سةددام، ثةندصَك بؤ مصَذوو! ... سيروان كارواني

 

15-12-2003 02:04

 

زؤربةي مرؤظة ديكتاتؤر و مرؤظكوذةكان تا بة كورسيي دةستةلآت ياخود ئةو بةرزايية دةطةن كة بؤي هةلَدةطذصن، لة سةرةتاوة ئةو أصطايانة تاقي دةكةنةوة كة دةبنة هؤي أاكصشتني سةرنجي خةلَك. ديكتاتؤرةكان بةر لة ضةسثاندني دةستةلآتي تةواوي خؤيان، ضةند هةنطاوصك بةرةو ناخي خةلَك دةنصن و ثاشان أوو لة توندوتيذي دةكةن. بةم شصوةية، كؤمةلَصك دةنطيش لة أصطاي زةبروزةنطةوة ثةيدا دةكةن و دواييش هةر لةو أصطايةوة واتة زؤرداري هةولَ دةدةن كورسيي دةستةلآت بهصلَنةوة. شتصك كة زؤر ئاشكراية، ئةوةية كة ديكتاتؤرةكان بة مردني ئاساييي خؤيان نامرن. ئةوان دةبنة ثةندي زةمانة و لة ئةنجامدا، يان بةر هصرشي تؤلَة دةكةون و سواري ثةيكةرةكانيان دةبن، يان لة بةرانبةر جيهانصكدا دادطايي دةكرصن و ياخود تةنانةت نابنة خاوةني طؤأصكيش.  

ديارة لة هيض كاتصكدا مرؤظةكان وةكويةك بير ناكةنةوة، ضونكة ئةطةر وابص، ئةوا ديكتاتؤر سةرهةلَنادات ياخود تةمةني زؤر كورتخايةن دةبصت. ئةم أةوشةي مرؤظيش وةكوو هةموو طيانداراني تر كارصكي سروشتيية. طوتةيةكي نةستةق هةية دةلَص "هةلَةكردن عةيب نيية، دووبارةكردنةوةي عةيبة"، ئةوةي طرنطة مرؤظ ثةندصك لة أابووردوو وةربطرصت و ثةرةي ثص بة ذيان بدات، ئةوةي طرنطة مرؤظ بةرةو ئاسوودةييي خةلَكاني تريش هةنطاو بنصت بةمة خؤي ئاسوودة دةكات.  

لة كاتي ئصستادا ئةطةر مرؤظايةتي بة تايبةتي لة أؤذهةلآتي ناوةأاستدا ضؤن ئاسوودة دصتة كؤأي ذيانةوة، بيةوص ئةوهاش ذيان بةجصبصلَص، ئةوا، سةددام و تةواوي دارودةستة و أذصمة فةرمانأةوايية ضةندين سالَييةكةي دةبن بة باشترين ثةند كة كةلَكيان لص وةربطيرص. سةددام لة هةموو ماوةي دةستةلآتةكةيدا هصندة ناهةموار أةفتاري كرد و دذي سروشت جوولآيةوة، كة تةنانةت ذياني بة ثةلةوةرةكانيش أةوا نةدةبيني. ئصستا ئةطةر بؤي بلوص و لة زمانيان بزانص، ئةوا لةبةر ثةلةوةر و دارودرةختيش كأنؤش دةبا و لصيان دةثاأصتةوة.  

ضةندين سالَ بوو لة عصراقي سةروةختي سةددامدا، هةموو سالَصك 28ي نيسان كة سةددام تيايدا لةدايك بووبوو، ضونكة ديكتاتؤر بالآدةست بوو، دةكرا بة جةذني نةتةوةيي و هصندةي بذصويي ذياني خةلَكي ضةندين دصي بص خوصندنطة و نةخؤشخانة داوةت ساز دةكرا. ئةمسالَ 2003 تةنها سالَصك بوو لةوةتاي ئةو أذصمة جلَةوي فةرمانأةواييي بة دةستةوة طرتبوو، ئةو يادة بةخورتيية نةكرصتةوة. سالَي 2003ي هةمان أؤذ بة لةناوضووني ئةو أذصمة، سةد هصندةي تر لة خةلَكي هةموو لا بة ئارةزووي خؤيان جةذني لةطؤأناني ديكتاتؤريةتيان كردةوة و هةناسةي شادييان هةلَمذي.  

لة عصراقدا، بة لةناوضووني أذصمةكةي سةددام و ئصستاش دةستطيركردني خؤي مرؤظايةتي ضووة قؤناغصكي ترةوة. سةددام جارصك با هةر ضاو لة زةوي بنص. أةوشي ئاشي بةرةو ثصشةوةضووني مرؤظايةتي أاناوةستص و لة طةأانداية.  

ديكتاتؤر لة خوصنأشتن و هةر تاوانصكي تردا سنووربةزصنة. كة سنووري بةزاند، ئيتر نة تصدةطات و نة كةس دةناسص، نة كةس بة تةواوي دةبينص و نة ورتةي كةس بة تةواوي دةبيسص.  

سةددام نة سروشتي ثص لةناو برا و نة توانيي نةتةوةيةك بص زمان و كولتوور بهصلَصتةوة، نة تةنانةت توانيي أةطوأيشةي عةشيرةتةعةرةبصك تةواو ببذصتةوة. سةددام هصندة نةفام بوو و ئةوةندةش لة ذيان حالَي نةبووبوو، كة نةتةوةيةكي ضةند هةزار سالَة بة ئةنفال و ذارباران لةناو ناضص، بة أاطوصزان و أةطةزطؤأين لةناو ناضص، كةضي هةر مصذووي خؤي أةش كرد.  

دة با أذصمة ديكتاتؤر و خوصنمأةكاني تريش بة تايبةتي دراوسصكاني سةددام كة هصشتا لةسةر ئةو بأواية ماون بة زةبروزةنط ئازادي لة خةلَك زةوت بكةن و تا سةر درصذة بة زؤرداري بدةن، هةرضي زووة دةستبةرداري مافي أةواي خةلَكاني ضةوساوة و زؤرلصكراو بن و، مةرطي خوصنمذةكاني تر ببصتة عيبرةت بؤيان.  

بة دلَنياييةوة:

·         ئةوةي دةرطاي مالَي هةذاران بشكصنص، ئةوا درةنط يا زوو ئابأووي دةشكص.  

·         ئةوةي هصندة طةمذة بص و ثصي وابص لة خةلَكي تر مرؤظترة، درةنط يا زوو دةبصتة كارتي مةسخةرة.  

·         ئةوةي هصندة بة خؤيدا هةلَبدات، ئةوا درةنط يا زوو مصذوو لصي دةكةوصتة طوومانةوة.  

·         ئةوةي بة ضاوي سووك نيطاي خةلَكي تر بدات، درةنط يا زوو فأث دةدرثتة زبلَداني مصذووةوةز

 

ت: بة دةسكارييةوة، 2003.  12.  14