دوكتؤر چثگضارا    نووسيني: ماگنووس كارلسؤن ....وةرگثراني: كاوة ئةمين
25-02-2008 18:30

 ئةفسةر ماريو تثران (Mario Terán) خؤبةخشانة خؤي ناونووس كرد، ئةو دةيويست تؤصةي چةند
هاورثيةكي بكاتةوة، كة كوژرا بوون. بة پةشؤكاويةوة لة نزيك ئةو قوتابخانة سادةيةي كة دةكةوتة لاهيگويرا، كة چةند بوتصة ويسكيةكي لث فرثدرابوو، چاوةرواني دةكرد. بةرپرسةكةي، فليكس ذؤدرثگوثز، بةسةر ذاوةشاندنثك، ئةمري پثكرد كة دةستةبةكار بثت.
تؤرين، بةرةو تاريكايةكة ذؤيشت. تةماشاي ئةو پياوةي كرد كة دانيشتبوو و قاچةكاني بةيةكةوة نوساندبوو. ئةم پياوة ماوةيةكي زؤري لة ناو جةنگةصدا ژياني بةسةر بردبوو: پيس و پؤخص و ذيش هاتوو و قژثكي درثژ.
كاتثك تاريكايةكة پاش كةمثك ذوناك بووةوة پياوةكة وتي:" من دةزانم تؤ بؤ ئةوة هاتوي كة بمكوژيت". ئةو وشانة وايان لة تؤرين كرد لةپرثكدا دودص بثت و چةند هةنگاوثك بكشثتةوة، دواي ئةوة پياوةكة بةدةنگثكي مثرانةوة وتي: " بم كوژة، ترسنؤك، تؤ تةنها مرؤضثك دةكوژيت".
تؤرثن، بة تفةنگة ئؤتؤماتيكيةM-2 يةكةي مشتي لثگرتةوة و چاوي نوقاند و تةقاندي. لاشةكة كةوتة سةر زةوي. لاشةكة ئةلةريةوة. لثي چووة پثشةوة و چةند گوللةيةكي تري پثوةنا، هةموو شت ئارام بووةوة.
تؤرين بة ذةنگة هةصپروزكاوي و شصةژاويةوة، هاتة دةرةوة. دوو كةس لة هاورثكاني كارلؤس پثريز و پريضاتا كابريرؤ، چونة ژوورةوة و هةريةكة و گوللةيةكيان بة لاشة بثگيانةكةوة نا. ئةوة وةكو تؤصةكردنةوةيةك وابوو بؤيان.
كةمثك لة سةعات سث لاي دابوو و ذؤژي يةكشةمةي 9 ي ئؤكتؤبةري 1967 بوو، ذوداوةكة لة ذؤژهةلآتي بؤليضيا ذويدا.
لاشةي بثگياني كابرايان هثناية دةرةوة و بة دةستةبةرةيةكةوة بةستيانةوة و ئةويشيان بة پايةي هةلكؤپتةرثكةوة بةستةوة كة بةخثراي بةرةو نزيكترين جثگا، ضاليگراندا، كةوتة ذثگا.
كة هةليكؤپتةرةكة نيشتةوة جةنازةكةيان برد بؤ خةستةخانةي (Nuestro Señor de Malta) قةشةيةكي ژن، سوسانا ئؤسيناگا، جلةكاني لةبةر جةنازةكة داكةند؛ قةمسةصةيةك، پانتؤل، كلاوثكي ذةش كة ئةستثرةيةكي سووري پثوة دورابوو، سث جوت گؤرةوي و جلي ژثرةوة. لاشةكةيان شت و قژيان داهثنا و قاتثك بيجامةي خةستةخانةيان لة بةركرد.
ذيشيان بؤ جوان كرد. مةبةست لةم كارانة ئةوة بوو كة جةنازةكة جوان بكةن. ئةويش بؤ ئةوةي كةس گوماني نةمثنثت لةوةي كة ئةو جةنازةية كثية. جةنازةكةيان لة بةشي شتني خةستةخانةك دانا.
ئاگاداري بؤ ذاگةياندنثكي چاپةمةني، بلآوكرايةوة. وثنةيان لةهةموو لةشي گرت، لة جثگاي گوللةكةي سةر دةموچاوي. لاشةكة بة نيوة چاوكراوةي ذاكثشرابوو و بةبث جوصة وةكو ئةوةي زةردةخةنة گرتبثتي. وةكو ئةوة وابوو كة جةنازةكة بة چاوثكي بةخشندةييةوة لة بكوژةكاني بذوانثت و پثيان بصثت ئةوةي بؤ ئامانجةكي خؤي بمرثت لةو دنياش ئازار نادرثن.
مةبةستي چةتةكان ئةوة بوو كة بةو پةذي دصنياييةوة پيشان بدةن، كة ئةوان لة چالاكيةكةياندا سةركةوتوو بوون.
ئةوان (چيگضارا) يان كوشتبوو، قارةمانثك بةو تةمةنة كورتةي كة بةسةري برد، بةو كارةيان شةهيدثكيان بةدنيا هثنا. ئةو وثنانةي كة خثرا بة هةموو جيهاندا بلآوكرانةوة ئةوةي نيشاندةدا كة پاشان بة"مةسيح لة ضالاگراندا" ناوزةد كرا، ئةوةش سةرةتايةك بوو بؤ پةرستني پتثك كة تا ئثستاش دةپةرست.
هةصةي زؤر زةق كران. ئةوان وايان بلآوكردةوة كة چيگضارا لة شةذدا كوژراوة، بةلآم ئةو دوكتؤرةي كة لاشةكةي فةحسكردبوو، ئبراهةم باپتيسا و خوسث كاسؤ، ئةوةيان دةستنيشان كرد كة ئةگةر وابثت جثگاي گوللةكان شتثكي سةرسوذهثنةرن. ئةوان ذايانگةياند ئةگةر وابثت ئةوان (دةوصةت) گوللةيان بة لاشةيةكي بثگيانةوة ناوة. ئةو قسانة پةردة پؤش كران، بةلآم زؤري پثنةچوو كة ذاستةيةكان ئاشكرابوون.
لة 5 فثبروةري 1968 دا گؤضاري ئةمريكي ذامپارتس مةگةزين، ذوداوةكةي بةو شثوةيةي سةرةوة گثرايةوة.
براكةي چيگضارا، ذؤبةرتؤ، بة خؤي و كؤمةصثك ذؤژنامةنووسةوة خؤي گةياندة جثگاكة، بؤ ئةوةي لاشةكةي بناسثتةوة. پثيان وت كة لاشةكةي سوتثنراوة و كراوةتة خؤصةمثش، درؤيان دةكرد.
چيگضارا، نةخشةكثشي سةرگةشي كردن، شؤذش و فةناتيزم، بوو. هةموو جيهان ئةمة دةزانثت. مذؤض دةتوانثت لة ناخي خؤيدا ئةو وثنة كلاسيكة ببينثت: دةموچاوثكي جددي و چاوة گةشاوةكاني، كلآوةكةي كة ئةسثرةيةكي پثوة دروابوو، قژ و ذيشثكي دانةهثنراو.
ئيحتيمالي ئةوة كةمة، كة خةصكثك بزانن كة گيضارا، دوكتؤريش بووبثت. جثگاي سةرنجة كة ئةو پياوةي كة چةندين ساص لة جثگا سةخت و شوثنة سةركةشةكاندا شةذي كرد، كةچي لة ولآتةكةي خؤي ئةرجةنتين، كاتثك خؤي ناونووس كردبوو بؤ خزمةتي سةربازي، لثي خؤشبووبوون. ئةويش بةهؤي نةخؤشييةوة. لةم نووسينةدا ئةو لايةنة شاراوانةي چيگضارا دةخرثنة بةر باس و لثكؤصينةوة.
دايك وباوكي و، بةدنيا هاتني گيضارا
لة ذاستيدا گيضارا ناوي Ernesto Guevra Lynch d e la Serna بووة، لة 14 يوني 1928 كة شاري ذؤساريؤي ئةرجةنتين لة دايك بووة.
لة بيگورافيةكدا (ئةنديرشؤن) دةصثت كة كة ئةو لة ذاستيدا لة 15 ماي لةديك بووة، بةلآم دايكي (Celia) لة (دث لا سثرنا لةدايك بووة) داواي لة دوكتؤرةكةي كردووة كة هاورثي خؤي بووة، ذؤژي لة دايك بوونةكةي بگؤرثت. ئةويش بةهؤي ئةوةي كة ئةو سكي سث مانگان دةبثت كة شوو بة ئثرنستؤ گيضارا لينچ، دةكات، ئةو واي پث باش دةبثت كةوانيشان بدات كة سكي دوو مانگانة. هةروةها ئةو حةزي لة ئةستثرةناسي كردووة و ويستويةتي كة مانگي "گا" بة نسيبي كوذةكةي بثت لةجياتي "جمك".
