أصطايةكي دوور و درصذ بؤ طةشتن بة عةدالةت ... و: كاوة ئةمين

نووسيني: Ulf B Andesson

وةرگثذاني: كاوة ئةمين

ذؤژي هةيني (31/8/2004)،ديكتاتؤري پثشووي چيلي،ئاوگؤستؤ پينؤچثت،دةستي كرد بة هثرشثكي دژبةر. پارثزةرةكةي پينؤچثت، Pablo Rodriguez ،زؤر بة توندي بة دژي دادوةري لثكؤصةرةوة Juan Guzman،وةستايةوة و هةذةشةي ئةوةي كرد كة لة ذثگاي ياساييةوة لةسةر كار لاي دةبات.

11 سثبتامبر،بؤ زؤرثك لة خةصكي شيلي،ذؤژثكي بة ئثشة. ئةو ذؤژةية كة لةساصي 1973،پينؤچثت دةستي كرد بة تثكشكاني ديموكراتي لة شيلي. سلضادؤر ئاليندا،كة لة لايةن خةصكةوة هةصبژثرداربوو،خةصكاني سؤسياليست و كؤمؤنيست و سؤسيالديموكرات و مةسيحية چةپةكاني لة دةوري Unidad Popular،كؤكردبووةوة،دةبوو لة ذؤژي 11 سثبتامبر دا،بكوژراية. لة كاتثكدا فرؤكة جةنگيةكان سةرقاصي بوردومانكردني كؤشكي كؤماري بوون،سةربازاني پينؤچثت لة سةرتاسةري شيليدا كةوتبوونة ذاوةدوناني خةصك،لة ذؤژاني دواتردا،سةدان كةسيان كوشت و هةزارنيشيان خستة زيندانةكانةوة. وثنةي زيندانييةكان لة ئيستاديؤمي (گؤذةپان) نةتةوةيي و وثنةي بةكؤمةصي جةنراصةكان لةگةص پثنؤچثت بة خؤي چاويلكة ذةشةكةيةوة،بوونة سيمبوصثك بؤ سةردةمثكي تاريك لة قارةي ئةمريكاي لاتين. دواي 17 ساص حوكمذاني،پينؤچثت بة خؤشي خؤي وازي لة دةسةلآت هثنا. شيلي بووة تاقيگاي بيري ليبذالي نوث و، ژياني ذثكخراوةيي لة گرثژنة بردرا. دةيان هةزار مذؤض ذووبةذوي ئةشكةنجة كرانةوة، كاتثك لة لايةن سةربازان و پؤليس سةر بة پينؤچثت،پةسترانة زيندانةكانةوة.

كؤميتةي لثكؤصةرةوة،لة ساصي 1991 دا گةيشتنة ئةو ئةنجامةي كة نزيكةي (3200) كةس كوژراون يانيش "بث سةروشثن" كاراون. پثنوچثت تواني پثناسي ديبلؤماسي (پةرلةماني) خؤي بپارثزثت و ئازادانة بژي،تا ساصي 1998 كة سةرداني لةندةني كرد، تا لةگةص هاورثي دثريني خؤي مارگةرثت تارچةر، پياصةيةك چا بخؤنةوة. لةسةر داخوازي دادوةري ئيسپانيايي،Baltasar Garzon، پينؤچثت لة بةريتانيا هثصدرايةوة،لة چاوةذواني بذياري تةسليمكردنةوةي بة ئيسپانيا و دادگايي كردني بة تاواني كوشتني هاوولآتياني ئيسپانيايي. دواي گثرمةو كثشةيةكي زؤر،پينؤچثت ذثگاي گةذانةوةي بؤ چيلي پثدرا، لة وثش بة بيانوي ئةوةي كة لة حاصي فيزيكي و دةروني خراپداية، نةدراية دادگا. بةلآم دواي ئةوةي ساصي پار،پينؤچثت گفتوگؤيةكي تةلةفزيوني لة مةيامي، فلؤريدا،كرد، جارثكي تر داخوازي دادگايي كردني پينؤچثت بةرزكرايةوة،ئثستا ئيتر لةوة دةچثت كة كؤتايي بة پينؤچثت بهثنرثت.

