برِصك لة بزاظة رِووناكبيرييةكاني كورد .... سيروان كارواني

 

12-10-2003 02:00

 

1-   لة سالَي 1897دا، أؤذنامةي "كوردستان" كة أؤذنامةيةكي هةفتةيي ي ئةدةبي بووة، مةدحةت بةط نةوةي بةدرخان بةط لة ئةستةمبوولَ دةري كردووة، ثاشان لةبةر نةخؤشي مةدحةت بةط، عةبدولأةحمان بةطي براي دةستي داوةتص. لة ثصشدا لة قاهيرةي ميسر دةريكردووة و، ثاشان لة (جنصف) و (فولكستون) و (لةندةن) ، بةو شصوةية لة طةأاندا دةر            ضووة تا سالآني 1915 – 1916. ثاشان سوورةييابةط بةدرخان هصنايةوة بؤ قاهيرة، هةر ثازدة أؤذ جارصك ذمارةيةكي بة كوردي و توركي لص دةردةكرد. كة دةستووري عوسماني أاطةيةنرا، هةر سوورةييابةط بردييةوة بؤ ئةستةمبوولَ و لةوص دةري دةكرد. لة ذمارة يةكةوة تا 31ي ئةم أؤذنامةية ئصستا لة كتصبخانةي (ثروسيا) داية لة ئالَمانيا (ع. س. مصذووي ئةدةبي كوردي ل552) . تصبيني: هةندصك مصذووي دةرضووني ئةم أؤذنامةية بؤ سالَي 1898 دةطةأصننةوة (س. ك) .

2-   لة سالَي 1907دا، أؤذنامةي "كورد" كة أؤذنامةيةكي هةفتةيي ي ئةدةبيي كوردي و توركي بووة، لةلايةن كؤمةلَي شصخ عةبدولقادري شصخ عوبصدولَلآ لة ئةستةمبوولَ دةرضووة (ع. س. مصذووي ئةدةبي كوردي ل552) .

3-   لة حوزةيراني سالَي 1911دا، طؤظاري "أؤذي كورد" كة طؤظارصكي هةفتةيي ي ئةدةبي بووة، لةلايةن كؤمةلَي هيواوة لة ئةستةمبوولَ دةرضووة. ذمارةي يةكةم و دووةم و سصيةمي عةبدولكةريم ئةفةندي سولةيماني سةروكاري كردووة. لةو ذمارانةدا، وصنةي ثادشاكاني كورد (سةلاحةدديني ئةييوبي) و (كةريم خاني زةند) و (بةدرخان حوسصن كةنعان) ثادشاي تصياندا دةركردووة. ثاشان ئةم طؤظارة ناوي بووة "هةتاوي كورد". عةبدولعةزيز بابان هةر بة مانطي جارصك ذمارةيةكي بة كوردي و توركي لة ئةستةمبوولَ لص دةردةكرد. يةكةم ذمارةي لة 11ي تشريني يةكةمي 1929ي أؤمي 1913ي ميلادي بووة، وصنةي عةبدولأةحمان ثاشاي بابان لةو ذمارةيةدا هةية (ع. س. مصذووي ئةدةبي كوردي ل552) .

4-   كلة سالَي 1912دا، طؤظاري "كوردستان" لةلايةن مبةشرةكان مانطي جارصك لة (ورمص) دةرضووة، بةلآم زؤر نةذياوة (ع. س. مصذووي ئةدةبي كوردي ل552) .

5-   لة سالَي 1913دا، طؤظاري "بانطي كورد" كة طؤظارصكي ئةدةبيي كوردي و توركي بووة، هةر بة ثازدة أؤذ جارصك لةلايةن (جةمال بابان) ةوة لة بةغدا دةرضووة. يةكةم ذمارةي ئةم طؤظارة لة 26ي كانووني دووةمي 1913 – 1929ي أؤمي دةرضووة (ع. س. مصذووي ئةدةبي كوردي ل552) .

