(بةرةو سازداني ئاذةندايةكي كوردستاني) لة جياتي رِاثرسي طشتي، ضي بكريَت باشترة ؟

 خةسرةو ثيربالَ / فينلةندا

 

رِاثرسي طشتي ئاليةتيَك و هوَكاريَكي موَديَرن و ديموكراسي ية، ئازادانة خةلَك دوابرِياري خوَيان رِاشكاوانةٍو رِاستةوخوَ، لةسةر مةسةلة ضارةنووسسازةكاندا بةيان دةكةن، . ئةمرِوَكة لة كوردستاندا لة ئةنجامي هةلومةرجيَكي تازةو سةرجةم طوَرِانكطارية يةك لة دوايةكاني ولآت و ناوضةكةدا، ثاش ثرِوَسةي ئازادبووني سةرتاسةري و درووستبووني كةشوهةوايةكي نوي، لة هةموو بووارةكاني ذياني كومةلَطادا، بةتايبةتي كوَمةلَطاي كوردستانيدا، ئةمرِوَكة ئازادانة تويَذة جياجياكان و دةستةبذيَراني (Des Elites) ميللةتةكةمان باس لة ثرسيَكي نوي دةكةن لة ثراكتيكدا.

مةسةلةي رِاثرسيطشتي لةطةلَ ئةوةش وةكوو دروشميَك، دروشميَكي نوي نية، ثارتي رِزطاري كوردستان، هةر لةسالَي (1993) وة وةكوو دروشميَك هةلَي طرتووة (1) ، هةروةها حيزبي كوَموَنيستي كريَكاري عيرِاقي ضةند سالَيَكة خةبات و كاري بوَ دةكةن، تةنانةت طوَظاريَكي تايبةتيان بةو ناوة دةركردووة. (2) ، بةلآم هيض ميَذوويةك و بةرثرسياريةتيةك لة قيمةت و سةنطي ئةو ثيَشنيارة نويية كةم ناكاتةوة، ئةو ثيَشنيارة تةنانةت بة قةناعةتي من، بزوتنةوةيةكة، كة طيان بة رِوَشنبيران و (ئيَليَتي) كوردستاني دةبةخشيَت، ثتر وشيارو ضالاكيان دةكاتةوة، ثاش عةياميَكي زوَر لة دوورةثةريَزي و بيَدةنطيان. .

ضةند مانطيَكة لة ئاستي ناوةوةي كوردستان و دةرةوةدا، كاروكوَرِو كوَبوونةوةكان بةردةوامن، ضةندين بلآوكراوةو بةياننامة بلآوكراونةتةوة، لة كةنالَي جياجياي رِاطةياندندا كاري لةسةر كراوة، بةلآم زياتر بة زماني كوردي قسةوباسي لةسةركراوة، لةكاتيَكدا دةبيَت لةتةك زماني كوردي، بةتايبةت بة زماني عةرةبي هةموو بةياننامةو بابةتةكاني ثةيوةست بةم مةسةلةية ثةخش و بلآوبكرابانةوة، لةبةر ئةوةي، ئةو هيَزو لايانة عيرِاقيانةي كة ئيَمة دةمانةويَت لة خواستي ميللةتةكةمان ئاطاداربكريَنةوة، زماني كوردي نازانن !، دةبيَت هيَزةبةرهةلَستكارةكاني (عةرةبستاني عيرِاق) ئاطاداري ئةو هةموو طفتووطوَو و ثيَشنيارو دلَةرِاوكيَيةكانمان بن، بزانن كة كوردةكاني باشوور، كة ئةوان ثيَيان دةلَيَن كوردةكاني شيمال، يان (ئةهلي الشمال) ، ئةمرِوَكة ثاش ئازادبووني عيرِاق و لةناوضووني رِذيَمي دكتاتوَري، بةهيض شيَوةيةك ناتووانن بوَ جاريَكي تر، سيستةميَك و رِذيَميَكي تري (شموولي) قةبوولَ بكةنةوة، نةوةيي نويي كوردةكاني باشووري كوردستان، كة هةرطيز بة دةولَةتيَك رِازي نابن لة عيرِاق، كة ئةو ئازادي و سةربةستيةيان ليَبستيَنيَتةوة كة بوَ ماوةي 12 سالَة، رِوَذبةرِوَذ و ووردة ووردة دةبيَتة فةرهةنطيَكي ضةسثاو لةسةرانسةري كوردستاندا.