دايك و باوكي سةجةرةيةكي دوورودرثژي خزمايةتيان دةبثت و هةردووكيان سةر بة چيني سةرةوة دةبن. باوكي سيليا پرؤفيسؤر دةبثت لة قانون ناسي دا و ئةندامي كؤنگريس و سةفيريش دةبثت. ئةو هثشتا لة تةمةنثكي منداصيدا دةبثت كة باوك و دايكي سيليا كؤچي دواي دةكةن.
كاتثك ئةو چاوي بة ئثرنستؤ گيضارا لينچ دةكةوثت، تازةكي لة خوثندنگاي تايبةتي كچاني Sacre Coeur I buensos Aries دةرچوو بوو. ئثرنستؤش باكگراوندثكي بؤرژوازي دةبثت. خثزانةكةي دةوصةمةند دةبن بةلآم بةهؤ بثشانسيةوة زؤربةي سةروةتةكةيان لةدةست دةدةن.
ئةو كاتةي ئةوان يةكتريان ناسيبوو، تازة دةستةبةرداري خوثندي ميعماري بوو بوو، خةريكي بنياتناني شةريكةيةكي بةلةم دروستكردن بوو. بةلآم ماوةيةكي كةمي نةبرد كة لةويش ماندوبوو، پلانةكاني بةرةو ئاراستةيةكي تر برد و وازاي هثنا. توشي نة خؤشي"Clondyke-feber" –جؤرة تايةكة- بوو، كة ئةو سةردةمة بلآوبوو: (ذواندني Maté –جؤرة چايةكة- لة پارثزگاي مسيؤنينس) .
ئةوان لة 10 نؤضثمبةري 1927 زةماوةنديان كرد و سيليا شاگةشكة بوو، دژايةتي بيري سةرلةنوث دامةزراندنةوةي نةكرد. ئةمة نةبووة ئةو ذثگا ئاسانةي كة بةرةو ژيانثكي خؤشيان بةرثت، وةك ئةوةي ئةوان بيريان لثكردبووةوة. بةداخةوة سةرنةكةوتنيان تةنها شتثكي ناوازة نةبوو لة مةذ داهاتووي ئةو پرؤژةيةيي كة ئثرنيستو خؤي بؤ تةرخانكردبوو.
لة ساصي 1929 كة سيليا بؤ جاري دووةم سكي پذبوو، گةذانةوة بؤ بيؤنيس ئايريس. ئةوان لة خانويةكي ساكاردا ژيانيان دةبرةدة سةر و، سةرلةنوث ئثرنيستؤ دةستي كردةوة بة بةلةم دروستكردن كردةوة. لة ديسيمبةردا كچثكيان بوو، كة ناويان نا سيليا. منداصي يةكةميان بة ناوي باوكيانةوة ناونابوو، چي لةوة عادلانةتر دةبثت. لة ماصةوة نازناوي ئثرنيستؤ جر "تيتث" بوو.
جارثكي تر باري خراپي ئابووري بةردةرگاي پثگرتن. ئةو جثگايةي كة بةلةميان لثدروست دةكرد، سوتا. بؤ بةدبةختي ئةوان، بيةميان (تةئمين) نةكردبوو، ئثرنيستؤ گيضارا لينچ، بث چارة مابوو. ئةوةي جثگاي سةرنجة ئةوةية كة ئةو خثزانة ژياني خؤيان بة چالاكي هةمةجؤرةوة بةبث ئةوةي ناذةحةت بن،
درثژة پثدا.
كارةساتي مةلةكردن
2 ماي 1930 سيليا، كوذةكةي لةگةص خؤي دةبات و دةچثت بؤ مةلةكردن، كة زؤرحةزيي لثبوو، لة پاص گردثكدا لة (ئيسديرؤ) لة نزيك شارةكةيان.
پاش كةمثك هةوا بةرةو خراپي دةچثت و دةبثت بة باو بؤران، سةرما دةست پثدةكات. ئثرنيسؤ دواي مةلةكردنةكة ئارةق دةكاتةوة. شةوي دوايي دةست دةكات بة كؤكةيةكي سةخت و دوكتؤر دثننة سةري. ئةو دةصثت كة ئيلتيهابي كردووة و دةروماني بؤ دةنووسثت، بةلآم بةروة باشي ناذوات.
كؤكةكةي بةشةو بةذؤژ درثژةي دةبثت و تادثت هةناسةي قورستر دةبثت و سيخةسيخي سنگي، دايكي بةچاكي نيشانةكاني دةناسييةوة، چونكة ئةو بؤ خؤي لة گةنجثتيدا دوچاري هةمان نةخؤشي بوو بوو. ئةو وةكو ذؤژ لثي ذوون بوو كة ئثرنيستؤ توشي ذةبو (ئاستما) بووة.
جارثكي تر كة دوكتؤريان بانگردةوة، ئةويش چووة سةر بذواي دايكي كة "تيتث" دوچاري ئاستما هاتووة. دوكتؤر دةرماني تري بؤ نووسي، ئيترئةو نةخؤشيية هةتا مرد لة كؤصي نةبووةوة.
لة ذاستيدا ئةو كاتة زةحمةت بوو بزانرثت كة چيگضارا دوچاري نةخؤشيةكي سةختي ئاستما،
نةخؤشييةك كة بة درثژايي ژياني ئازاري بدات و بةشثوةيةكي بةردةوام، هةتا ئةو كاتةي بة دة گوللة ژياني كؤتاي پثدثت لة بؤليضيا.
دايكي ويژاداني ئازاري دةدا، چونكة ئةو دواي مةلةكة دوچاري ئةو نةخؤشيية بوو، كة دايكي زؤري حةزلثيبوو. بةلآم بة گشتي خةصك تثگةيشتني بؤ ئةو پةيوةندية نزيكةي نثوان ئةو دايك و كوذة هةبوو.
باسي ئةوة دةكرثت كة ئثرنيستؤ، ئيحساسي بؤ هيچ شتثك نة دةبزوت، هةتا ئةو كاتةي فيديل كاسترؤي بيني.
لة مانگي ماي 1932 منداصثكي تريان بوو، ناويان نا ذؤبةرتؤ. "تيتث" هةميشة بةدةست ذةبوةكةيةوة دةينالآند، دوكتؤرثك پثشنياري ئةوةي پثكردن كة بگوثزنةوة بؤ ناوچةيةك كة هةوايةكي وشكتري هةبثت. ئةوانيش ناوچةي (ئاصتا گراسيايان هةصبژارد كة دةكةوتة پارثزگاي كؤردؤبا) ، كة دةكةوتة بةرزايي 600 مةتر لة دامثني ئاندثرنا.
گةورةبوون و ياخيبوون
ئينرستؤ 15 ساص ژياني خؤي لةو بةشةي ئةرجةنتيندا بةسةر برد. كاتثك ئةو تةمةني تةنها سث ساص بوو، دايكي فثري خوثندنةوةي كرد. ئيتر ئةوة بووة ئارةزوويةك و بةشثك لة ژياني. ئيرنيستؤ زياد لةحةد دةيخوثندةوة، لة ئةدةبياتةوة بيگرة تا فةيلةسوفي و بيوگرافي و شيعر، ئةو هةمووشتثكي هةصدةلووشي. نةخؤشيةكةي ذثگاگر بوو لة بةردةم مةكتةبةكةيدا لة دوو ساصي سةرةتادا، دايكي كاروباري دةرس پثوتنةوةكةي لة ماصةوة درثژةپثدا. دواي ئةوة تواني لةگةص هاورثكانيدا درثژةي پثبدا.
چاكة ئةوةش بوترثت كة دايك و باوكي ئثرنيستؤ، عاشقي وةرزش بوون، سةرةذاي نةخؤشيةكةشي ئةوان هاني چيگضارايان دةدا كة بة گوثرةي تواناي وةرزش بكات. ئةو مةلةي دةكرد، بة شاخدا هةصدةگةذا، ئةسپ سواري دةكرد، پاشانيش بوو بة ياركةرثكي باشي ذوگبي (جؤرة ياريةكي تؤپثنة) . ئةمةش هةندثك جار دةبووة هؤي ئةوةي كة ذةبوةكةي بة سةختي تووشي ببثت.
ئةو لة تةمةني 10 ساصيدا فثري ئةوة بوو كة كاتثك ذةبوةكةي هثرشي بؤبثنثت، بؤ خؤي دةرزي ئادرةنالين، لة خؤي بدات (جؤرة دةرزيةكة بةدژي ذةبو) .
ئةو سالآنة، سالآنثكي پر ئةزموون بوون، پاشان دوو لايةني كةسايةتي گرنگ خؤيان بةرجةستة دةكةن: سةرؤكايةتي و توانايي. كة پاشان مرؤض لة گرنگيان تثدةگات.
