توركيا ئاراستةكةي لة دنيايةكي طيَذةندا هةلَدةبذيَريَت .... سةرداري سةديق ئةفةندي : كردوية بة كوردي

 

26-11-2003 15:23

 

 

بةشي يةكةم

لةثاش ئةو بؤمبا تةقينةوةيةي ئةم دوايية، مةزندةي ئةوة دةكريَت كة رةنطة توركيا ثيَ زيَدةتر لةسةر ثرسي ئاسايش دابطريَت لةوةي لةسةر ثرسي ئازادي. بةلآم وةكوتر ئةستةمة مرؤظ نوقلآنةي بؤ ليَبدا كة توركيا بةرةو كويَ دةضيَت. رؤذنامةي (سظيَنسكا داطبلادت) ي سويَدي ليستيَكي بة ثيَنج ثرسيار لةمةرِ ثاشةرِؤذي توركيا خستوةتة ثيَش ضاو كة برِياردةرن بؤ ئةو ولآتةي كة تامةزرؤية بؤ ضوونة نيَو يةكيةتي ئوروثاوة.

 

 كة كةشتييةكةت دةكةويَتة طيَذةنةوة، باشترين كاريَك كة دةبيَت بيكةيت ئةوةية كة تاويَك بةهيَمني دابنيشيت بةر لةوةي هةولَي مانؤرِيَكي ديكة بدةي. ئةمة رةثورِاست بؤ توركياي ثاش ئةو ضةند رؤذة دةطونجيَت كة لةماوةي خةفتةيةكدا ضوار بؤمب هةموو كؤمةلَطاكةي هةذاند.

طيَذةنةكة تةنيا لة زةرياكةي خودي توركيا خؤيةوة نيية بةلَكو شةثؤلةكاني ئيَراقي هاوسيَ و ناجيَطيريش كاريَكي زؤري تيَكردوة. دةتوانين بيَذين (ثارتي دادثةروةري و ثيَشكةوتن) ي دةسةلآتدار دةكةويَتة ململانيةوة دةطةلَ سوثا و فةرمانبةرةثايةبةرزةكاندا لةسةر ئةوةي لةو ئاوة شلَةقاوةدا كيَ سةولَليَدةر بيَت.

دةتوانين بطةينة ئةوةش كة توركيا ثيَ لةسةر ثرسي ئاسايش زياتر رادةطريَت لةوةي لةسةر ثرسي ئازادي، واتة خاوكردنةوةي خيَرايي لة ضاكسازييةكاني خؤطونجاندن لةطةلَ يةكيَتي ئوروثا و ثيَداني هيَزي زياتر بة ثؤليسي تورك بؤ راوكردني تيروريستة خؤمالَييةكان. كةواتة ثيادةكردني (" بةهيض جؤر ئةشكةنجة ريَنةدان") ةكةي تةيب ئةردؤطاني سةرةك وةزيران لة كردةوةدا سةختتر دةبيَت.

ئةدي بةهةرحالَ ئاراستةكة بةرةو كويَ دةبيَت بؤ توركيايةي كة بؤتة روانطةي تيروريستة ئيسلامييةكان.

رؤذي هةيني هيض كام لةو ثسثؤرِانةي لة ئةنكارة و ئةستةمبولَةوة بانطهيَشتي ئةو سيمينارةي ثةرلةماني ستؤكهؤلم كرابوون كة لةمةرِ (توركيا لة ئوروثاي ثاشةرِؤذدا) دا طيرا، بةرضاو نةكةوت كة بويَريَت بةدلَنيياييةوة لةمةرِ رةطورِيشةي ئاراستةي سياسييانةدا بدويَت.

تاكة ثةيظنيًَك كة بةرطويَم كةوت لةلايةن رةقيب ديوراني رؤذنامةوان بوو كة ثرؤذةي ميديا لة سةرخةرجي يةكيةتي ئوروثا بةريَوة دةبات بة رووني طوتي: هيض ليَكدانةوةيةك بؤ سياسةتي توركيا لةدةرةوةرِا مةكة. سياسةتي توركيا لة وازييةكي شاراوةي دةسةلآت دةضيَت كة زؤر خيَرا بادةداتةوة. بؤية بيَمتمانةيي بالَ بةسةر زوربةي ثرسة طةورةكاني ثاشةرِؤذي توركيادا دةكيَشيَت، كة ئةمانةن:

قوبروسي دابةشكراو. . .

ئيسلام لة ولآتيَكي سيَكيولاردا (عةلماني) . . .

رؤلَي جةندرمة لة كؤمارةكةدا. . .

مافي كةمةنةتةوةكان. . .