6-   لة سالَي 1917دا، أؤذنامةي "كوردستان" كة أؤذنامةيةكي هةفتةيي ثيلاني – ئةدةبي بووة، لةلايةن (موحةممةد مةهري) يةوة لة ئةستةمبوولَ دةرضووة. يةكةم ذمارةي ئةم أؤذنامةية لة 25ي ربيع الاخري 1337ي هجري – 1917ي ميلادي دةرضووة، لة ثاش ئةوةي 37 ذمارةي لص دةرضووة، لة 7ي أةجةبي 1338ه. – 1918 م. داخراوة. (ع. س. مصذووي ئةدةبي كوردي ل552) .

7-   لة سالَي 1918دا، أؤذنامةي "تصطةيشتني أاستي" كة أؤذنامةيةكي هةفتةيي كوردي ثيلاني – سياسي كؤمةلآيةتي بووة، ئيحتيلالي ئينطليزي لة بةغدا دةري كردووة. ديار نيية كة ضةند ذمارةي لص دةرضووة (ع. س. مصذووي ئةدةبي كوردي ل552) .

8-   لة سالَي 1919دا، أؤذنامةي "ثصشكةوتن" كة أؤذنامةيةكي هةفتةيي ي كوردي ئةدةبي بووة، لةلايةن بةلةدييةوة لة شاري سلصماني دةرضووة. يةكةم ذمارةي لة أؤذي 8ي تشريني دووةمي 1919 دةرضووة. ئةم أؤذنامةية 3 سالَ ذياوة و 118 ذمارةي لص دةرضووة (ع. س. مصذووي ئةدةبي كوردي ل553) .

9-    لة سالَي 1921دا، أؤذنامةي "كورد" كة أؤذنامةيةكي كوردي و زماني حالَي سمايل ئاغاي سمكؤ بووة، لة شاري ئوورمية دةرضووة (ع. س. مصذووي ئةدةبي كوردي ل553) .

10-                       لة سالَي 1922دا، أؤذنامةي "بانطي كوردستان" كة أؤذنامةيةكي هةفتةيي ي ئةدةبيي زانياري كوردي بووة، لةلايةن (فةريق حاجي حةسةن مستةفا ثاشا) وة لة سولةيماني دةرضووة. يةكةم ذمارةي ئةم أؤذنامةية لة 2ي ئاوطوستيي 1922دا دةرضووة. لةو كاتةدا 14 ذمارةي لص دةرضووة و لة سالَي 1925دا، لة بةغدا 3 ذمارةي تري لص دةرضووة و ثاشان ثةكي كةوتووة (ع. س. مصذووي ئةدةبي كوردي ل553) .

11-                       لة سالَي 1922دا، أؤذنامةي "أؤذي كوردستان" كة أؤذنامةيةكي هةفتةيي ي كوردي بووة و زماني حالَي حكومةتي (شصخ مةحموود) بووة، لةلايةن (م. نووري) يةوة لة سلصماني دةرضووة. يةكةم ذمارةي ئةم أؤذنامةية لة 15ي تشريني دووةمي 1922دا دةرضووة و تصكأا 15 ذمارةي لص دةرضووة (ع. س. مصذووي ئةدةبي كوردي ل553) .

12-                       لة سالَي 1923دا، أؤذنامةي "ئومصدي ئيستيقلال" كة أؤذنامةيةكي هةفتةيي ي كورديي ثيلاني و ئةدةبي بووة و لة جصطاي "بانطي حةق" دةرضووة. ئةم أؤذنامةية زماني حالَي حكومةتي (شصخ مةحموود) بووة و لة سلصماني دةردةضوو. يةكةم ذمارةي ئةم أؤذنامةية لة 2ي ئةيلوولي 1339ي أؤمي- 1923ي ميلادي (ئةحمةد سةبري) لة سلصماني دةري دةكرد و لة ذمارة ضوارةوة (أةفيق حلمي) دةستي داية تا ذمارةي 14 و لةوصش بةدواوة (حوسصن نازم) دةري دةكرد. تصكأا 25 ذمارةي لص دةرضوو (ع. س. مصذووي ئةدةبي كوردي ل553) .