ثيَشنياركردني رِاثرسي طشتي لةلايان طرووثي رِوَشنفكراني كوردستان بوَ ئةنجاميَك هاتوَتة كايةوة، كة هةر لةو كاتةوة كة باسي ليَوةكراوة، زوَر ئاشكراو و زانراوة، لةكات و ساتيَكي هيَندة هةستيارو نالةبارةوة لة عيرِاق و ناوضةكةدا، ثاش درووستبووني كةشوهةواي ئازادي و بلآوبوونةوةي هةوالَي دلَخوَشكةري هاوثةيماني هيَزةكورديةكان لَةطةلَ ئةمريكيةكان، برِوابةخوَبوونيَك و هةستيَكي دلَخوَشكةر، سةرتاثاي هةموو ضين و توويَذيَكي كوَمةلَطاي كوردستاني طرتوَتةوة، ئةمرِوَكة لةتةك ولآتاني زلهيَزي دوونيادا، لة بةرزترين لووتكة شاخي كوردستاندا، لةثيَش كاميراو رِايةلَة ئاسمانيةكاني دونيا، ئالآي كوردستان لةتةك ئالآي ئةمريكا هةلَدةدريَت و بي سلَكردنةوة لة مةترسي ولآتاني دةورووبةرمان كاردانةوةكانيان، ثيَشمةرطةي كوردستان ئاهةنط دةطيَرِن.

جوورئةت و برِوابةخوَبوونيَكي تةواو لة هةموو ثيَشهات و رِيَرِةوي رِووداوةكان هةست ثيَدةكريَت، تةنانةت ثيَشنياري رِاثرسي و طةرِانةوة بوَ خةلَك، ثرِوَسةيةكي ديموكراسي نوي و ئازادانةية، كة لة ئةنجامي ئةو كةش و هةوايةدا ديسانةوة و لةلايان دةستةبذيَري كوردستاني دووبارة قسةوباسي ليَوة دةكريَت.

دةكريَت ثرسياريَكي طرينط بورذيَنين : بوَ نموونة، لةبةرضي ئةو هةموو هيَزو توواناو ئيشوكارانة ئةنجام بدريَت بوَ ثرِوَسة و سازداني رِاثرسي طشتي دةربارةي ضارةنووسي كوردستان، لةكاتيَكدا ثيَشوةخت، هةموو لايانيَك دةزانن و دلَنيان كة ض ئةنجاميَكي ليَدةكةويَتةوة ؟ بيَطوومان هةموو كورديَك لة هةر شويَنيَكي دوونيادا بيَت، لةناوةو لةدةرةوةي كوردستاندا، داواي سةربةخوَي و برِيارداني ضارةنووسي خوَي هةلَدةبذيَريَت و داواي دةولَةتيَكي كوردي دةكات. . .

لة جياتي ئةوةدا دةكريَت، ئيَمة هةموومان، هةرضي هيَزو تويَذو لايانة سياسي و فةرهةنطيةكاني كوردستان، لة ناوةوةو لةدةرةوةي كوردستان، زياتر بة شيَوةيةكي واقيعيانة و بةرثرسانة بةرامبةر بارودوَخي ئةمرِوَكةي كوردستاندا هةلَسووكةوت بكةين، زياتر كار بوَ يةكخستنةوةو طةرِانةوةي داموودةزطاكاني حكوومةتي هةريَمي كوردستان بكةين، هةرضي زووة حكوومةتيَك و كابينةيةكي نويي يةكطرتوو درووستبكريَتةوة، تيايدا هةموو هيَزوو لايانة سياسيةكاني كوردستاني تيَدا بةشداربيَت.

ديارة رِووداوةكاني ئةو ناوضةية هيَندة خيَرا تيَدةثةرِن، كورد دةبيَت ضةلةنطترو ضالاكتربن، بوَ رِيَكخستنةوةي مالَ و حالَي خوَيان، ئةمرِوَكة مةترسي جوَراوجوَر و دةستدريَذي ضةكداري هةنديَك ولآتان هيَرش دةهيَننة ناوضةكة، دةبيَت بة يةكطرتوويي بةرةنطاريان ببينةوة، دةبيَت ئيَمةي كورد خاوةني (ئاذاندا) و كوَنتراكتيَك بين، خاوةني بةرنامةي سياسي يةكطرتوو و وتاريَكي يةكطرتوو بين، بوَ درووستبووني ئةو وتارةو سازداني ئةم ئاذانداية، تويَذي رِوَشنفكران و ئيَليتي كوردي رِوَليَكي طةورة ضاوةرِوانيان دةكات، دةكري ببنة هةويَني ئةو ثرِوَسةية و لاثةرِةيةك بوَ خةبات و دةوري خوَيان توَمار بكةن.