هةظالَبةنديَتي لةطةلَ ئةمريكادا. . .

 

بةشي دوةم

لةثاش ئةو بؤمبا تةقينةوةيةي ئةم دوايية، مةزندةي ئةوة دةكريَت كة رةنطة توركيا ثيَ زيَدةتر لةسةر ثرسي ئاسايش دابطريَت لةوةي لةسةر ثرسي ئازادي. بةلآم وةكوتر ئةستةمة مرؤظ نوقلآنةي بؤ ليَبدا كة توركيا بةرةو كويَ دةضيَت. رؤذنامةي (سظيَنسكا داطبلادت) ي سويَدي ليستيَكي بة ثيَنج ثرسيار لةمةرِ ثاشةرِؤذي توركيا خستوةتة ثيَش ضاو كة برِياردةرن بؤ ئةو ولآتةي كة تامةزرؤية بؤ ضوونة نيَو يةكيةتي ئوروثاوة.

قوبروسي دابةشكراو. . .

ئيسلام لة ولآتيَكي سيَكيولاردا (عةلماني) . . .

رؤلَي سوثا لة كؤمارةكةدا. . .

مافي كةمةنةتةوةكان. . .

هةظالَبةنديَتي لةطةلَ ئةمريكادا. . .

قوبروسي دابةشكراو. . .

 لة ثرسي قوبروسي دابةشكراودا، تةيب ئةردؤطاني سةرؤك ثارتي د. ث بايداوة. . ثيَشتر زؤر ثؤزةتيظانة دةربارةي ثلانة ئاشتييانةكةي كؤفي ئةناني سكرتيَري كؤمةلَةي نةتةوةكان و هةلَبذاردنةكةي كة توركةقوبروسييةبةرهةلَستكارةكان دةخوازن لة ديسةمبةردا لة ذيَر ثةيامي (بةلَيَ بؤ ثلاني ئاشتي و نةخيَر بؤ دابةشكردني قوبروس) دا، ئةنجام بدريَت و لة يةكي ماي سالَي داهاتووشدا بضنة يةكيةتي ئوروثاوة. دةنا توركةقوبروسييةكان لة سةرمادا دةميَننةوة و يونانييةقوبروسييةكانيش دةضنة يةكيةتي ئوروثاي طةرمووطورِةوة. دةيتوانيش ظيَتوكةي دذ بةوة بخاتةكار كة توركيا دةبيَت دانوستاني بوونة ئةندامي لة يةكيةتي ئوروثادا ثايزي 2004 دةست ثيَبكاتةوة.

كةضي كة ئةردؤطان لةم دواييةدا ضووة قوبروس، ثةيظةكاني بوونة ثالَثشتي رةوف دةنكاشي سةرؤكي لةتة كؤمارةكة. بةرهةلَسكاران لة باكووري قوبروس ئةمة بة لةمثةريَكي طةورة دادةنيَن لة ريَي يةكطرتنةوةي قوبروسدا.

عةبدولآ طولي وةزيري دةرةوةي توركياش لةم هةفتةيةدا لة ستؤكهؤلم طوتي:"بيَ ضارةسةر مانةوة، نا ضارةسةركردنة". بةلآم ئةمة لة مةيداني كاردا بيَجطة لة تاريكييةكي بة ديوار تةنراو هيضي ديكة ناطةيةنيَت.

باكووري قوبروس بةهةشتيَكة بؤ ئةوانةي دةيانةويَت ثارةكانيان ثاك بكةنةوة و بكةنة شةرعي. ئةندامبوون لة يةكيةتي ئوروثادا دةبيَت ئةو كارة ثؤخلَة رؤشن يكاتةوة، ئةوةي لايةنة بةهيَزةكان دةخوازن ريَطاي ليَ بطرن.

ئيسلام لة ولآتيَكي سيَكيولاردا (عةلماني) . . .

ثارتي دادثةروةري و ثيَشكةوتن خؤي بةشيَكي جودابوةوةي ثارتة ئيسلامييةكةي نةجمةدين ئةربةكاني كؤنة سةرؤك وةزيرانة. تاكو ئيَستاش ئةو دلَةرِاوكيَية ساخ نةبوةتةوة كة ئايا ثارتي د. ث هةر طورطيَكي ئيسلامي بةتةماحة لةبةرطي نةرمي مةرِي خؤطونجاندن لة يةكيةتي ئوروثادا. بةلآم توركة سيَكيولارةكان (عةلمانييةكان) بة ئاطان وجةخت لةسةر ئةوة دةكةن كة لة سةركردايةتي ثارتي د. ث دا ضةند ئاراستةيةك هةية نةك هةر ئةو را خؤرئاوادؤستانةيةي عةبدولآ طول.