ماصةوة بؤ خؤي كارةكتةرثكي تايبةتي هةبوو. دوو قانوني شةرةفمةندانة: ميوانپةزثري و ئازادي. ئةمةش ماناي ئةوة بوو كة ماصةكةيان دايمة جمةي دةهات. خواردن لة كاتي جودا جودادا، ميواندري كةسايةتية گرنگةكان. ئاخافتني مةجازي و هةندثك جار بة بصندي. سيليا و مثردةكةي ژيانثكي خؤشيان بةسةردةبرد. منداصةكانيشيان حةزيان لةو جؤرة ژيانة بوو و ژمارةيةكي زؤر هاوذثيان هةبوو.
ساصي 1942 ئثرنستؤ، بةپاس هاتوچؤي دةكرد، چونكة لةو شوثنةي ئةواندي لثدةژيان، خوثندي بؤ مندالآني تةمةن گةورة لثنةبوو.
ئةو بة پاس دةچوو بؤ كؤردؤبا كة 35 كليؤمةتر لةوثوة دووربوو. بؤ ئةوةي ئاسانكاري ذةوشةكة بكةن ماصةكةيان لة بةهاري 1943 دا چوو بؤ ئةو شارة.
لة ماي 1943 دوا منداصيان لة دايك بوو، كوذثك كة ناويان نا خوان مارتين.
سكپذبووني سيليا وةكو شتثكي فاجيعة وا بوو، بؤ هاورثكاني ئةو خانةوادةية. دةنگةدةنگي ذؤژانةي نثوان ئةو ژن و مثردة تا دةهات زياتر گري دةستاند و قيژةقيژ و يةكتر تاوانباركردن. ئاگربةستثكي كاتيان مؤركرد.
دوو كةس گرنگي زؤريان بؤ ئثرنستؤي لاو، هةبوو. ئةوانيش ئةلبةرتؤ گرانتؤ كة كةمثك لةو گةورةتر بوو، دةستي بة خوثندي فارماكؤلؤگي (دةرمان) كرد لة زانكؤي كؤردؤبا، ئةوي تريان ماريا دثل كارمثن فيريرا، كة نازناوي "چيچينا" بوو، هاورثي قوتابخانةي بوو لة كؤليجي ناشيوناص ديانفةينز.
ئثرنيستؤ قؤناخي خوثندني ئامادةيي لة ساصي 1946 تةواو كرد. دةرةجةكاني بةرزو نزم بوون. ئةو لة ليتراتؤر (ئةدةبيات) و فةيلسؤفيدا دةرةجةي چاكي هثنابوو، دةرةجةي فةرةنسي باشتر بوو لة ئينگليزي، بةلآم زؤر باش نةبوو لة ذشتةي سرووشدا. ئثرنستؤ بة فرة لايةنة ناودةبرا. ئةو لة سةرةتاوة لةشولارثكي باشي هةبوو بةلآم ئةو ذةبويةكي چذ و سةختي گرتبوو. ئةوةش بووة هؤي ئةوةي كة لة سةربازيي كردن ببةخشرثت، ئثرنيشتؤ ذازيي بوو چونكة تواني بةردةوام بثت لة خوثندنةكةي.
بةرنامةكاني پاشةذؤژي دياري بوون. ئةو دةيوسيت ببثت بة موهةنديس، بؤ بةشي پراكتيكيةكةي لة پذؤژةي دروستكردني ذثگايةك لة كاردؤبا، دامةزرا. پاشان گواستيانةوة بؤ ضيلةماريا، كة 15 كيلؤمةتر لةو شوثنةوة دووربوو.
ئثرنيستؤ لةوث كاري كرد تا خثزانةكةي لة مارسي 1947 گةذانةوة بؤ بوينس ئايرنس. دايك و باوكي بذيارياندا بوو جياببنةوة و وةك هةميشةش باري ئابووريان لة خراپيدا بوو.
ئةوان گوستيانةوة بؤ خانويةك كة هي نةنكي ئثرنيسؤ بوو. نةنكي واتة ئانا ئيسابيل، تةمةني 96 ساص بوو. لةگةص ئةوةي كة ئثرنيستؤ تةمةني چوار سالآن بوو كة ئةو شوثنةيان بةجث هثشتبوو، بةلآم پةيوةنديةكي زؤر باشي لةگةص نةنكي هةبوو.
لة مانگي ماي هةمان ساصدا نةنكي جةصدة لثيداو كةوتة ذةوشثكي خةتةرةوة. بة تةلگراف ئثرنيستؤيان ئاگادار كردةوة و ئةويش دةستبةجث گةذايةوة. ئةو 17 ذؤژ بةسةر سةريةوة بوو. كاتثكيش لة كؤتايدا كؤچي دوايي كرد، ئةو بةهيچ شتثك دصي نةدةرايةوة. ئةوةش بووة هؤي ئةوةي كة هةموو پلانةكاني سةروبن بكات.
خوثندن لة بواري دةرماندا
ئثرنيستؤ وازي لةوة هثنا كة ببثت بة موهةنديس، ئةو بذياري دا ببثت بة دوكتؤر. سث هؤ باس دةكرثن وةكو بةهانة لةمةذ ئةم بذيارةي:
كؤچي دوايي نةنكي، ئارةزوويةك كة دةيويست بة شثوةيةكي پرؤفوشينص بتوانثت يارمةتي مرؤض بدات. نةخؤشيةكةي دايكي. سيلسا گيضارا لة 12 سيبتثمبةري 1945 دا، گرثي شثرپةنجة لة مةمكيدا دؤزرايةوة. هةروةها ذةبوةكةي خؤي. ئةو دةيويست ذثگاي باشتر بؤ چارةسةركردني ذةبو، بدؤزثتةوة، ديارة بةو هيوايةي كة كؤاتيشدا بنةبذبكرثت.
ئةو ئةوكاتة لة كؤليژي هةندةسة قبوصكرابوو، بةلآم لة يوني 1947، پثشكةشي كؤليژي دةرمانسازي لة زانكؤي بيرؤز ئايرس كرد.
دةرةجةكاني بةشي ئةوةيان دةكرد و دةستي كرد بة خوثندني دةرمان. ئةگةر ئةو لة سةرةتاوة بةدص و گيان خوثندبثتي ئةوا دةبووة هؤي ئةوةي كة زوو خؤي بگؤذثت.
زانياريةكان، لةسةر ئةوةي كة چؤن خوثندويةتي جياوازان. هاورثكةي ذيچاردؤ كاپؤس دةصثت كة ئثرنيستؤ دةيتواني 10-12 سةعات لة كتثبخانةي زانكؤ دا بمثنثتةوة. هةرچي ئامؤزاكةشي فةرناردؤية دةصثت ئةو تةنها بيري لةوة دةكردةوة كة شةهادةكةي وةربگرثت، ئةمةش ذاستيةكةيةتي، چونكة ئةو كة لة كتثبخانةي زانكؤ ماوةتةوة هةموو شتثكي خوثندؤتةوة بثجگة لة كتثبة دةرسيةكاني. ئةو هةمان ئارةزوي جاراني بؤ خوثندنةوةي ئةدةبيات مابوو.
سةفةر و خوثندن
لة سةرةتاي 1949 دا دةستي بةگةشتثك كرد كة پاشان بووة بةشثك لة ژياني. ئةو ناوبةرثكي وةرگرت لة خوثندنةكةي و بة سواري ماتؤذ، بوينوس ئايرسي بةجث هثشت. ئةو نةيدةويست وةكو "گةشتوگوزاركةراني تر بكا، ئةو دةيويست خةصك بناسثت". مةبةستيشي لة خةصق، هةژاران و نةخؤش و پةكةوتوةكان بوو.
ئالثرةدا مرؤض دصسؤزي كؤمةلآيةتي ئةوي بؤ دةردةكةوثت، كة بوو بة بةشثك لة ژياني. گرنگة ئةوة بووترثت كة ئرنيستؤ گيضارا ج. ر لةو سالآنةي خةريكي خوثندن بوو هيچ نيشانيةكي واي نيشان نةدا كة ئةو حةزي لة سياسةت بثت.
سةفةري يةكةمي بةرة و باكووري ئةرجةنتين كرد و سةرداني (خةستةخانةيكي پثستي) كرد لة (سانفرانسيكؤ دث دثچانثر) ، بؤ يةكةمين جار لةوث بةچاوي خؤي ئةو كةسانةي دةبيني كة بة ئازارةوة دةتلانةوة.
لة ساصي 1950 دا، دايكي عةمةليات كرا، چونةك سةرتانةكةي لثي هةصدابووةوة. ئةمة واي لة ئثرنيستؤ كرد كة لةماصةوة چةند تاقيكردنةوةيةك لةسةر ئاژةص بكات. ئةو بة هيواي ئةوة بوو كة بةصكو موعجيزةيةك ذوبدات و يارمةتي دايكي بدات، ئةمةش كردةوةيةكي نةخؤشانة بوو. بةلآم دةكرثت وةكو نيشانةيةك بؤ ئةو پةيوةندية ذؤحيةيةي لةگةص دايكيدا هةيبوو، چاوي لثبكرثت.