لة 26/8/2004،دادگاي بصندي شيلي بة دةنگةكاني 9 بة 8،بذياري دادگاي كردني پينؤچثتي ئةرث كرد. خوان گوزمان،بة ئةشكةنجةدان و بثسةروشوثنكردني مرؤض،پينؤچثت تاوانبار دةكات،لة پةيوةندي لةگةص "گةردةلوولي كؤندؤر" (Kondor Operation).

كؤندؤر ئؤپرةيشين ئةو هةصمةتة نهثنية بوو،كة جةنراصة ديكتاؤرةكاني،ئةرجةنتين،شيلي،بؤليضيا،بةرازيل،پاراگواي و ئوروگواي لة سالآني هةضتاكاندا بةيةكةوة لة دژي بةرهةصستكارانيان،پثي هةستان.ئةمةش بؤ ئةو مةبةستة بوو كة لايةنگراني چةپةكان نةتوانن لة هيچ شوثنك ئؤقرة بگرن و، لةو ناواچانةدا لة ناو ببرثنن. ئةمريكا لةو سةردةمانةدا،دةورثكي چالاكي لة پشتيواني كردني جةنراصةكاندا،بيني. ژمارةيةكي زؤر لة ميليتاريستةكاني ئةمريكاي لاتين،لة لايةن ئةمريكاوة مةشقيان پثدةكرا.،بة چاوي هاوپةيمانةوة لة جةنراصة ديكتاتؤرةكان دةذوانرا،لة دژايةتي كردن لةگةص كؤمؤنيزمدا. ئؤپريشةين كؤندؤر لة لايةن جثبةجثكةرانيةوة بة دةنگثكي بةرز باسي لثوةنةدةكرا،بةلآم بؤ ئةوانةي كة بةهؤيةوة لة نثو دةبران،شتثكي نهثني نةبوو.

ذؤژي هةيني،بة هؤي پةردة لادان لةسةر ديكؤمثنتة نهثنيةكاني ئةمريكا،جارثكي تر تيشك خراية سةر دةوري وةزيري دةرةوةي پثشووي ئةمريكا،هثنري كةيسنجةر، لة پةيوةندي لةگةص پشتيوانيةكاني ئةمريكا لة جةنراصةكاني ئةرجةنتين، كة لةنثوان (دة تا سي هةزار) كةسيان كوشتووة يانيش "بث سةروشوثن"كردووة،لة ماوةي حةوت ساص حوكومذانيان،كة ولآتةكةيان دوچاري "شةذثكي كلآو" كردةوة.

لة ذؤژي 10/6/1976،كة هثشتا سث مانگ بةسةر ذوخاني ذژثمي Isabel Perons دا،تثپةذ نةبووبوو،كةيسنجةر چاوي بة وةزيري دةرةوةي جؤنتاي شيلي Ceser Augosto Guzzetti  كةوت،كة لة سةر ئؤپريشين كؤندؤر زانياري بة كةيسنجةر دا. هةضتةيةك پثش ئةوة تةرمي سةرؤككؤماري چةپ، Juan Forres، لة ئةرجةنتين دؤزرايةوة،كة يةكثك بوو لة قوربانيةكاني گةردةلوولي كؤندؤر.

 "Guzzetti"بة كةيسنجةر وتبوو كة گرفتي سةرةكي ئةرجةنتين "تيرؤريزمة". لة وةلآمدا كةيسنجةر دةصثت: " ئثمة زؤر بة وردي چاودثري ذووداوةكاني ئةرجةنتين دةكةين. هيوادرين كة ذژثمي تازة ،كارةكاني بة باشي بةذثوة بچثت و ئةوةي كة لة دةستي ئثمة بثت بؤ بةرةو پثشچوني ئثوة،درثغي ناكةين. ئةگةر شتثك پثويست بثت بكرثت،دةبثت دةستوبردي لثبكةن،پاشان بگةذثنةوة بؤ دؤخي سروشتي. ئثمة تثگةيشتنمان هةية بؤ ئةوةي كة ئثوة بةرثزبن". زةحمةت نيية،لةوة تثبگةين كة Guzzetti ئةو قسانةي كيسنجةري وةكو هةصكردني چراي سةوز بة دژي تيرؤر لثكدابثتةوة. خةصكاني تر لة دامودةستگاكاني وةزارةتي دةرةوةي ئةمريكا،هةصوثستيان بةرانبةر تيرؤر نيشاندا.

