بؤ عيَراقيةكي نةناسراو  ..... هانس ظؤن سثؤنك .... وةرطيَرِاني لة ئينطليزيةوة: خالد مستةفا

 

15-10-2003 00:02

 

 

ئةوةي كة بةسةر تؤمان هيَنا بة ناوي ئازادي و ديموكراتيةوة نمونةي نية لة ميَذودا. ئةو رِاستيانةمان لةذيَر ثيَ نا كة ثةيوةنديان بة ئيَش و ئازارةكاني تؤوة هةبوو، بة هةموو شيَوةيةك هةولَماندا، تةنانةت بة بةرتيل دانيش، تاوةكو هاوثةيمانان لة خؤمان كؤبكةينةوة، بيَ بةزةييانة ئةوانةشمان ثشتطويَ خست كة بةرثةرضي خواستة فراوانكارية ئيمثراتؤريةكةيان كردين. بةكارهيَناني هيَزي درِندةييَتي جيَطةي ئةو ثةيمانةي طرتةوة كة لة سالَي 1945 دا (لة نةتةوةيةكطرتووةكاندا) درا "بؤ ثاراستني نةوةكاني داهاتوو لة كارةساتي جةنط و شةرِ و شؤرِ". ئةوةي كة زياني ليَكةوت تؤ بوويت.

ئاخؤ قةت ليَمان ببوريت؟

دكتاتؤري ئازاري بيَ شوماري دايت، ئيَمةش ئةو ئازارانةتمان زياد كرد بة داناني شمشيَري طةمارؤي ئابوري لةسةر ملت، تؤ كةوتبوويتة بةر نةفرةتي سزايةكي دوولايةنة لةسةر شتيَك كة دةستت تيايدا نةبوو. لةو سالَة نةهاتانةدا دوو مليؤن كةس و كارت مردن. ذمارةي مردووةكان هةرضةند بن طرنط نية. نة دةبواية هيضيان بة هؤي ئيَمةوة بمرن. با ئةوانةشمان بير نةضيَت كة هيَشتا زيندون و لةمةولا ناتوانن وةكو جاران ذيانيَكي ئاسايي بذين، ئةوانةش كةساس و خةفةتبارن هةتا لة دونيادا بن، ئةوانة مردوي بةشي زيندو خؤرن. ئيَمة هةرطيز نةمانويستووة تؤ بةشداركةين لة خةوني ئازادي و ديموكراتيةكةي خؤماندا. ئةوةي دةمانويست تةنها فرؤشتني دوورِوويي خؤمانة ثيَت بة ئاشكرا.

ئاخؤ قةت ليَمان ببوريت؟

كاميَراي رِؤذطار ويَنةي رِاستةوخؤ تؤمار دةكات. لةطةلَ ئةوةشدا ئيَمة عةدةسة خراثةكانمان هةلَبذارد تا رِاستيةكانمان ثيشان بدةن. ناتوانين بلَيَين كة هةستمان بة نةهامةتيةكانت نةدةكرد. بةلاَم هيض نةبيَت دةبيَت دان بةوةدا بنيَين كة ئيَمةش بةشداربووين لةو كارةساتةي بةسةر تؤدا هات بة هةموو ماناكاني بيَ بةزةييانةوة. ئاطامان لة برسيَتي و كةم خؤراكي مندالَةكانتان بوو، ئاطامان لة مردنيان بوو بة هةزارةها و هةستيشمان بة هةلَة و تاوان نةدةكرد. وامان دةزاني زؤر ووردبينين و زؤر لة خؤمان رِازي بووين. هةرطيز دوودلَ نةدةبووين لة رِيَطةطرتن لةوةي ثيَويستيةكاني ذيانتان ثيَ بطات كة رِؤذ لةدواي رِؤذيش لة زيادبووندا بوون. بة كةرةسةي طومان ليَكراوي ضةكي كؤمةلَ كوذمان دادةنان. دةرةنجام دانمان بةوةدا نا كة طةمارؤدان لة هةموو ضةكيَكي كؤمةلَ كوذ كوشندة ترة لة سةرتان.