داويي خؤشةويستي
لة ئؤكتؤبةري ساصي 1950 دا، ئثرنيستؤ بانگهثشتن كرابوو بؤ زةماوةندثك، لة شارة كؤنةكةي خؤي كؤردؤبا. لةوث هاورثكةي "چيچينا"ي بيني و خؤشةويستيةكي بةتين لة نثوانياندا داگيرسا. بةلآم ئثرنيستؤ گؤشةگير بوو. ئةو دةيويست ئازاد بثت و، بتوانثت سةفةر بكات، ئةو لةو باوةذةدا بوو كة ئيزديواجكردن ئيحتيمالثكي كةمي هةية. "چيچينا" سةر بة خانةوادةيةكي دةوصةمةند بوو، گيضاراش خوثندكارثكي هةژار بوو بة خؤي و جلة سادة و پثلآوة پؤياخ نةكراوةكانيةوة.
ئةم خؤشةويستية لة قاصبي ذؤمانتيكيدا مايةوة، بةلآم ئثرنستؤ بة ئيحتيمالثكي زؤر بؤ يةكةمين جار هةستي بةخؤشةويستيةكي جودا لةوةي كة بؤ دايكي هةيبوو، دةكرد.
ئةو پايزة بثقةرابوو. ئةو بةردةوام بوو لة خوثندنةكةي و هةر كة بؤي هةصبكةوتاية سةرداني كچةهاوذثكةي لة كؤردؤبا دةكرد. جارثكي تر بيري ئازادي كةوتةوة، و لة ديسثمبةري 1950 دا، وةكو سستةر لة كةشتي بازارگاني دةريايي. لةگةص گةميةكاندا بةرةو بةرازيل و خواروي ئةرجةنتين و ذؤژائاوي هيندي سوار، ذؤيشت. ئةم كارةي كارثكي سةركةوتوو نةبوو چونكة ئةو خةصكثكي كةمي دةبيني. ئةو خؤشحاص و ئاسودة دةبوو كاتثك لة بوينوس ئايرس، خؤي دةبينيةوة، چونكة دةورثكي تايبةتي دةبيني.
جارثكي تر سةفةر
پاش ئةوةي كة چةند كؤرسثكي خوثند، لة ساصي 1951 دا، جارثكي ترلة يانيوةري ساصي 1952دا، كةصكةصةي سةفةركردني كةوتةوة سةر. ئةمجارةيان هاوذثكةي ئةلبةرتؤ گرانادؤي لةگةص بوو. ئةم جارةيان نيازيي وابوو كة هةشت مانگ بمثنثتةوة.
ئةوان بة ماتؤرثكي لة جؤري (نؤرتؤن) دةستيان بة سةفةركةيان كرد، كة ناويان نابوو لاپؤدريسا II.
يةكةمجار بةرةو خواروي چيلي و پاشان بةرةو باكوور. ماتؤرةكةيان هةقي ئةو ناوةي نةبوو كة لثيان نابوو، لة سانتياگؤ لة كاركةوت. لة ذثگاي تروة درثژةيان بة سةفةرةكةيان دا بةرةو بؤليضيا و پثرؤ.
ئثرنيسؤ ئةو هةلةي بؤ ذةخسا كة سةرداني شوثنة گرنگةكاني ئينكاي بكات، وةكو Cuzco، Machu، Picchu. ئةركيولؤگي (زةويناسي) يةكثكي تر بوو لةو ئارةزوانةي تري ئثرنيستؤ، بؤية زؤر بةبايةخةوة لةو سةردانةي دةذواني.
ئةو دوو هاوذثية، ماوةي كورت كورت لة خةستةخانةكاندا دةمانةوة. گةلثگ جار ذةبوةكةي بؤ دةهات. پاشان درثژةيان بةسةفةرةكةياندا بة ناو كؤلؤمبيادا بةرة و ضةنزويلا.
ئةلبةرتؤ بذياريدا كة لةوث بمثنثتةوة، بةلآم ئثرنيستؤ دةبوو بگةرثتةوة بؤ بؤينوس ئاريس بؤ ئةوةي خوثندةنةكةي تةواو بكات.
هاوشاريةكي ئثرنستؤ داوةتي دةكات بؤ ئةوةي لة گةصيان بذوات بؤ گواستنةوةي ئةسپ، سةفةرثك كة دةبوو بؤ يةك مانگ لة مةيامي بمثنثتةوة. ئةوة يةكةم سةفةري بوو بؤ ئةمريكا. جارثكي تريش سةرداني ئةمريكاي كرد، ساصي 1964، ئةو كاتة كة وةزير بوو لة كوبا و لة كؤبونةوةي نةتةوة يةكگرتووةكاندا، قسةي كرد.
ئثرنستؤ دةبثت بة دوكتؤر
لة كؤتاي ساصي 1952 دا گةذايةوة بؤ بويرس ئايرس. بةلآم خةياصي هةر لاي سةفةركردن بوو. پثدةچثت ئةو وةكو ذؤحثكي نةسرةوتوو، وابووبثت. بةلآم دةيويست جارث خوثندنةكةي كؤتايي پثبهثنثت. هةر دةيخوثند و ئيمتيحاني دةكرد. هةمانكات ئةو خةريكي لثكؤلينةوة بوو لةلاي پرؤفيسؤر سةلضادؤر پيساني، لة تاقيگاكةينةخؤشي حةساسيةت. سةرنجامةكةي بة وتارثك كؤتايي هات بةناوي" Sensitization to pollen in guinea pigs via injecktions of orange extracts "، كة لة Alergia دا بلآوكرايةوة. دوكتؤرSalvador دةيويست لةلاي خؤي دايمةزرثنث، بةلآم ئةو ذازي نةبوو.
لة 12 يولي 1953 دا، شةهادةيي دوكتؤريي وةرگرت. شةش ساص خوثندن كة بةهؤي سةفةرةكانييةوة بة پچذ پچذي خةريك بوو، كؤتايي هات. خؤشحاص و ذازيي: نةخثر.
نامةيةكي بؤ هاوذث كچكةي "چيچينا" دةنووسثت و پثي دةصثت، كة ئةو مةبةستي ئةوة نيية كة "خؤي بة پيشةي قةشمةري دوكتؤرييةوة، زينداني بكات ".
دواي وةزيفةكةي لة كوبا، ساصي 1956 لة بيرةوةريةكانيدا دةنوسثت:" من بؤم هةبوو لةبةيني جةواصثكي پذ لة دةرمان ياخود پاكةتثك فيشةك، هةصبژثرم. ئةگةر هةردووكيانم هةصگرتاية، قورس دةبوو. منيش پاكةتة فيشةكةكم هةصگرت و جةواصة دةرمانةكةم دانايةوة".
دايك و باوكي هةوصي ئةوةيان دا كة ذازي بكةن بمثنثتةوة. بةصثني كاريان پثدابوو. پيشةيةكي ذثزلثنراو و پذ دةرامةتي هةبوو. بةلآم بث هودة بوو! ئةو دةيوست بذوات.
"لةوة زياتر مةگري ئةرجةنتينا"
پاش ئةوة، يةكةسةر خؤي بؤ سةفةرثكي تر كؤكردةوة. ئةو واي نيشان دا كة سةفةر دةكات بؤ ضةنزوثلا و لة نةخؤشخانةيةك كاردةكات، لةو جثگايةيي كة هاورثكةي ئةلبةرتؤ كاري تثدا دةكرد.
لةگةص هاورثيةكةي بة ناوي ساليسا فيرير، جارثكي تريش شارةكةي خؤي بةجثهثشت. ئةوان بليتي شةمةندةفةريان بذي، بةرةو لاپاز لة بؤليضيا. ئثرنيستؤ تةمةني 25 ساص بوو. ئةو ئيتر جارثكي تر نةدةگةذايةوة بؤ ئةرجةنتين. پاش ئةوةي پثنج هةفتة لة وث مانةوة بةرةو پثرؤ كةوتنة ذث. ئثرنيستؤ جارثكيتريش سةردانيي ماچؤ پيچيوي كرد، زياتر كاريةگةري كردة سةري. ئةو لةبارةي ئةو جثگايةوة، نووسينثكي نووسي، پاشان لة (پاناما) بلآوكرايةوة.
ئةو دوو هاوذثية، درثژةيان بةسةفةرةكةيان دا بةرةو (ليما) و لةوث خةصكثكي نوثيان ناسيي. ئثرنيستؤ گوثبيستي ناوي ژنثكي گةنجي پثرؤيي بوو كة لة تاروگة دةژيا، لة گواتيمالا ستي، بة ناوي هيلدا گالديا. لة بةندةري (گواياكويل) ةوة بةرةو پاناما ستي بة پاپؤر كةوتنة ذث. لةوث هةموو ئةو كتثبانةي كة لةگةص خؤي هثنابوني و لةسةر دةرمان بوون، فرؤشتني تا بتوانثت بليتثكي تةيارة بكذثت بؤ كؤستةريكا. پاش ماوةيةكي كورت، ئثرنيستؤ بة پيادة و سةيارة لة ديسثمبةري 1953 گةيشتة گواتيمالا.
