي سةركردايةتي بزوتنةوةي سياسيي كورد، هةرضي ئاستةنط و ناكؤكي لاوةكيش ناخؤييش هةية بةلاوة بندريَت بؤ ئةوةي كورديش وةكو طةلاني ديكةي جيهان لة نزيكترين هةلي طونجاو بةم ئامانجة ديَرينةي شاد بيَت و تةنيا هةر خةونيَكي خؤش نةبينيَت.

E. mail: amjedhawizy@yahoo. com

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

* ناوونيشاني ئةم وتارة لة سةرديَري بابةتيَكي ناو ناميَلكةيةك بةناوي " كورد و مافي دياركردني ضارةنووس" وةرطيراوة كة سالَي 1989 بلاَوم كردؤتةوة.