ديارة كاريطةري ثيَشنياري (رِاثرسي طشتي) لة ئاستي ناوخوَدا رِوَليَكي باش و ثوَزةتيفي دةبيَت، ئةوةي تايبةتة بة ديالوَطي ناوةخوَي و ثةيوةنديةكاني نيَوان سةرجةم نووسةرو رِوَشنبيران، بة تايبةتي ثاش رِووداوة دلَتةزيَنةكاني كوردستان و ثاش رِاثةرِيني سالَي 1991، بةرامبةر بة حالةتي دووكةرتبووني ئةم تويَذة، ثيَشنياري ثيَشكةشكراو، جوَريَك لة هيَزو تةوذم دةبةخشيَتة رِوَشنفكران بوَ لةيةكتر نزيكبوونةوة و كاري هاوبةش.

بةرامبةر ئةو هةموو ثيَشهات و رِووداوة ضارةنووسسازانةدا، ئةوةي زوَر بة زةقي وةكوو داواكاريةكي نةتةوةي و نيشتيماني، ئةوةية كة دةبيَت دانيشتوواني كوردستاني باشوور

 (هةريَمي كوردستاني عيرِاق) كار بوَ يةكطرتووي هةموو ناوضةكةيان بكةن، وة ببينة خاوةن يةك ئاذاندةي يةكطرتوو و كار بوَ ئةم مةسةلانة بكةين:

-                     دياريكردني سنووري جوطرافياي كوردستاني باشوور، بةو واتايةي كة هةموو ناوضة بةعةرةبكراوةكان و ئةو ناوضانة بطريَتةوة هةتا رِووخاني رِذيَمي دكتاتوَري لةذيَر دةسةلآتي دةولَةتي عيرِاق بووة و بةزوَرة ملي، وة بة شيَوةيةكي نارِةواو بة فةرمي خراونةتة سةر شارة عةرةبةكان، دةبيَت هةرضي زووة، ئةمرِوَكة هةلومةرجيَكي زوَر طوونجاو لةبارة بوَ دياريكردني سنووري كوردستاني عيرِاق، تةنانةت لة بةياننامةي ئازاري (1970) ش، لَةطةلَ ئةوةش سةركردايةتي كورد و بارزاني نةمر باسيان لةو مةسةلةية كردووة، بةلآم بة كردةوة حكومةتي عيرِاق خوَي لةو مةسةلةية دزييةوةو يةكلايانة، لة سالَي (1974) سنووريَكي بوَ ناوضةي ئوَتوَنوَمي دةستنيشان كرد (3)

باسكردن و ثيَشنياركردني (رِاثرسي طشتي) ، هيض بايةخ و طرينطيةكي نابيَت، ئةطةر ثيَشتر كوردةكان، سنووري ولآتي خوَيان دةستنيشان نةكةن، ئةم دياريكردنةي سنوور و زةمينةية، طرينطيةكي ئيستراتيجي نةتةوةييان هةية، هةروةها دةبيَت (سةرذميَري طشتي) بكريَت بوَ سازداني ئاماري ثيَويست بوَ ذمارةي دانيشتوواني ئةمرِوَكةي هةريَمي كوردستاني عيرِاق. ئةو حكومةتة يةكطرتووة نوييةي كة لة ئةنجامدا دةست بةكار دةكات، لة ضوارضيَوةي ئةو سنوورةدا ثيَك ديَت و شةرعيةت وةردةطريَت و دةسةلآتي حكومةت و بةهاوكاري ولآتاني هاوثةيمان و رِيَكخراوةكاني نةتةوة يةكطرتووةكان، هةروةها ئةو ولآتانةي دةيانةويَت لةمةوثاش رِوَلَيَكيان هةبيَت لة بنياتنانةوةي ولآتدا، ثيَكةوة بة بةرنامةيةكي دارِيَذراوةوة، ئةو كارو خزمةتطوزاريانة ئةنجام بدةن، كة بة دريَذاي حوكمي دكتاتوَري رِابردوو نةكرابوو