13-                       لة سالَي 1924دا، أؤذنامةي "ذيانةوة" كة أؤذنامةيةكي هةفتةيي ي ئةدةبيي كوردي بووة، لةلايةن حكومةتي ئةوكاتةوة لة سلصماني دةرضووة. يةكةم ذمارةي ئةم أؤذنامةية لة 18ي ئاوطوستي 1924 دةرضووة و هةر بةو ناوةوة تا 14ي كانووني دووةم 56 ذمارةي لص دةرضووة، ثاشان بوو بة "ذيان" و يةكةم ذمارةي لة 21ي كانووني يةكةمي 1926 دةرضووة. لة 14ي ئابي 1934دا، كة ذمارةي طةيشتة 406 حاجي تؤفيق (ثيرةمصرد) ئيمتيازةكةي بؤ خؤي وةرطرت. لة 10ي مارتي 1938دا، كة ذمارةي طةيشتبووة 553 ئيتر داخرا (ع. س. مصذووي ئةدةبي كوردي ل554) .

14-                       لة سالَي 1925دا، طؤظاري "دياري كوردستان" كة طؤظارصكي هةفتةيي ي ئةدةبيي كؤمةلآيةتي بووة، لةلايةن خاوةنةكةيةوة (ساحصبقأان زادة سالَح زةكي) بة هةرسص زماني كوردي و عةرةبي و توركي لة بةغدا دةرضووة. يةكةم ذمارةي ئةم طؤظارة لة 11ي مارتي 1925 دةرضووة. ئةم طؤظارة هةرضةندة هةفتةيي بووة، بةلآم هةر بة 15 أؤذ جارصك دةرضووة و تا مايسي سالَي 1926 تةنها 16 ذمارةي لص دةرضووة و ثاشان وةستاوة. ئةم طؤظارة يةكصك بووة لة طؤظارة ضاكةكاني كورد (ع. س. مصذووي ئةدةبي كوردي ل554) .

15-                       لة سالَي 1926دا، طؤظاري "زاري كرمانجي" كة طؤظارصكي كؤمةلآيةتي، مصذوويي و ئةدةبي بووة، لةلايةن خاوةنةكةيةوة (سةيد حوسصن حوزني موكرياني) لة أةواندوز دةرضووة. يةكةم ذمارةي ئةم طؤظارة لة حوزةيراني 1926 لة أةواندوز دةرضووة و تا سالَي 1932 ناوبةناو نزيكةي 30 ذمارةي لص دةرضووة (ع. س. مصذووي ئةدةبي كوردي ل554) .

16-                      لة سالَي 1932دا، أؤذنامةي "بانطي حةق" كة أؤذنامةيةكي هةفتةيي ي ئةدةبي بووة، لة سلصماني دةرضووة. ئةم أؤذنامةية 3 ذمارةي لص دةرضووة (ع. س. مصذووي ئةدةبي كوردي ل553) .

17-                      لة سالَي 1932دا، طؤظاري "هاوار" كة طؤظارصكي ئةدةبي بووة، لةلايةن خاوةنةكةيةوة (ئةمير جةلادةت عالي بةدرخان) وة لة شام دةرضووة. ئةم طؤظارة بة هةر نيومانط جارصك دةرضووة. نيوةي ئةم طوظارة بة ثيتي لاتيني و لةسةر شصوةي بؤتان نووسراوة. يةكةم ذمارةي لة 15ي مايسي 1932 دةرضووة. تصكأا 14 ذمارةي لص دةرضووة و بة يةكصك لة طؤظارة ضاكةكاني كورد دةذمصردرص (ع. س. مصذووي ئةدةبي كوردي ل555) .

18-                       لة سالَي 1936دا، طؤظاري "أووناكي" كة طؤظارصكي هةفتةيي ي ئةدةبيي كوردي بووة، لةلايةن (شيت مستةفا) وة لة هةولصر دةرضووة. ذمارة 10ي ئةم طؤظارة بةر أؤذي 25ي نيساني 1936 كةوتووة و ديار نيية ضةند ذمارةي لص دةرضووة (ع. س. مصذووي ئةدةبي كوردي ل554 - 555) .