ئاخؤ قةت ليَمان ببوريت؟

بؤ ماوةيةكي زؤر سنورمان دانا بؤ فرؤشتني نةوتةكةتان، وة سوربووين لة سةر ئةوةي كة لةو ثارة كةمةش بةشيَك بخةينة خةزيَنةي حوكومةت و كؤمثانيا دةولَةمةندةكانمانةوة وةك قةرةبووي ئةو زيانانةي كة دةيانوت ليَيان كةوتووة كاتيَك حوكمةتةكةي تؤ دةست دريَذي كردة سةر كويَت. دةمانزاني زؤربةي مندالَةكانتان نة دةمردن ئةطةر ئةو ثارانة بطةيشتاية بة ئيَوة لة بري ئةوان. هةموو ئةو سةرضاوانةمان ليَ طرتنةوة كة بةردةوامي دةدةن بة باش كاركردني قوتابخانةكانتان و نةخؤشخانةكانتان و رِيَطة و بان و ثردةكاني ولاَتةكةتان، هةروةها بيَ بةشمان كردن لة موضةي فةرمانبةرة خزمةتطوزاريةكانتان و دكتؤر و مامؤستاكان. بطرة شةرممان لةوة نةكرد كة ئةو تؤزة ثارةيةشتان نةدةينيَ كة داواتان كرد تاوةكو حاجيةكانتان ثيَي بضن بؤ مةككة بؤ خوا ثةرستي.

ئاخؤ قةت ليَمان ببوريت؟

كاري سةر شاني ئيَمة بوو كة بزانين ئةو سياسةتةي ئيَمة ضي لة ذيانتان دةكات، بةلاَم دلَرِةقانة طويَمان نةداية ئةم ئةركةي سةرشانمان. بة ضؤكدا هاتين بؤ ئةو هيَزةي كة ئيَستا بةرِيَوةمان دةبات، ضاومان نوقان و طويَمان خني و ئازارةكانتمان فةرامؤش كرد. برِيارماندا كة بةرنامةي نةوت بةرامبةر خؤراك، كة وةك طةلاَيةكي هةنجير وابوو عةورةتي ويذداني خؤمانمان ثيَ داثؤشي، بةس بوو بؤ دابين كردني ثيَويستيةكانت. وامان ثيشاندا كة ئيتر ئازارةكانت، ئيَمة دةستمان تيايدا نية. بة هةموو لايةكدا بلاَومان كردةوة كة، كؤنة هاوثةيمانةكةمان، دكتاتؤري ولاَتةكةت، تةنها تاوانبارة لةو نةهامةتيةي كة بةسةر تؤدا ديَت. هةركةسيَكيش لة ئيَمة لةبري تؤ سكالاَيةكي بكرداية، دةمانوت خائينة، هةتكمان دةكرد و لة رِيَزيمان كةم دةكردةوة و بة سيفاتي ناشرين لة قةلَةممان دةدا، يان جاري وا هةبوو لة بةنديخانةمان توند دةكرد، ئةمة بةطةرِ خستني ديموكراتيةت بوو.

ئاخؤ قةت ليَمان ببوريت؟

بيَ طومان، ئةوانةتان كة لةهةموان بيَ تاوانتر بوون لة هةمووتان زياتر قوربانيان دا، ئةوانةش مندالَةكانتان بوون، سةركردةكاني ثاشةرِؤذ، بةشي زؤربةي سزاكانمانيان بةر كةوت. ئةوان فرسةتي ثةروةردة و فيَربوونيان بؤ نةرِةخسا وةك من و تؤ. بةدةستي ئةنقةست نةمانهيَشت ضاثخانةكانتان ضاك بكريَتةوة، ضاوديَريمان دانا لةسةر نامة طةيشتن ثيَتان تا نةهيَلَين هؤكاري فيَربونتان ثيَ بطات، تةنانةت نةمانهيَشت نؤتةي مؤسيقيتان ثيَ بطات. هةروةك يةكيَك لة خؤتان ووتي، ئابوري ولاَتةكةتانمان تيَكدا و بةردةواميش بووين لة تيَكداني عةقلَتاندا. جار لة دواي جاريش، نةماندةهيَشت ئةو كةرةستانةتان ثيَ بطات كة ئاوي خواردنةوةي ثيَ ثاك دةكريَتةوة، يان ئاوي رِوبارةكانتاني ثيَ بة ثاكي بميَنيَتةوة. ئةو ئاوة ثيس بووانة هؤي سةرةكي مردني مندالَكانتان بوو، ئيَمة طويَمان ثيَ نةدةدا، خؤ ئةوانة جطةرطؤشةي ئيَمة نةبوون.