-                     بوواريَكي تري خةبات و كاري رِوَشنفكراني كوردستان لةوةوة دةبينم، لة بارودوَخي ثاش رِووخاني رِذيَمي بةغدا، هةموو لايةك رِوَذانة دةبينن و دةبستن، كة ضوَن رِاطةياندني ولآتاني عةرةبي، ضوَن مامةلَة لَةطةلَ كيَشةي عيرِاق و مةسةلةي كورد و رِوَلَيان لة رِووخاني رِذيَمي ثيَشوو دةكةن، ضوَن و ض شيَوة ضارةسةريَكي طوونجاو ثةسةند دةكةن بوَ ئيَمةي دانيشتووي باشووري كوردستان، ضوَن بة شيَوةيةكي كويَرانة، بوونمان وةكوو ميللةتيَكي جياوازو و داخوازية نةتةوةييةكانمان لةناو تاريكي بيري نةتةوايةتي عةرةبي شوَفيني بزر دةكةن، هةقي ئةوةمان ثيَرِانابينن وةكوو ميللةتيَكي جياواز و خاوةن كيَشةيةكي سياسي، ئةمرِوَكة لة كاتي بنياتنانةوةي عيرِاقي نويَدا، شويَنيَك و كةسايةتييةكي نويَمان هةبيَت، هةموومان كةنالَةكاني رِاطةياندني عةرةبي دةبينين، كة بة ض شيَوةيةك مةسةلةي كورد لة عيرِاق باس دةكةن، لةبةر ئةوةشة، دةكريَت كارو بةرنامةي دةزطاكاني رِاطةياندني كوردستان، وة لةسةرووي هةمووشيان بة قةلَةم و هاوكاري نووسةرانمان (لةسةرانسةري كوردستاندا) .

دةبيَت هةولَ بدةين (دذة تةوذميَكي رِاطةياندني كوردستاني) درووست بكةين، وةكوو ثةرضدانةوةيةكي نةتةوةيي و رِةوا بوَ ثاريَزطاري لة كيَشةي رِةواي ميللةتةكةمان و ثاراستني ئةزمووني كوردستانمان، ئةو ئةزموونةي زياتر لةهةر ضارةسةريَك و دةرفةتيَكي تري ميَذووي ميللةتي كورد، ثتر و باشتر خزمةتي مروَظي كورد و نيشتيمانماني كردووة.

بةرامبةر ئةو طفتووطوَيانةي ئةمرِوَكة لة كوردستاندا سازدةكريَت، ئةو دلَةرِاوكيَيانةي كة بة هةقيقةت سةرضاوةكةي بي شك، لة دلَسوَزي و هةستي كوردايةتيةوة سةرضاوة وةردةطرن،

ئةوةي ئةمرِوَكة دةكريَت ببيَتة ئةركيَكي سةرةكي سةرشاني هةموو كورديَك، ئةوةية ضوَن ئةو ئازادي و سةربةخوَييةي لة كوردستاندا بةرجةستة بووة، ضوَنيان بثاريَزين ؟ ضي بكريَت بوَ ئةوةي بة شيَوةيةكي سةرتاسةري بضةسثيَت ؟، ئةو ثرسيارانةية كة تةنها لة دةستووريَكي نويَدا لة عيرِاق وةلآم دةدريَنةوةو دلَةرِاوكيَ و ترسةكانمان دةرِةويَتةوة، دةبيَت خوَسازدةين بوَ شةرِيَك كة بةرةو سةرفرازيمان دةبات، ئةويش (شةرِي دةستوورة) ، هةروةكوو سةروَك مةسعوود بارزاني، زوَر زانستييانةو ووردبينانة ثيَناسةي كردووة، ئةو دةستوورةي كة ئةمرِوَكة هةموو هيَزو لايانة كورد و عيرِاقيةكان خةريكي سازدانيةتي.

ئةو دلَةرِاوكيَ و مةترسيانةية بةرامبةر ضارةنووس و داهاتووي ميللةتةكةمان، كة سةروَك مةسعوود بارزاني، ئةويش وةكوو هةر تاكيَكي ناو كوَمةلَطا هةستي ثيَكردووة، لة ضوارضيَوةي ئيسترِاتيجيةتيَكي نوي خستية رِوو، لةو كاتةي شاندي هيَزة كورديةكان لَةطةلَ هيَزةكاني تري عيرِاقي خةريكي دارِشتنةوةو سازداني دةستووريَكي نويَن، سةروَك بارزاني ثرِةنسيثيَكي نويَي ثيَشنيار كردووة، ئةويش ثرِةنسيثي (ثيَكةوة ذيان و يةكطرتنةوةي ئارةزوومةندانةية) (4)

 ئةوةش تاكة رِيَطايةكة بوَ ئةوةي ثيَكةوذياني هيَمنانةي ميللةتاني هاوبةشي عيرِاق بثاريَزيَت، ئةم هةلَويَست و دركاندني ئةم ثرِةنسيثة لةكات و ساتيَكي هيَندة هةستيارو ضارةنووسساز، ئةو مةترسيانة دةرِةويَنيَتةوة، كة هةنديَك لة هاولآتياني كوردي ناوةوةو دةرةوةي كوردستان دةريدةبرِن، لةوة دلَنيا دةبنةوة كة سةركردايةتي كورد، ئةمجارة وةكوو جارةكاني تر لة ميَذوودا، هيَندة بة ساكاري و دلَسافيةوة ناضنة ناو هيض رِيَكةوتنيَك كة ضارةنووسي ميللةتي كوردي ثيَوة بةسترابيَتةوة، كورد فيَري ئةوةبووة كة هةميشة بة طوومانةوة برِوانيَتةوة مةسةلةكان، هيَندة خوَشباوةرِ نةبيَت. .