ئةو دةبوو هةشت مانگ لةوث بمثنثتةوة، بةلآم ئةو ماوةية چارةنووس سازبوو بؤ ژياني داهاتووي ئةو.
هيلدا گاديا
ئةو ژنة گةنجة پثرؤيية، وةكو پةنابةرثك لة تاراوگة دةژايا، بةهؤي بيروبؤچوونة سياسيةكانيةوة. ئةو زؤر چالاكانة لة ناو رثكخراوثكي كؤمؤنستيدا كاري دةكرد بةناوي APRA (Alianza Popular Revoucionária Americana) . ئةو لة (Instituto de Fomenta de la Produccion) ، كاري دةكرد و بةوة خؤي دةژياند، لة پايتةخت، گواتيمالا ستي.
وةكو پثشتر وترا، ئثرنيستؤ لة (ليما) و (پثرؤ) ناوي هيلداي بيستبوو. ئةوة ئةو كاتة بوو كة باسي ئةوةي كردبوو كة دةچثت بؤ گواتيمالا. ئامانجي چثگضارا لثكؤلينةوةيةك بوو لةسةر كلتووري (مايا) .
چثگضارا تواني هيلدا بدؤزثتةوة و بؤ جاري يةكةم لة 20 ديسثمبةري 1953 دا يةكتريان بيني.
پاشان هيلدا لة نووسينثكدا نووسيبووي كة ئةو هةر لةسةرةتاوة، كاردانةوةيةكي مةنفي لةلا دروست بوو، لةسةر چثگضارا. ئةو بؤ خؤشي نةيدةزاني بؤچي؟ چونكة ئثرنستؤ زؤر بةذثز و سةنگينانة هةصسوكةوتي دةكرد.
هيلدا باسي ئارةزووةكاني خؤي بؤ ئثرنيستؤ دةكات كة چؤن حةزي لة كلتووةرة كؤنةكاني هيندةسورةكاني وةكو: ئينكا، مايا، ئازتيكر و هةروةها بؤ زةويناسي، دةكات. ئةوان ماوةيةكي دوورودرثژ لةسةر ئةدةبيات دةئاخضن و هيلدا بؤي دةردةكةوثت كة ئثرنيستؤ زؤري خوثندؤتةوة. تا دةهات زياترئةوي لةدصدا جثگير دةبوو. هيلدا بؤ خؤي ذوناكبير بوو تاقةتي موناقةشةي پذوپوچي نةبوو.
وةكو دوكتؤر لة گواتيمالا، بةلآم ئةمجارةش، نةخثر
ئثرنيسؤ لةلاي هيلدا ئةوةي دركاندبوو كة حةز دةكات ماوةيةك وةكو دوكتؤر كاربكات. هيلدا ژمارةيةك كةسي بةدةسةلآتي دةناسي لةناوياندا وةزيري ئابووري، پاز و چةند ئةندامثكي كؤنگريس.
ئةوانيش وةزيري تةندروستيان پثنيشان دةدا. ئثرنيستؤ تواني لةگةص دوكتؤرثكي ضةنزويلايي دا پةيوةندي بگرثت، دوكتؤر پثنالاضار، كة ئةويش ناچار كرابوو لة تاراوگة بژيي. ئةويش تواني كارثك بكات كة ئثرنيستؤ بةخؤي چاوي بة وةزيري تةندروستي بكةوثت. بةلآم وةلآمثكي نةگةتيضي درايةوة، چونكة ئةوان نةياندةتواني شةهادة ئةرجةنتينيةكةي، قبووصبكةن؛ پثيان وت كة دةبثت يةكساص وةكو فةرمانبةركاربكات.
ئثرنيستؤ كاري دوكتؤري لة مثشكي خؤي دةركرد. تةنانةت ئةو نةيتواني وةكو سستةريش كارثك پةيدا بكات. ئةو هةستي بة نائومثدي دةكرد.
ئةو بةوة دصخؤش بوو كة لةگةص هيلدا و هاورثكانيدا يةكتريان دةبيني، كة كارثكي ذؤژانةيان بوو.
ئةوان بة پثكةوةبوونيان خؤشحاص بوون و چثگضارا ناسياوةكاني هيلداي خؤشدةويست. زؤربةي ئةوانةش سةربة APRA بوون. ئةوان كؤمؤنيست بوون، يةكةمين تثگةيشتني سياسي كة ئةو پثي ئاشنابوو، لةوثوة بوو.
ئثرنيستؤ باسي بةسةرهاتي ژياني خؤي لة ئةرجةنتين و ژياني خوثندكارثتي خؤي بؤ دةكردن. باسي ئةو ماوةيةي كة لة خةستةخانةيكي پثرؤ كاري كردبوو، دةكرد بؤيان. ئةو و هاورثكةي ئةلبيرتؤ وةكو كارمةندةكاني تري خةستةخانة هةصسوكةوتيان نةدةكرد. ئةوان لة كاتي كارةكةياندا، وةكو ئةواني تر، دةمي خؤيان هةصندةپثچا. لة كاتي ئازادي خؤشياندا لةگةص نةخؤشةكاندا ياري فوتبؤليان دةكرد.
ئةمانة وةكو نرخ و قيةمتثك هةستيان پثدةكرا. كاتثكيش كة ئةو دوو پياوة گةنجة دةبوو درثژة بة گةشتةكةيان بدةن، نةخؤشةكان بةلةمثكيان بؤ دروستكردن و ناويان نابوو مابؤ-تانگؤ، ئةوان توانيان بةو بةلةمة بةناو جةنگةصةكاني ئةمزؤندا بذؤن بةرةو كؤلؤمبيا. پاشان ئةوان بةرة و كاراكاس و ضةنزويلا فذين و، لةوثوة هةر كةسة و رثگايةكي گرتةبةر.
ئثرنيستؤ شتثك دةدركثنث
ئثرنيستؤ بؤ هيلداي گثرابووةوة، كة بة هيچ شثوةيةك پيشةي دوكتؤري پث خؤشنةبووة. ئةو پثي وابوو كة دوكتؤرةكان وةكو پةيامبةرثك خؤيان نيشان دةدةن و خؤيان دةوصةمةند دةكةن، لة ذثگاي نووسيني دةرماني بثكةصك، لة كاتي نةخؤشيي نةفسيدا و، عةمةلياتي ناپثوسيت دةكةن.
ئةو لةوة دةترسا كة بگؤرثت بؤ دوكتؤرثك كة موچةي باش وةربگرثت، ئةوةش هؤي سةرةكي بوو بؤ ئةوةي ولآت بةجثبهثصث. ئارةزومةندي بؤ پةذاندني ئةلةرگيةكةي (حةساسيةت) لة مةذ نةخؤشي ذةبووةكةي، بةلآم هيچ كارةكتةرثكي عيلميانة ئةويان بةلاي خؤيدا ذانةكثشا. ئةو خةصكانثكي كة پثويستيان بة هاوكاري و خةصكاني هةژار و نابةرابةريةكاني دنياي بيني بوو، نةيدةويست ببثتة خزمةتكاري كاپيتاليزم.
ئثرنيستؤ دةبثت بة چث (چث+گيضارا)
وا باس دةكرثت كة تثهةصكثشثك لة بةيني ژيان بةسةربردني لةناو ولآتة هةژارةكاني ئةمريكاي لاتين و گفتوگؤكاني لةگةص هيلدا، ئثرنيستؤي شؤذشگثريان خوصقاندبث.
لة يانيوةري 1954 دا گروپثك كوبايي، لة دةستي ذژثمي باتيستاس هةصدثن. ئةو گوثبيستي مافناسثكي گةنج بوو بوو، كة هةوصي كودةتايةكي دابوو، بةلآم سةركةوتني بةدةست نةخستبوو، و زينداني كرابوو، ئةو كةسةش ناوي فيدص كاسترؤ بوو.
ئةو لةگةص كوبايةكاندا پةيوةنديةكي باشي دامةزراند، سةرةذاي ئةوةش ئةوان نازناوي "چث"يان دابووية. زؤر لة ئةرجةنتينيةكان دةنگي "ش"يان بةكاردةهثنا لةدواي ذستةدا. بةو شثوةية چثگضارا، ئةو ناوة بةناوبانگةي بةقيسمةت بوو. ئةو بؤ خؤشي پثي خؤش بوو، بةكاري دةهثنا.
لة بةهاري ساصي 1954 دا، نائارامي باصي بةسةر گواتيمالادا كثشا. سةرؤككؤمار ياكوب ئاربينز كة هةصبژثردرابوو، خةصك خؤشيان دةويست، كؤمةصثك ذيفؤرمي زةويوزاري كردبوو، زؤرشتي دةكرد دةوصةتي دةكرد، لةسةر كار لابردرا. چثگضارا پثي وابوو كة ئةو كودةتاية بةدةستي "ئيمپرياليزمي ئةمريكي" و (سي. ئاي. ئةي) كرابوو.