وشكة سالَي و ميَش و مةطةز و دةرد و بةلاَ هاوثةيمان بوون لةطةلَ هيَزةكاني دكتاتؤرةكةتاندا و طةمارؤي ئابوري دذي تؤ. دةمانتواني برِيَك ثارةي زياتر خةرج كةين و بةرثةرضي هةموو ئةوانة بدةينةوة، بةلاَم نةكردني ئةم كارةشمان هةلَبذارد.

ئاخؤ قةت ليَمان ببوريت؟

بة رِاستي "تةوةري ئاذاوة" هةبوو. ئةو هاوثةيمانانة بوون كة ثيَكهاتبوون لة حكومةتةكان و ثةيانطاي ليَكؤلَينةوة و برِياردان و دةزطاي رِاطةياندن و كؤمثانيا طةورةكان كة ديواريَكي بلَندي ضةواشة كردنيان دروست كردبوو. بة جيهانمان ووت كة، عيَراق و قاعيدة، ضةكي كوَمةلَ كوذ و تيرؤر، ئاويَتةيةكي ترسناكن. ووتمان سةدان تةن ضةكي كيمياوي هةية، ضةندةها ساروخ و قومبةلة و ضةندين كؤمةلَي تيرؤريست هةن، خؤيان ئامادة كردووة لةناومان بةرن، مةترسيةكي طةورة ضاوةرِيَمانة، هيض ضاريَكمان نية ئةوة نةبيَت دةست ثيَشكةري بكةين و لة ناويان بةرين تا خؤمانيان ليَ بثاريَزين. هةموو ئةوانةي بةرهةلَستكار بوون، داواي ئاشتي و حوكمي مةنتيق و ياسايان دةكرد، سزا دران بة "تاساندن و تؤقاندن" ثيَش ئةوةي ئاطر و ئاسني هةلَمةتي "تاساندن و تؤقاندن" برِذيَندريَت بةسةر ئيَوةدا. رِامانطةياند كة طومانمان هةية لةوةي كة 170 ثشكنيَري ثسثؤرِي نةتةوة يةكطرتووةكان و سيَ هيَليكؤثتةري سثي كاري دامالَيني ضةكي عيَراقيان ثيَ بكريَت. بةلَطةنامةي تةزويركراو، رِاثؤرتي هةلَبةستراو، هةوالَطيري دروستكراو، يارمةتي دةرمان بوون بؤ نانةوةي شةرِةكة كة بة هؤيانةوة ترسمان خستة دلَي خةلَكاني بيَ تاوانمان و ثةرلةمانةكانمان ثيَ رِازي كردن.

وامان ثيشاندا كة سةربةخؤيي تؤ طرنطة لامان، لةطةلَ ئةوةشدا، رِاستةوخؤ بة ثيَضةمانةي ئةمةوة، بةشيَوةيةكي ناياسايي ناوضةي دذة فرِينمان دامةزراند لة ولاَتةكةتدا و رِامانطةياند كة فرِؤكةكانمان لةويَ بوون بؤ ئةنجامداني كاري ثرِ مةترسي، لة ثيَناوي تؤدا ذياني خؤيان خستؤتة مةترسيةوة. لة رِاستيدا بووني ئةوان لةو ناوضانةدا لة ثيَش داطيرساني شةرِةكةدا تؤيان بيَ هيَزتر كرد و ذيانيان خستيتة مةترسيةوة، ذياني تؤ نةك ذياني ئيَمة.

ئاخؤ قةت ليَمان ببوريت؟

بؤ ماوةيةكي زؤر ووتة بيَذة رِةسميةكانمان ويستيان دةست بة سةرمان كةن كاتيَك ناسؤرةكاني شةرِةكةمان دةبيني و ناياسايي نزيك دةبووةوة لة سنوري ولاَتةكةتان. جياوازيةكي قولَ كةوتة نيَوان رِيزةكانمانةوة. زؤربةمان دةترساين تؤ خراثت بةسةر بيَت، ئةوانةي تريشمان نةيانتواني دان بةخؤياندا بطرن و دةستيان كرد بةو شةرِةي كة دةميَك بوو برِياري لةسةر درابوو. سةرؤكةكانمان ثيَويستيان بة هاذة هاذيَك هةبوو تا سةرنجمان لادةن لة سةر ئةو تةنط و ضةلَةمة بيَ شومار و بةثةلانةي كة رِوي كردبووة لايةنة ئابوري و كؤمةلاَيةتيةكانمانةوة. لةو ولاَتةي كة سنوري بة سنورتانةوةية (سعودية) خةريك بوو دةردةكراين و ناوضةكةمان ثيَ ليَذ كرابوو. بةبيَ نةوتةكةي تؤ ستراتيجي دةستطرتن بةسةر جيهاندا لة كار دةكةوت.