19-                       لة سالَي 1938دا، طؤظاري "زانستي" كة طؤظارصكي نيومانطيي ئةدةبي و مصذوويي بووة، لةلايةن خاوةنةكةيةوة (سالَح قةفتان) لة سلصمانيي خوارووي كوردستان دةرضووة. يةكةم ذمارةي ئةم طؤظارة لة 25ي شووباتي 1938 دةرضووة و وا ثص دةضص كة هةر ئةو ذمارةيةي لص دةرضووبص (ع. س. مصذووي ئةدةبي كوردي ل555) .

20-                       لة سالَي 1938دا، أؤذنامةي "زبان" كة أؤذنامةيةكي هةفتةيي بووة لة سلصماني دةرضووة. ئةم أؤذنامةية لة مارتي 1938 تا كانووني دووةمي 1939 بةردةوام بووة (ع. س. مصذووي ئةدةبي كوردي ل555) .

21-                       لة سالَي 1939دا، طؤظاري "طةلاوصذ" كة طؤظارصكي ئةدةبي و زانستي بووة، لةلايةن خاوةنةكةي (ئيبراهيم ئةحمةد) و سةرنووسةري (عةلائةددين سةججاري) لة بةغدا دةرضووة. ئةم طؤظارة مانطانة بووة و يةكةم ذمارةي لة كانووني يةكةمي 1939 دةرضووة، 10 سالَ ذياوة. تصكأا 105 ذمارةي لص دةرضووة و تا ذمارةي ئاوطووستيي سالَي 1949ي زاييني بةردةوام بووة و ثاشان داخراوة. ئةم طؤظارة أؤلَصكي طرينطي بيني لة هاندان و بلآوكردنةوةي خوصندن و نووسين بة كوردي و بة ضاكترين طؤظاري ئةدةبي و زانستيي كورد ناسراوة (ع. س. مصذووي ئةدةبي كوردي ل555 - 556) .

22-                       لة سالَي 1939دا، أؤذنامةي "ذين" كة أؤذنامةيةكي هةفتةيي ي ئةدةبيي كؤمةلآيةتي بووة، لةلايبةن حاجي تؤفيق (ثيرةمصرد) ةوة لة سلصماني دةرضووة. يةكةم ذمارةي ئةم أؤذنامةية لة 26ي كانووني دووةمي 1939 دةرضووة. لة 19ي حوزةيراني 1950دا، كة ثيرةمصرد كؤضي دوايي كرد، (جةميل سائب) بوو بة سةرنووسةري أؤذنامةكة. لة 13ي تشريني يةكةمي 1951دا، كة جةميل سائب كؤضي دوايي ي كرد، ثارصزةر (نووري ئةمين مةحموود) سةرووكاري أؤذنامةكةي بة ناوي (مديري مةسئول) ةوة كرد. لة ذمارة (1106) ةوة، (ئةحمةد زرنط) بة ناوي سةرووكاري ئيدارةوة خةريكي بوو. لة ذمارة (1122) ةوة، كة 6ي تشريني دووةمي 1952 كةوتووة، (طؤران) بؤ نووسين و ئةركي ناوةوةي أؤذنامةكة لةطةلَ (نووري ئةمين مةحموود) ثاشان هةلَيان دةسووأاند (ع. س. مصذووي ئةدةبي كوردي ل555 - 556) .

23-                       لة سالَي 1941دا، طؤظاري "أؤناهي" كة طؤظارصكي هةفتةيي ي ئةدةبي بووة، لةلايةن خاوةنةكةيةوة (جةلادةت عالي بةدرخان) بة ثيتي لاتيني و لةسةر شصوةي بؤتان دةرضووة. يةكةم ذمارةي ئةم طؤظارة لة تشريني يةكةمي 1941 لة شام دةرضووة و بةأصكوثصكي تا 1946 بةردةوام بووة و دواية داخراوة (ع. س. مصذووي ئةدةبي كوردي ل556) .