ئةوة بوو يةكةمين وتاري سياسي خؤي نووسي. ئةمةش دةست بة پشت هثنانثك بوو بؤ كؤمؤنيستةكان. هيلدا گيرا، بةلآم دواي ئازاد كرا. چيگضارا پةناي بردة بةر سةفارةتي ئةرجةنتين. پةيوةندي چثگضارا و هيلدا، گةيشتبووة ئاستثك كة ئةو پثي وابوو بچن بؤ مةكسيك و لةوث زةماوةند بكةن. ئةو بةدزي، سةفارةتي بةجثهثشت و تواني پةيوةندي بة هيلداوة بكات و پلانةكاني خؤي بؤ باس بكات. هيلدا پاش مينجةمينج كردنثك، ذازاي بوو. هةريةكةيان بة جيا، سنووريان بةزاند و هةروةك بةرنامةذثژيان كردبوو لة مةكسيكؤ ستي بةيةكگةيشتنةوة.
دوكتؤر چيگضارا
چثگضارا هةرزوو كاري پةيداكرد لةGeneral Hospital. موچةكةي زؤر نةبوو بةلآم ئةو حةزي لة وةبوو كة خةريكي كاري لثكؤصينةوة بثت. بةرپرسي خةستةخانةكة دوكتؤر سالازار مالثن بوو. موناقةشةي زةماوةندةكةيان هةر درثژةي هةبوو، ذؤژ دياري كراو، دواخرا، وةك دةصثن هيلدا وةستاندبووي. لثكؤلينةوةكةي بة باشي دةچووة پثش و ئةو بةرنامةي ئةوةي دانابوو كة دوكتؤرا بكات. دةستيكردبوو بة نووسيني يةكةمين وتاري لةسةر دةرمان لةدةرةوةي ولآتةكةي، لةو كاتةدا ذوداوثكي گرنگ ذويدا.
چثگضارا دوو براي بيني كة ئةوةش بؤ خؤي گوذاني بةسةر هةموو ژيانيدا هثنا.
ذؤژثكيان لةناو كوبايةكاندا پياوثكي گةنج پةيدابوو، بةناوي ذاويل كاسترؤ. كابرايةكي كؤمؤنيست بوو، قسةي لةسةر ئازادي مرؤضةكان لة دةستي ديكتاتؤرةكان دةكرد. برا گةوةرةكةي ذاويل، فيدص، دواي ئةوة بة ماوةيةكي كةم گةيشتة مةكسيكؤ ستي. فيدص و جيگضارا، بؤ يةكةمين جار لة يوني 1955 دا يةكتريان بيني. ماوةي 10 سةعات بةبث پشوودان گفتوگؤيان كرد.
چثگضارا بة هةوصدانةكةي فيدص بؤ ئةنجامداني كودةتايةك كة پثشتر ويستبووي بيكات، سةرسام بوو. فيدص، لة جزيرةيةك بؤ ماوةي چةند ساص زينداني دةكرثت، بةلآم بةر لثبوردنثكي گشتي كةوتبوو، ئازاد كرابوو، هةصةيةكي چارةنووس سازةنة كة باتيستاي ديكتاتؤر كردي.
فيدص هةتا بصثي كابرايةكي كاريزما، بيرتيژوو، ستراتيجي و خةباتكار بوو، ئةو دةيويست ژياني خؤي پثشكةش بة ئازادي كوبا بكات. چثگضارا پثيانةوة پةيوةست بوو، نةيتواني بةربةرةكانثيان بكات .
بةلآم ئةو هةمانكات خةريكي لثكؤلينةوةكةي بوو، وتارةكةشي قبوصكرا لة كؤنگرةي ئةلةرگي لة شاري ضيراكروز. ئةو دةيويست بچثت بؤ ئةوةئ، بةلآم هيلدا نةيدةويست لةگةصيدا بچثت. بؤچي؟
ذوداوثكي چاوةذواننةكراو
هيلدا هةستي بةوة دةكرد كة دوگيانة! چثگضارا لةسةرةتاوة بذواي پثنةدةكرد، بةلآم خؤشحاص بوو بة هةواصةكة. بة بذواي چثگضارا، دةبوو ئثستا ئيزديواج بكةن. ئةو دوكتؤرثكي دةناسي لة خةسةتخةنانة، كة هةمانكات پارثزگاري ناوچةيةكي بچوك بوو، لة مةكسيكؤ. ئةو هةقي ئةوةي هةبوو كة ئيزديواج بكات و هيچ ناذةزيةتيةكي نةبوو.
لة 18 ئابدا چث و هيلدا، بوونة هاوسةر. لة ذاستيدا دةبوو هةردوو برا كاسترؤكان بوونايةتة شايةت. بةلآم ئةوان ماوةيةك بوو نةيان دةويست خؤيان پيشانبدةن، هةر لةبةر ئةوة دوو هاورثي تريان بةوكارة هةستان. هاورثيةكي چثگضارا نوثنةرايةتي لايةني پةيمانة عادةتيةكةي كرد.
ئةم هةواصة بة هاورثكةي چثگضارا، ئةلبيرتؤ گراندؤ، گةيشت، لة پيرؤ. ماوةيةكي كةمي پثچو كة نامةيةك گةيشتة دةستي چثگضارا كة لةذادة بةدةر خؤشحاصي كرد. نةخؤشةكانيش كة لة حاصثكي باشدا بوون، بة دةستةكانيان كة بة نةخؤشي خراپ بووبوون، نامةي پيرؤزباييان بؤ بةذثكردو، هةندثك وثنةي كؤني كاتي ياريكردني فوتبؤصيان بؤ نارد. چثگضارا لةلاي ئةوان دوكتؤرثكي خؤشةويست و دصسؤز بوو. لة نؤضثمبةردا، هاوسةران چثگضارا، سةفةرثكي يةك مانگةيان كرد، بؤ بةسةر بردني مانگي هةنگويني. نازانم بؤ، بةلآم نةختثك عةجيبة كة چثگضارا و مانگي هةنگويني بةيةكةوة گرث بدرثت. ئةوان چون بؤ خواروي مةكسيك بؤ سةيركردني پاشماوةكاني مايا. پاشان بةرةو دةرياي ئارام، بةلآم لة Acapulco خؤيان پاراست كة" جوان، بةلآم بةتةواوي ئةمريكايي بووbeautiful، but completely Yankeefied". جثگاي تر هةبوو كة ئةوان لة خؤر و مةلةكردنةكةي لةزةتيان دةبرد.
پاشان بةرةو مةكسيكؤ ستي گةرانةوة.
تا دةهات زياتر لةگةص كوبايية ئاوارةكان تثكةص دةبوون. چثگضارا وازي لة لثكؤلينةوةكةي هثنا، بةلآم ماوةيةكي تريش هاوكاري نةخؤشةكاني كرد. كؤتايي بةم كارةشي هثنا.
لة 15 مارسدا كچثكيان بوو. چثگضارا ناوي نا، هيلدا بارتيكس. ئةوي دواييان ناوي خزمثكيان بوو كة زؤر عيلاقةي پثي بوو.
كچةكةيان بة ناوي هيلديتا (هيلداي بچكؤلة) ناو دةبرد. بةلآم هةندثك جاريش چثگضار بة " ماؤ بچكؤلةكةي بابة" بانگي دةكرد. لةبةر ئةوةي هيلدا توخمي ئينديانةكاني پثوة بوو، بؤية كچةكةيان كةمثك چاوةكاني كةچ بوون.
ئثستا ئةوان خةريكي پلانثك بوون كة پاشان بة بة پلاني- گراندما ناوبانگي دةركرد. چةند كةسثك بة بةلةمثكي سادة، بةناوي گراندما، لة ناوچة شاخاويةكاني سيريا مثسترا، لة باشووري كوبا پيادةبن و دةست دةكةن بة خةباتي پارتيزاني، بةومةبةستةي كة ذژثمي باتيستا بذوخثنن. سةرؤكيش بة دصنياييةوة: (فيدص كاسترؤ) ية. براكةي ذاويص و ژمارةيةك كوبايي لة تاراوگة، خؤبةخشانة دةيانةوثت، بةشداري بكةن.
چثگضارا يةك سانيةش دودصي نيشان نةدا لة بةشداريكردن. بةرپرسياريةتي لة هيلدا و هيلديتا، هثندةي ئةو بةشداريكردنة، كثشيان نةبوو لة تةروازوي ئةخلاقي ئةودا. بةدصنياييةوة ئةو دةيويست لة كاتي پثويستدا، كةصك لة شارةزايةتي خؤي وةربگرثت وةكو دوكتؤرث، بةلآم ئةو ئةوةشي لة هيلدا نةشاردةوة كة بةهةموو شثوةيةك لة شةذدا بةشداري دةكات.
خةتي دوكتؤري كؤتايي پثدثت
ئةوانةي كة بةشداريان دةكرد، دةبوو هةم مةشق بكةن و هةميش پلان دابذثژن. ئةوةش دةبوو زؤر بةنهثني بكرثت، بؤ ئةو مةبةستةش ئةو گروپة گثصگةيةكي دوورةپةرثزيان بةكرث گرت، لة مةكسيكؤ ستي. لةو شوثنة، هةم مةشقي فيزيكيان دةكرد، هةم نيشانة پثكاندن، تاكتيك و بةرنامةذثژيي.