ئاخؤ قةت ليَمان ببوريت؟

بة ذن و ثياوة سةربازةكانمان ووت ئيَوة دذي شةرِ دةجةنطيَن و بةرطري لة خيَر دةكةن. ضةندين سالَ شةون وخونيمان كرد تةكنةلؤجياي كوشتنمان سازدا و مليؤنةها دؤلارمان تيا سةرف كرد تا دلَنيا بووين لةوةي دؤرِاويي لايةني تؤ بيَت نةك ئيَمة. دلَنيا بووين كة رِاثؤرتةكاني بةرةي جةنط ئيَمة وةك كورِة ئازا خؤبةختكارةكة لةقةلَةم دةدات و تؤش وةك ثياو خراث، وةك لايةنطري دكتاتؤري بةدناو. هةروةك ضاوةرِواندةكرا لةم شةرِة ناهاوتاية كة نمونةي نية لة ميَذودا زؤري نةخاياند. ضةكة تازةكانمان بةرِاستي كاريطةر بوون. كاتيَك ئيَمة ذيانمان لة ئاشتي و ئاسودةيدا بةردةوام بوو، سةيري ئيَش و ئازاري تؤمان دةكرد لة ذيَر زةبر و زةنطي جةنطدا. هةر رِؤذنامةنووسيَكيش زاتي بة رِاشكاوي باسكردني شةرِةكةي بكرداية كة دةبيَتة هؤي كوشنتي كورِ و كضي ئيَوة و ئةوانةي ئيَمةش لةوانةبوو لة سةر كار دةركريَت.

ئاخؤ قةت ليَمان ببوريت؟

لة ثيَشوازي كردنمادا نة طولَي زؤريان بةسةردا هةلَداين و نة ئالاَي زؤريان ثيَشكةش كردين و نة بةدةممانةوة ثيَكةنين. ئةو ضةكة كؤمةلَ كوذانةي كة ووتمان بة دلَنياييةوة دةيان دؤزينةوة ضيان ليَ هات؟ نة هةستمان بة هةلَة كرد و نة داواي ليَبوردنيشمان كرد. بة داخةوة، بؤ تؤش، هيض بةرنامةيةكي ضاكسازيمان نةبوو. سةركةوتوان هةر بة مةني خؤيان دةثيَون. طةرِةلاوذيَ هةموو لايةكي طرتةوة، لةطةلَ ئةوةشدا سوربووين لة سةر ثاراستني كانة نةوتةكان و وةزارةتةكةي. تؤ طرنط نةبويت لاي ئيَمة، بطرة بة ثيَضةوانةوة، سةيرمان دةكرديت و هانمان دةدايت بؤ دةربرِيني رِق و تورِةييةكةت. بةلَيَ دكتاتؤرةكةت شايةني ئةوة بوو، بةلاَم، ضاوبرسي و فةرهودضيةكان لة ئيَوة و لة ئيَمة، دةست دريَذيان كردة سةر كةلةثورة هاوبةشةكةمان. مؤزةخانةكان هيضي تيا نةما، كتيَبخانةكان سوتان، زانكؤكانتان ويَران كران. ئةوةي تةنها ماوةتةوة، سةربةرزي تؤية. . . . وة تاواني ئيَمةش.

ئاخؤ قةت ليَمان ببوريت؟

 

هانس ظؤن سثؤنك

رِيَكخةري كارة مرؤييةكاني نةتةوة يةكطرتووةكان لة عيَراق (1998-2000)

وةرطيَرِاني لة ئينطليزيةوة: خالد مستةفا

khalid. mustafa@mail. com

Hit Counter ميوان ئةم بابةتةي خوصندؤتةوة