24-                       لة سالَي 1943دا، طؤظاري "دةنطي طصتي تازة" كة طؤظارصكي ثةيامي و ئةدةبي بووة، لةلايةن بالَوصزخانةي بةريتانياوة لة بةغدا دةرضووة و سةرنووسةراني (تؤفيق وةهبي) و (سةيد حوسصن حوزني موكرياني) بوونة. ئةم طؤظارة سةرةتا لة شصوةي بلآوكراوة بووة و لة ثاشان بة شصوةي طؤظار دةرضووة. يةكةم ذمارةي لة تشريني يةكةمي 1943 لة بةغدا دةرضووة و تا سةرةتاي ئةيلوولي 1947 بةردةوام بووة (ع. س. مصذووي ئةدةبي كوردي ل556) .

25-                      لة سالَي 1943دا، طؤظاري "ري تازة" كة طؤظارصكي مانطانةيي بووة، لة أووسيا دةرضووة. يةكةم ذمارةي ئةم طؤظارة لة لة تشريني يةكةمي 1943 و بة ثيتي لاتيني لة (أةوان) ي أووسيا دةرضووة. ديار نيية كة ضةند ذمارةي لص دةرضووة و تا كةي بةردةوام بووة (ع. س. مصذووي ئةدةبي كوردي ل556) .

26-                      لة سالَي 1943دا، طؤظاري "نيشتيمان" كة طؤظارصكي ئةدةبي و ثيلانيي مانطانة بووة، لة مةهاباد دةرضووة. يةكةم ذمارةي ئةم طؤظارة لة حوزةيراني 1943 دةرضووة و تا ئةيلوولي 1945 تةنها 9 ذمارةي لص دةرضووة و دواية وةستاوة. ئةم طؤظارة زماني كؤمةلَةي (ذ. ك) بووة (ع. س. مصذووي ئةدةبي كوردي ل556) .

27-                      لة سالَي 1943دا، طؤظاري "روذانوي" كة طؤظارصكي هةفتةيي ي ئةدةبي بووة، لةلايةن خاوةنةكةيةوة (كاميران عالي بةدرخان) بة ثيتي لاتيني لة بةيروت دةرضووة. يةكةم ذمارةي ئةم طؤظارة لة 3ي ئاياري 1943 لة بةيروت دةرضووة، تا سالَي 1946 بةردةوام بووة و ثاشان وةستاوة (ع. س. مصذووي ئةدةبي كوردي ل557) .

28-                       لة سالَي 1943دا، طؤظاري "ستير" كة طؤظارصكي هةفتةيي ي ئةدةبي بووة، لةلايةن خاوةنةكةيةوة (كاميران عالي بةدرخان) بة ثيتي لاتيني و لةسةر شصوةي بؤتان لة بةيروت دةرضووة. يةكةم ذمارةي ئةم طؤظارة لة 6ي كانووني يةكةمي 1943 لة بةيروت دةرضووة، تا سالَي 1945 بةردةوام بووة و ثاشان وةستاوة. مامؤستا عةلائةددين سةججادي دةلَص: (ئةم طؤظارةيان زياتر ثأوثاطةندةي جةنط بوو بؤ هاوثةيمانةكان و بة فةأةنساييش تيايدا نووسراوة) (ع. س. مصذووي ئةدةبي كوردي ل557) .

29-                      لة سالَي 1945دا، طؤظاري "كوردستان" كة طؤظارصكي ئةدةبي و ثيلاني بووة، بةناوي (كؤمةلَةي ديموكراتي كوردستان) ةوة لة سابلآخ دةرضووة. ئةم طؤظارة لة ثاييزي 1945 تا كانووني دووةمي 1946 بةردةوام بووة و تصكأا 18 ذمارةي لص دةرضووة و ثاشان وةستاوة (ع. س. مصذووي ئةدةبي كوردي ل557) .

30-                       لة سالَي 1945دا، أؤذنامةي "هاواري نيشتيمان" كة يةك ذمارةي بة طؤظار و ئةوانةي تري بة شصوةي أؤذنامة بوونة، لةلايةن لاواني كوردستانةوة لة سابلآخ دةرضووة. ئةم أؤذنامةية لة 1945 تا 1946 ضةند ذمارةيةكي لص دةرضووة (ع. س. مصذووي ئةدةبي كوردي ل557) .