ذؤژثك دواي ئةوة هيلدا لة ذؤژنامةدا هةواصي گرتني بيست كةسي خوثندةوة، كة خةريكي مةشقكردن بوون، لةناوياندا، دوكتؤرثكي ئةرجةنتني بة ناوي ئثرنيست چثگضارا، هةبوو.
پؤليسي مةكسيكي وايان زانيبوو، كة ئةوگروپة خؤيان بؤ چالاكيةك لةناو مةكسيكدا ئامادة دةكةن. بةلآم ئةوان نةيانتوانيبوو، بةبةصگةوة ئةوة بسةلمثنن. ديارة ئاشكراية ئةوانةي كة گيرابوون، پلانةكاني خؤيان، ئاشكرانةكردبوو. پاش دوو مانگ زينداني كردن، ئازادكران.
بةهؤي چةندين هؤي جياوازةوة، چثگضارا نةيدةتواني چيتر درثژة بة پيشةي دوكتؤريةكةي بدات. ئيتر ئةوة دوا هةنگاوي ئةو بوو لةو ذثگايةدا.
دوكتؤر و سةرباز، لة جلي سةربازيدا
82 دوو كةس، كة لةهيچ شتثك باكيان نةبوو، خؤيان خستة ناو دةريايي كاريبييةوة. سةفةرةكةيان هةتا بصثي سةخت بوو، بةهؤي تؤفاني دةرياوة. خةصك هةبوو وةكو پشيلة دةذشانةوة. چثگضارا دوچاري هثرشثكي سةختي ذةبو هات.
ئةوان هةر كة گةيشتنة ناو وشكاني، دةستبةجث تةقةيانلثكرا و ژمارةيةكي زؤر لة سةربازةكاني ناو گانداما، كوژران. فيدص و ذاوثص و چثگضارا لة ناو ئةوانةدابوون كة ذزگاريان بوو.
ئةوان سةركةوتنيان بةدةستهثنا لةو شوثنةي كة ئةمريكا تثيدا سةرنةكةوت لةو بةندةرةدا، ئةويش لثداني سةنگةر بوو. توانيان خؤيان بگةيةننة ناوچةيةكي سةختي دةستپيانةگةيشتوو. ئارةق بة ناوشاندا فوارةي بةستبوو، سيةكان دةيانويست بتقةنةوة و سكيش هثشتا هةرلة ناذةزايةتيدا بوو. ئةمة ئةو سةختية بوو كة تا دووساص دةبوو ذوبةرويي ببنةوة.
ماوةيةك كةمي پثنةچوو، سةربازثكي-باتيستايان دةستگير كرد و پاشان ئاشكرابوو كة يةكثك لةو سةربازانةبوو كة بةفيشةكي وي، هاورثكاني چثگضارا و ئةوان كوژرابوون. چارةنووسي ئةو دياركرابوو، بةلآم ئةوانةي كة گرتبوويان دوودصبوون.
چثگضارا بؤ يةك سانيةش دوودصي نيشان نةدا. دةمانچةكةي دةرهثنا و ناي بةتةوقي سةريةوة. ئيتر ئةو بوو بوو بة سةرباز. ئةخلاقي دوكتؤري ئةو خراية بوخچةوة. ئيتر يان دةبوو بكوژيت يان بكوژرثيت.
بةلآم ئةو لة كاتي شةذةكةدا، يارمةتي سةربازة بريندارةكاني خؤيان و دوژمنيشي دةدا. ئيمكاني ئةو زؤر سنووردار بوو، چونكة ئةو دةرمان و پثداويستيةكاني عةمةلياتكردني لةلا نةبوو.
لةگةص (ذةبو) ةكةشيدا هةميشة لة بةربةركانيدابوو. تارةدةيك ژمارةيةكي زؤر دةرزي ئةندرياليني پثبوو. كاتثك پثويستي بة ئةندريالين بواية، هةر لةسةر جلةكانةوة دةرزيةكةي لةخؤي دةدا.
لة داوجاردا، پارتيزانةكان هةم شوثنيان ذزگاركرد و هةميش لايةنگريان بؤ پةيدابوو. ژمارةيةكي زؤر سةرباز هةصدةهاتن. چثگضارا لةلايةن فيدص كاسترؤة كرا بة كؤماندانت (comandante) ، ئةستثرةكةي بة كلآوةكةيةوة دووري. ئةو بةرپرسيار سةربازي بوو لة كاتي شةذة خوثناويةكةي شاري سانتا كلارا.
پاش ئةوة ئيتر جادة بةرة هاضانا تةخت بوو. چثگضارا بة ناو كؤمةلآني خةصكي تينوي سةركةوتني شارةكاندا، لة دةبابةيةكدا دانيشتبوو. جگةرةي دةكثشا، بؤشي دةكؤكي. باتيستا، ذاي كردبوو، سةركةوتن مسؤگةربوو.
ژنثكي گةنجي جوان
كاتثك چثگضارا گةيشتة ناو هاضانا، ژنثكي گةنجي جواني لةگةصدابوو. ئةوان نةيان دةشاردةوة كة تاچ ذادةيةك هاورثي يةكترين.
ئةو ژنة ناوي (ئاليديا مارچ) بوو، تةمةني 22 ساص بوو. ژنثكي شؤذشگثر بوو، چثگضارا لة كاتي ذزگاركردني كوبادا ناسيبووي و، عاشقي بووبوو.
ئةو بيري لةوة دةكردةوة كة داواي جيابوونةوة لة هيلدا بكات، هةرواشي كرد كاتثك ئةو هات بؤ هاضانا، چةند هةفتةيةك دواي ئةوةي كة هاضانا ذزگار كرابوو.
دايك و باوكي كة شةش ساص بوو نةيانبينبوو، هاتن بؤ فرؤكةخانة. يةكةمين پرسيار لثيان ئةوةبوو كة ئاخؤ كةي دةگةرثتةوة بؤ ئةرجةنتين، تا وةكو دوكتؤر كاربكات.
ئةوان نةيان دةزاني كة ئةو گؤذاوة. داية سيليا كوذةكةي خؤي بينيةوة، ذيش و قژثكي درثژ، جلي سةربازي لةبةردا. دةبثت "تثتي"ة بچكؤلانةكةي لةكوثبثت؟
چثگضارا و ئاليدا گواستيانةوة لاي يةك لة هاضانا. جثگاي سةرنجة فيدص كاسترؤ، دوكتؤر چثگضاراي كرد بة سةرؤكي بانكي ميللي و وةزيري پيشةسازي.
بةلآم بؤ نةيكرد بة وةزيري تةندروستي؟
چثگضارا، پارةي نوث كة تازة چاپيان دةكرد، بة ناوي نازناوةكةيةوة cheئيمزا كرد. لة گؤضاري
" New England journal of Medicine " وتارثكي باصكثش بة ناوي "چثگضارا: ئةنتي قارةمان Guevara: the antihero Che " بلآوكردةوة. ئةو وتارة لة ساصي 1969 دا نوسرابوو، لة جةرگةي شةذي ضثتنام و دواي داستاني-ماككارسي، لةمةذ تثروانييةنكانيان بؤ كؤمؤنيستةكان. جيگضارا هةم لةلايةن پارتي كؤمؤنيست و هةميش لةم لاولاوة، گازندةي لثكرا، يةكثك لةهؤيةكان "ئيهمالي"، كاتثك لةكاتي ئيمزاكردني لةسةر ئةو پارة نوثية تةنها "Che" نووسيبوو.
لةگةص هاوسةرةكةي بةدواي يةكدا ئةم مندالآنةيان بوو: كچ، ئةليندا (1961) ، كوذ كاميلؤ (1962) ، كچ سيليا (1963) و كوذ ئثرنيستؤ (1965) . ئةم ماوةية بؤ ئةليندا پذبوو لة دةردي سةري، چونكة چثگضارا لة ماوةي ئةو چةند ساصةدا، سةفةرثكي زؤري كرد و زؤر مايةوة، لة ولآتاني سؤسياليستي لة هةموو دنيادا.
ذةبوكةي چثگضارا
ئةم نةخؤشية لة تةمةني سث ساصيةوة كة لة بوينؤس ئايرس بوو، هةتا دوا ساتةكاني ژياني لة كؤصي نةبووةوة. زياتر لةو كاتانةي كة خؤي زةحمةت دةداو و لةوكاتةي فشاري زؤر بؤ بهاتاية، نةخؤشيةكة هثرشي بؤ دةهثنا. هةر بؤية مرؤض بة ئاساني لةوة تثدةگات كة ئةو زوو زوو دوچاري ئةو نةخؤشية بووة. ئةو كةسةي يةكةم جار بيبينياية كة دوچار دةبوو، دةتؤقي. ئةو وةكو ئةوةي كة بخنكثت؛ و دوا هةناسةكاني بدات، هةناسة سواري و كؤكة كؤكثكي يةكجار زؤر.