ذواثژكاري كاروباري ئةمريكاي لايتين لة وةزارةتي دةرةوةي ئةمريكا Harry Shlaudermann، لة ذؤژي 9/7/1976 دا،دةربارةي ئةوةي كة لة ئةرجةنتين ذوودةدات ئاگادراي دا بة كةيسنجةر" تيؤري جونتا ئةوةية كة هةمان ميتؤدي كة چيليةكان بة كاريان هثنا،بةكاربهثن،ئةمةش بةماناي ئةوة دثت كة ئةوان بةرهةصستكاران ئةزيةت دةدةن و تةنانةت قةشة و ذاهيب و خةصكاني تريش دةكوژن".

سةفيري ئةمريكي  لة ئةرجةنتين Robert Hill، لة بةرانبةر ئةو ذاپؤرتانةي كة باسيان لة پثشثلكردني ياسا دةكرت،هةصوثستي وةرگرت،بةلآم كاتثك نيگةراني خؤي بة Guzzetti ذاگةياند لة وةلآمدا وتي" بةرپرسةكةت كةيسنجةر،ئاگادارة چي دةكةين،بؤية ئةو شتانة پشتگوث بخة".

لة ئؤكتؤبةري 1976 دا،بؤ هةموو جيهان ئاشكرا بوو كة چؤن لة ئةرجةنتيني تيرؤردا،خةصك دةكوژرثن و "بث سةروشوثن" دةكرثن. لة 7 ئؤكتؤبةردا،كةيسنجةر بؤ جاري دووةم چاوي بة Guzzetti كةوت،ئةمجارةيان لة Waldorf Astoria لة نيؤرك.

كةيسنجةر پثي دةصثت: من تثگةيشتنكث قةديمانةم هةية لةسةر ئةوةي كة دةبثت هاوذثيان پشتيوانيان لث بكرثت. ئثمة دةربارةي گرفتي مافي مرؤض دةخوثنيينةوة،بةلآم ئثمة تثكةصي ئةم پةيوةندييةي ناكةين. هةتا خثراتر سةربكةون،چاكترة.

جةنراصةكاني ئةرجةنتين لة مةبةستي كةيسنجةر گةيشتن.

كاتثك لة ذؤژي هةيني دا ديكؤمثنتةكان ئاشكراكران،كةيسنجةر ئامادة نةبوو وةلآمي ئةو پرسيارانة بداتةوة كة ئاخؤ ئةو چي بة جةنراصةكان وتووة لة ساصي 1976 دا. شةريكةي لؤبي كةيسنجةر ( Kissinger Association )، دةست و پث سپيانة،هةوصي ئةوةيان دا كة ناوةذؤكي ذاپؤرتةكة بةدرؤ بخةنةوة. بةلآم هةتا ديكؤمثنتي زياتر ئاشكرا بكرثن،ذؤصي ئةمريكا باشتر ئاشكرا دةبثت لة پشتيواني ئةوان بؤ تيرؤري جةنراصةكاني ئةمريكا لاتين.

سثبةري ذةشي ئةو ذؤژة تاريكانة،هةتا ئثستاش وا بة ئاسماني ئةو ولآتانةوة. هةفتةي ذابردوو،دادگاي بصندي ئةرجةنتين بذياري دا كة نابثت هيچ سنوورثك بؤ دادگاي كردني تاوان باراني دژي مافي مرؤض هةبثت. سةرؤككؤماري ئةرجةنتين دةستنيشاني ئةوةي كرد كة ئيتر كاتي خؤدزينةوة لة دادگا بةسةر چووة.

بةو شثوةية بةرپرسياراني سةربازي ئةرجةنتين هةمان چارةنووسي پينؤچثت،چاوةذوانيان دةكات، ئةمةش بةماناي دادگاييكردني ئةوانةي كة خةصكيان كوشتووة و سةرنگوم كردووة.

بة لة بةرچاوگرتني ئةو ذةوشةي ئثستا كة ذووبةروي ئةوانةي كة پثشتر تاوانيان ئةنجام داوة كراوةتةوة، دةبوو هةروةها كةيسنجةريش پةلكثش بكرثت بؤ بةردةمي مثزيي دادگا.

 

سةرچاوة:  36/2004 3-9 september :Arbetaren nr

 بؤ ثةيوةندي لةطةلَ نووسةر:  kawe35@hotmail.com

info@kurdistannet.org

ضاثيكة

كاتي بلآوكردنةوة 

www.kurdistannet.org

Hit Counter