31-                       لة سالَي 1946دا، أؤذنامةي "كوردستان" كة أؤذنامةيةكي ئةدةبيي ثيلاني – أامياريي كوردي و زماني حالَي حكومةتي (ثصشةوا قازي موحةممةد) بووة، لة شاري سابلآخ دةرضووة. ئةم طؤظارة لة نيوةي دووةمي كانووني دووةمي 1946 تا كانووني يةكةمي هةمان سالَ هةر بة دوو أؤذ جارصك ذمارةيةكي لص دةرضووة، تصكأا 113 ذمارةي لص دةرضووة (ع. س. مصذووي ئةدةبي كوردي ل556) .

32-                       لة سالَي 1946دا، طؤظاري "هةلآلَة" كة طؤظارصكي ئةدةبي و ثيلاني بووة، بو لقي (حزبي ديموكراتي كوردستان) لة شاري بؤكان دةرضووة. ئةم طؤظارة لة 21ي مارتي 1946 تا حوزةيراني هةمان سالَ 3 ذمارةي لص دةرضووة (ع. س. مصذووي ئةدةبي كوردي ل557) .

33-                       لة 11ي ئةيلوولي 1948دا، يةكةم أؤذنامةي كوردي بة ناوي "هةتاو" لة شاري هةولصري خوارووي كوردستان لةلايةن عةقيدي خانةنشين (ئةمين أةواندزي) يةوة دةرضووة.

34-                       لة سالَي 1948دا، طؤظاري "نزار" كة طؤظارصكي هةفتةيي ي أامياري – ثيلاني بووة، لةلايةن خاوةن و سةرنووسةرييةوة (عةلائةددين سةججادي) بة كوردي و عةرةبي لة بةغدا دةرضووة. ئةم طؤظارة بة 15 أؤذ جارصك ذمارةيةكي لص دةرضووة و يةكةم ذمارةي لة 30ي مارتي 1948 دةرضووة و تا 15ي شووباتي 1949 بةردةوام بووة و دواية داخراوة، تصكأا 22 ذمارةي لص دةركراوة. ئةم طؤظارة لاثةأةيةكي أووناكي لة مصذووي أامياريي كورددا بووة. (ع. س. مصذووي ئةدةبي كوردي ل557) .

35-                      لة سالَي 1950دا، أؤذنامةي "هةولصر" كة أؤذنامةيةكي هةفتةيي ي ئةدةبي بووة، لةلايةن (كؤمةلَي مامؤستاياني لقي هةولصر) ةوة بةناوي كؤمةلَةوة و بة زماني كوردي عةرةبي لة شاري هةولصر دةرضووة. يةكةم ذمارةي ئةم أؤذنامةية لة 16ي كانووني يةكةمي 1950 دةرضووة. كؤمةلَي مامؤستايان كؤمةلَيك بووة لة سالَي 1943 لةلايةن وةزارةتي مةعارفي عصراقةوة بؤ هةموو مامؤستاياني مةعارفي عصراق دامةزرابوو. ئةو لقةي لة هةولصر كة لة 1950 كرابووةوة، دةستةي نووسةراني بريتي بوونة لة عةبدولمةجيد حةسةن، عةزةددين فةيزي و ئةستير سةعيد. لة ذمارة 89ي ئةو أؤذنامةية، كة بةر 30ي ئةيلوولي 1952 كةوتووة، حوسصن أةشواني لة جصطاي عةبدولمةجيد حوسصن دانيشتووة (ع. س. مصذووي ئةدةبي كوردي ل558) .

ع. س = عةلائةددين سةججادي

تصبيني: ئةمانة تةنها بأصكن لةو بزاظة أؤشنبيرييانةي ثصشتر دةرضوونة.

× شاياني باسة ئصستا طةلصك أؤذنامة، طؤظار و بلآوكراوةي تر بةو ناوانةوة كراون و لة ناوةوة و دةرةوةي كوردستان دةردةضن.

 

Hit Counter ميوان ئةم بابةتةي خوصندؤتةوة