چثگضارا زؤر ئارامانة دةرزيةكي دةردةهثنا و پاش كةمثك دواي ئةوة باشتر دةبوو.
لة سةرةتاي 1950 دا، شتثكي تر دؤزرايةوة.
ئةوةش يةكةمين جار بوو كة پثيان دةوت (نيبوليساتؤرن) ، (جيهازثك بوو كة مرؤض دةيتواني دةرمانثكي پث هةصمژث) ، ئةويش دةرمانثكي لة
خؤدةگرت كة پثيان دةوت ئيسئوپريل، وةكو تةواوكةرثك لة كاتي هاتني ذةبويةكي لاواز.
وا پثدةچثت كة چثگضارا كاتثكيش لةناو دارستانةكاندا دةژيا، هةميشة دةرمانةكاني پةيدا دةكرد.
لة هةندثك وثنةدا چيگضارا (كةمثك وةزني چؤتة سةرةوة و، دةموچاوي هةصماسيوة) كة ئةوةش نيشانةي ئةوةية، كة هةندثك جار دةرماني گونجاو: كؤرتيسؤني، بةكاردةهثنا.
لةمانگي يوني 2001 دا بؤ چةند ذؤژثك، لة هاضانا، كوبا، كؤنفرانسثك لةسةر ذةبو بةسترا. بةشثكي كؤنفرانسةكة بؤ نةخؤشيةكةكي چيگضارا تةرخانكرا.
ئةو كةسةي كة سةرپةرشتي كؤنفرانسةكةي كرد، كچةكةي چثگضارا، ئةليدا گيضارا بوو، كة دوكتؤري مندالآن و شاذةزاي حةساسيةت (ئةلةرگي) ية لة خةستةخانةي"ويليام سؤلثر" لة هاضانا. ئثمة هةم بة تةلفون و هةم بة ئيمةيل پةيوةنديمان گرت و قسةمان كردبوو، كةسثكة كة تواناي زانياريداني يةكجار بةفراوانة، ئةگةرچي ئةو تةنها تةمةني شةش سالآن بووة كة باوكي كوژراوة.
ذؤحثكي بثقةراري، هةميشةيي
لة ساصي 1965 دا بةشثوةيةكي سةرسورهثنةر چثگضارا، بزربوو. ديوارثك لةبةيني ئةو و فيدص كاسترؤدا، دروستبوو بوو، ئةو "هاولآتي شةرةفةي" كة لة كوبا پثياندابوو، ذةديكردةوة. ئةو لة پرثگدا وةكو ئةوةي هةصيانلوشيبث، بزربوو. تةنانةت ژنةكةشي نةيدةزاني لةكوثية. بةلآم ئةو فثري ئةوة بوو، چونكة چثگضارا هةميشة لة سةفةر بوو.
چثگضارا بةرةو ولآتي گؤنگؤ، ملي ذثگاي گرتبوو، بؤ ئةوةي بةشداري لة شةذةكاندا بكات. هةرةوةك دةزانرثت شةذثكي تةضلةهةض بوو، گةلثك لايةن بةشداربوون تثيدا. ئةم كردةوةيةي بة تةواوةتي شكستي خوارد.
پاشان گةذايةوة بؤ كوبا، بةلآم هةر زوو خةياصي بؤ لاي ولآتثكي تر چوو كة ئةو دةيتواني شتثك بةشتثك بكات، ئةويش بؤليضيا بوو! ئةو ولآتةي كة ئةو هةژاران و برسثتي و ناخؤشي، لثبينيبوو.
ئيتر لثرةدا دةبثت مرؤض بة گومانةوة چاو لة، هةصسةنگاندنةكاني چيگضارا، بكات. ئةو بة پاسپؤرتثكي تةزوير كراوو، ذيشي بؤ تاشيبوو، لة جلي بازرگانةكاندا، سةفةري كرد.
لة بؤليضيا، گروپثكي بچوك سةرباز، پةيوةنديان پثوةكرد. هةر لة سةرتاوة "چالاكيةكة"، دياربوو كة سةرناگرثت. ئةوة كوبايةكي نوث نةبوو، كة لة پثشوازياندا بوو. دةبوو لةبةرانبةر سوپايةكي بةوةفا، شةذيان بكرداية، لةناو دارستانةكاندا، لة ولآتثك كة بة شةوقةوة هاواريان نةدةكرد بؤ ذزگاري، وةكو لة كوبا دةيانكرد.
جارثكي تريش لة ياري شةترنجةكادا، دؤراندن. سةربازةكان يةكجار، كةم بوون. لة 9 ئؤكتؤبةري ساصي 1967 دا، چثگضارا، كشوماتي پثكرا.
دواوتة
ئةوةي كة وتبويان لاشةي ئثرنيستؤ "چث" گضارا، سوتثنراوة و كراوةتة خؤصةمثش، درؤ بوو. بةلآم پرسيارةكة ئةوة بوو ئةي لة كوث شاردبوويانةوة.
لة ساصي 1995 دا، يةكثك لةو سةربازانةي كة لة ساصي 1967 دا، ئامادةبوو، ذايگةياند كة چثگضارا لة نزيك مةتارة بچكؤلةكة نثژدراوة. مرؤضناس و زةويناساني كوباي بةپةلة خؤيان گةياندة ئةو شوثنة. ئةوان پاشماوةي لاشةي پثنج كةسيان دؤزييةوة. بةلآم هيچ كام لة پاشماوةي لاشةكان هي چثگضارا دةرنةچوون.
لة 23 ئاپريلي 1997 دا، كچةكةي گيضارا، نامةيةكي چاوةذاوننةكراوي پثگةيشت، كة لةلايةن كوباييةكي تاروگةنشين لة فلؤريدا، گوستاضؤ ضالؤلدؤ، نثردرابوو. ئةم پياوة بةماوةيةكي كةم دواي شؤذش، جثگاگؤذكث دةكات و دةچثت بؤ ئةمريكا، لةوث دةبثت بة سيخوذي (CIA) .
ضالؤلدؤ لة گةلثك ولآت بةدواي چثگضارا دا گةذابوو: لة كؤنگؤ، كؤماري دؤمؤنيكا و لة دواجاريشدا لة بؤليضيا. ئةو بؤ خؤي لة ضالاگراندا دةبثت، كاتثك بة هةليكؤپتةر جةنازةكةي چثگضارا، دةهثنن. ئةو دةيزاني، كة ئةو دوكتؤرةي جةنازةكةي چثگضاراي تةشريح كرد بوو، فةرماني پثدرابوو كة هةردوو دةستي ببذثتةوة. دةستةكان، كة بة قسةي پياوكوژةكاني ئةو "ئةو كارة چةپةصةيان" ئةنجامدا. پاشان ضالؤلدؤ و هاوپيشةكاني، چثگضارا و دوو سةربازي تر، بة بيلدؤزةر و چاصهةصكةن، دةكةن بةژثر گصةوة، لةنزيك فرؤكةخانةكةوة، تةنها چةند شةقاوثك لةنزيك ئةو جثگايةي كة ساصي 1995 بةدوايدا گةذابوون.
لةگةص ئةوةي كة ئةو ذقثكي زؤري لة ولآتة كؤنةكةي خؤي (كوبا) ية، ضالؤلدؤ، ئةو نهثنيةي وةكو بارثكي قورس لةسةر شاني خؤي دةبيني. ئةو پثي وابوو كة كةسوكاري چثگضارا، هةقي ئةوةيان هةية كة بزانن لاشةكةي چثگضارا لة كوثية، بؤية ئةو نامةيةك پاش 30 ساص، نووسي. ئةمة وايكرد كة جارثكي تريش بچن بةدواي پاشماوةي لاشةكةيدا بگةرثن، ئةوان قةبرثكيان دؤزييةوة كة 7 كةسي تثدا نثژرابوو، كة جثگاي باوةذي ضالؤلدؤ نةبوو. "من سث كةسم ناشتووة، كةچي ئةوان 7 لاشةيان دؤزيوةتةوة". يةكثك لة لاشةكان ئثسقاني دةستةكاني پثوة نةبوو. پاشان ئةوان، دانةكانيان فةحس كرد و بةراودريان كرد لةگةص وثنةي دانةكاني چثگضارا كة لة كوبا بوون. بةو شثوةية شتةكة كؤتايي پثهات. ئةوان بة بةصگةوة لاشةكةي چثگضارايان دؤزييةوة.
لة مةراسمثكي شكؤداردا، لاشةكةيان بردةوة بؤ كوبا. لة شاري سانتا كلارا، كة چثگضارا، سةركةوتني گةورةي تثدا تؤماركرد، ئارامي گرتووة، لة ژثر هةيكةلثكي گةرةدا.
سةرچاوة: Magnus Carlson، 2002، Från mjälbrand till Che Guevara، s. 137-159
-nedslag i medicinhistorien.
Natur och kultur/LTs Förlag
سةرچاوةي وثنةكان: www. che-lives. com