ئةمرِوَكة، زياتر لةهةر كاتيَكي تر، يةكرِيزي و تةبايي هيَزة سياسيي و فةرهةنطيةكاني كوردي و هةلَمةت و خةباتي دةستةبذيَراني (ئيَليتي) كوَمةلَطاي كوردستان ثيَويستن، بوَ شوَرِشيَكي سةرتاسةري فةرهةنطي و بوَ (ثاكسازي و ضاكسازي) لةناو سيستةم و دةسةلآت و كوَمةلَطاي كوردستان، دةبيَت سنووري ولآتي خوَمان دياري بكةين، بزانين ئامارةكانمان ضوَنن ؟ ض ذيَرخان و سامانمان هةية ؟ ضيمان ثيَدةكريَت ؟، خوَمان سازدةين بوَ هةلَبذاردنيَكي نويي ثةرلةمان و دروستكردني كابينةيةكي نويي حكومةتي هةريَمي كوردستان، يةكطرتنةوةي هةموو بةرِيَوةبةرايةتيةكانمان، بة يةك دةنط و بةيةك (ئاذاندةي كوردستاني) وة بضينة نيَو هةر هاوكيَشةيةكي عيرأقي و ناوضةيي ونيَودةولَةتيدا، ئينجا ئةو هاوكيَشة لة ضوارضيَوةي

فيدرِالَي) و (كوَنفيدرِالَيدا) بيَت لَةطةلَ دةولَةتي داهاتووي عيرِاقدا، ياخوود هةرجوَريَكي تري ضارةسةر بيَت، لة كوَتايشدا، هةر برِياريَكي لةو جوَرة كة ثةيوةست بيَت بةثرسي ضارةنووسي ميللةتي كوردي باشوور، تةنها لةيةك سةرضاوةوة شةرِعيةت و برِيار وةردةطريَت، ئةويش ثةرلةمانيَكي نويي هةلَبذيَردراوي كوردستانة.

خةسرةو ثيربالَ

25/8/2003

Pirbal@hotmail. com

سةرضاوةكان :

1                    . ثارتي رِزطاري كوردستان، ثارتيَكي سياسي ية لة شاري سولةيماني بارةطاي خوَيان هةية، سةيري ثةيرِةوثرِوَطرام و بلآوكراوةكاني بكةن، هةر لةسالَي (1993) وة رِيَفراندوَميان وةكوو درووشميَك بةرزكردوَتةوة، مالَثةرِي ئةنتةرنيَتيان : http://www. rizgary. com

2- حيزبي كوَموَنيستي كريَكاراني عيرِاقي، ضةند سالَيَكة كارو ضالاكي لةسةر ثيَشنياري رِيَفراندوَم ئةنجام دةدةن، وة طوَظاريَكيان هةية بةناوي (رِيَفراندوَم) ، ئاسوَ كةمالَ و خةسرةو ساية سةرنووسةرينة، لة وتاريَكدا بةناونيشاني : بوَضي رِوناكبيراني ناسيوَناليست هاتوونةتة ثالَ رِيَفراندوَم ؟، سايتي (كوردستان نيَت) رِوَذي 20/8/2003، ئاسوَ كةمالَ، باس لةو مةسةلةية دةكات.

3-فةريد ئةسةسةرد، (مةسةلةي سنوور) ، مالَثةرِي كوردستان نيوز، سولةيماني، http://www. kurdstannews. net 20/8/2003 4

4                     سةروَك مةسعوود بارزاني، لة ئاهةنطي (57) ةمين سالَيادي دامةزراني ثارتي ديموكراتي كوردستان، وةكوو ثرِةنسيثيَك و ئيسترِاجيتيةكي نوي رِاطةياند لة بةرواري

 16/ ئابي 2003.

ئةو ثرِةنسيثة طونجاوةية، كة حةتميةتي دةستووريَك دياريدةكات، كة ناسنامةيةك دةداتة دةولَةت و حكومةتي عيرِاق، لةسةر بنضينةيةكي ئيتيحادي ئيختياري (يةكطرتنةوةي ئارةزوومةندانةي) ميللةتاني جياوازي عيرِاق. .