رؤلَي سوثا لة كؤمارةكةدا. . .

بؤ ئةوةي حكومةتي ثارتي د. ث زيَدةتر بة لايةنطري يةكيةتي ئوروثا لة قةلَةم بدريَت، بؤضوونةكانيشيان سةبارةت بة ئةنجومةني ئاسايشي نةتةوةيي طؤرِيوة، ئةو ئةنجومةنةي كة ذةنرِالََة طةورةكان دةسةلآتي خؤيان بةسةر حكومةتدا تيَيدا بةكار دةبةن. بةطويَرةي ضاكسازييةكان دةبيَت ئةنجومةني ئاسايشي نةتةوةيي ئةركةكةي تةنيَ ئامرذطاري و سةرؤكةكةشي سظيل بيَت، مانطةنامانطيَك كؤبوونةوةكاني طريَ بدريَت. ئةوي راستي بيَت، ثيَويستة كة ثارتي د. ث ضاكسازييةكاني شويَنباوةر بيَتِ و بةشيَوةيةكي راستةقينة بةئةنجام بطةيةنيَت نةوةكو هةر رووكةش و بؤ ئارايشت بيَت.

هةشتا سالَ لةمةوبةر سوثا ئةو كؤمارةي دامةزراندوة، لةو دةمةوة برِبرِةي ثشتي حكومةتةكةية. سوثا وةك ثاسةوانيَكي سيكيولاريزمي و كاملَبووني هةريَمةكةيةتي. طةلثرسييةكان وا ثيشان دةدةن كة سوثا دةزطايةكي كؤمةلَطاية وجيَطاي ئةوثةرِي متمانةي دانيشتوانة.

 

مافي كةمةنةتةوةكان. . .

ئةورؤ دةكاريَت رؤذنامة و كتيَبان بةزماني كوردي لةضاث بدريَت، بةلآم ئةطةري كوردي خويَندن و وةشاني ثرؤطرامي راديؤ و تةلةظيزيون بة كوردي و زماني كةمةنةتةوةكاني ديكة زؤر سنوربؤكيَشراون. بةثيَي ياسا نويَ دانراوةكان بؤ دةستاويَذي راطةياندن:دةتوانريَت راديؤ و تةلةظيزيون تةنيا نيوكاذيَر لة رؤذيَكدا يان سةرجةم ضوار كاذيَر لة هةفتةيةكدا بة كوردي و زمانةكاني تر بوةشيَنريَت. رةقيب ديوراني رؤذنامةنووسي ئةستةنبلَي دةلَيًَت: ثيَويستة ثرؤطرامةكان ثاش طؤرِينيان بؤ توركيش بوةشيَنريَنةوة.

هةظالَبةنديَتي لةطةلَ ئةمريكادا. . .

شةرِي ئيَراق هةظالَبةندي توركياي ئةندامي ناتؤ وئةمريكاي ناية بةردةم تاقيكردنةوةوة.

لةبةهاري رابردوودا كة ثةرلةماني تورك ريَطاي نةدا كة هيَزةكاني ئةمريكا ناوضةكاني توركيا بةكاربةريَت لة هيَرشة زةوينييةكةيدا بؤ سةر ئيَراق، ئةمة بةرِيَوةبةرايةتي بوشي داضلَكان.

حكومةتي تورك لةلاي خؤيةوة تورِة بوو بةوةي كة ثايزي رابردوو ئةمريكا لةسةرةتاوة داواي بةشداري ئازادانةي هيَزي توركي لةهاوثةيمانييةتيةكةي لة ئيَراقدا كرد_ثارتي د. ث بة يةكدةنطي دةنطيان بة بةلَيَ دا_ و ثاشان دواي نارِةزايي توندي ئيَراقي و كورد، داواي لة توركان كرد كة ضاوةرِيَ بكات لة ناردني هيَزةكانيدا.

"ئةو رووداوة ئةو جووتةي بريندار كرد. ئةنكارا زؤر خةمطين بوو بةهؤي (نارةِزايي ئيَراقي و كوردةوة) . هةروةها ستونووس ميًهمةد عةلي بيراند بةجةختكردنةوة دةلَيَت: ئيَمة هةموومان هةستمان بريندار بوو "بةهؤي رووداويَكةوة كة هةظالَبةنديَتي ئةمريكا و توركي هةذاند. . .

Bitte Hammargren نووسيني:

Svenska Dagbladet رؤذي 23 نؤظةمبةر2003 رؤذنامةي

سةرداري سةديق ئةفةندي : كردوية بة كوردي

Hit Counter ميوان ئةم بابةتةي خوصندؤتةوة